​Арадайнгаа арюун заншалаар

Бүгэдэ буряадай “Алтаргана-2016” наадам нээлгын баяр ёһололдо арадай хүгжэм доро дүрбэн үльгэршэд уянгатама үльгэрнүүдые түүрээгээ һэн. Буряадай суута баатар Лэвээнтэйн уг изагуурай Чингис ХАДАЕВ уянгатуулаа һэн.

Хадаев Чингис Владимирович Буряадай гүрэнэй университедэй Үндэһэнэй-гуманитарна институт 2006 ондо эрхимээр дүүргэһээр лэ, Ивалгын аймагта буряад хэлэнэй багшаар 10-дахи жэлээ амжалтатай һайнаар ажаллаһан зандаа.

Залуу багша эхилжэ хүдэлхэһөө абьяас бэлигээ харуулжа шадаа. Багшын ажалда шударгы бэрхэ, харюусалга ехэтэй, табиһан зорилгонуудаа заабол бэелүүлдэг, үнэн сэхэ зан абаритай багшые түрүү үүсхэл гаргадаг, урагшаа һанаатай байдагыень онсо тэмдэглэлтэй. Чингис Владимирович түрүүтэй эрэгтэй багшанар хамтаржа, найман ханатай модон гэр бодхоогоо. Энэ гэр “арадай барилга” боложо, гүрэнһөө түхэригшье абаагүй. Үхибүүдэй тамир бэедэ тааруу зохид, уужам һаруул энэ гэр соо буряад хэлээр хэшээлнүүд үнгэрнэ. Энэ үүсхэлые Буряадаймнай багшанарые дэмжыт гэжэ уряалнабди. Ехын энэ хэрэг ерээдүй сагуудта сэгнэгдэхэ.

Уулзаһандаа баяртайнууд,

Уян һайхан буряад хэлээрээ

Урин зөөлэхэнөөр хэлэжэ һураял! 

– гэжэ поэт, журналист, мүнгэшэ дархан Элбэг Манзаровай шүлэгэй мүрнүүдээр Чингис Владимирович Хадаевай хэшээлээ хододоо эхилдэгыень һайшаамаар байдаг. Үнэхөөрөөшье, Хамбын хүреэнэй оршон байдалда, мүргэлэй аймагта ажаһуудаг хадаа түрэл буряад хэлэеэ хүгжөөхэ, ёһо заншалаа, түүхэеэ һэргээхэ, “буряад” гэһэн нэрэеэ үргөөгүйдэ аргагүй гэжэ Чингис багша һайнаар ойлгоно.

Гэртээшье, һургуулидаашье, хаанашье үдэр бүри түрэл хэлээрээ харилсажа, хөөрэлдэжэ ябая гэжэ аймаг, улас дотороо үнгэргэгдэдэг хэмжээнүүдтэ Чингис Владимирович хододоо уряалдаг. Тиимэһээ тэрэнэй һурагшад бүхы хэмжээ ябуулгануудта эдэбхитэй хабаадажа, түрүү һууринуудта гарадаг. “Гуламта” гэжэ уласай конкурсдо Ешина Дашеева 2010 онһоо гурба дахин илажа гараа. Ивалгынгаа аймагта Түмэн Рантаров “Эдир баатар” болоо, буряад хэлээр олимпиадада Цыренма Дамбаева 3-дахи һуури, Сэржена Данзанова 1-дэхиие эзэлжэ шадаа. Оля Данилова “Буряад хэлэн баян даа” конкурсдо 2-дохи һуури эзэлээ. 2015 ондо Москвада үнгэргэгдэһэн “ДЕТСТВО БЕЗ ГРАНИЦ“ гэһэн Уласхоорондын хүүгэдэй урилдаанда Мэргэн Аюшеев 1-дэхи, Амгалан Эрдынеев 2-дохи һууринуудые эзэлээ.

Өөрөөшье Хэжэнгэдэ үнгэргэгдэһэн “Эрхим багша-2013” гэһэн нютаг можо хоорондын 4-дэхи конкурсдо һургалгын шэнэ онол арганууд болон ажалайнгаа дүй дүршэлөө харуулһанайнгаа түлөө түрүүшүүлэй тоодо оролсожо, дипломоор шагнагдаа. Энээнһээ гадна, урагшаа шармайдаг Чингис багша Ивалгын олониитын элдэб ажал ябуулгануудта эдэбхитэй хабаададаг, зоной хэрэгтэ оролдосотой ябадаг, өөрөө үүсхэл гаргадаг.

Ивалга нютагайнгаа Сагаалган гү, али Сурхарбаан болон бүхы һайндэрнүүдтэ буряад хубсаһатай Чингис багша үльгэр түүрээжэ гү, али барилдаанай урда заха барижа, һээр шаажа, гар бүмбэгэшье наадажа, дуу хангюурдажа, хатар гүйсэдхэжэ, үхибүүдэй дунда шагай наада эмхидхэжэ, найрта сугларагшадай зүгһөө үндэр сэгнэлтэдэ хүртэдэг.

Эхэ эсэгынгээ үндэһэн хэлые сэгнэжэ, үндэр дээрэ үргэжэ, түүхэ домогоор баян түрэл арадайнгаа ёһо заншалые, нангин һургаалнуудые сахижа, арадайнгаа хуби заяанда һанаагаа зобохые шабинартаа түхөөжэ байдаг арга шадалтай, бэлигүүн бодолой удха тайлбарилжа, энэ дэлхэйн нюруу дээрэ эрхимээр ябаһан багша хэнэйшье, хаанашье, хэзээдэшье омогорхомоор арадай “Гуламта” ансамблиин ажал ябадалда эдэбхитэйгээр хабаададаг.

Наһанайнь хани, Дулма Александровна, аглаг һайхан Ага нютаг тоонтотой, айлай ууган басаган. Эмшэн мэргэжэлтэй. Эбтэй эдэ хоёр Бата, Саяан, Баатар гурбан хүбүүдээ болон Алтана басагаяа буряад заншалаараа хүмүүжүүлжэ байна.

Эрмэлзэл ехэтэй, түрэл буряад арадайнгаа хэрэг үйлэдэ үнэн сэхэ, багшын ажалда шударгы бэрхэ, аймагаймнай, Буряадаймнай найдал Чингис Владимирович Хадаевта үндэһэн хэлэеэ хүгжөөн һалбаруулха, арадайнгаа арюун заншалаар шабинараа хүмүүжүүлхэ буянта хэрэгтэ бүхы наһаяа зорюулжа ябыш гэжэ үнэн зүрхэнһөө хүсэе. Эхэ буряад хэлэнэймнай хүгжэн байхада, түрэл буряад араднай үеһөө үедэ мандахань лабтай!