​Ашагта малтамалай олзо оршо дээшэлээ

Хаа-хаанагүй экономикын доройтолгын хойшолонгуудай үзэгдэбэшье, Буряад Улас дотор ашагта малтамал үйлэдбэрилгэ хүгжэжэ, тус һалбариһаа олзолһон мүнгэ зөөриин хэмжээн дээшэлнэ. Энээн тухай Буряад Уласай байгаалиин нөөсэнүүдэй сайд Юрий Сафьянов мэдээсэбэ.

Хэрбээ 2013 ондо энэ һалбари гүрэнэй татабариин һанда 1,5 миллиард түхэриг оруулһан һаа, мүнөө жэлдэ 3,2 миллиард түхэриг тухай мүнгэн оруулагдахаар багсаамжалагдана. Аяар хоёр дахин олзо оршонь дээшэлһэн байха юм.

- Ашагта малтамалнуудые үйлэдбэрилгэ доошолоогүй. Томо үйлэдбэринүүд манай Буряад орондо анхаралаа хандуулһан зандаа, мүнгэн зөөриеэ шэглүүлэн, ажалаа үргэлжэлүүлнэ, - гэжэ Юрий Сафьянов мэдээсэбэ.

Һүүлэй 5 жэлэй туршада энэ һалбариин олзолһон мүнгэ зөөри 12 миллиардһаа 20 миллиард хүрэтэр дээшэлээ. Энэл хугасаада ажалшадайнь салин дээшэлээд, мүнөөдэрэй байдалаар, тэдэ дунда зэргын 50 мянган түхэриг абана. Хамта дээрээ энэ һалбарида 6 мянгаад хүн ажаллана. Ашагта малтамалнуудые олзоборилхо, тэрэниие хүгжөөхэ хэрэгтэ бүхыдөө 26 миллиард түхэриг инвестици хэрэглэгдэһэн байна.

Алтан, шулуун нүүрһэн, ураан олзоборилогдоно

Манай Буряад орондо алтан, нүүрһэ, ураан олзоборилогдодог. 6 тонно алтан тушаагдадаг, гэбэшье мүнөө сагта алта нөөсэлэлгэ нэгэ бага доошолонхой. Ушар юуб гэхэдэ, Буряадаймнай “Бурятзолото” ажахы бэдэрэлгэ-шэнжэлэлгын хүдэлмэри ябуулжа байна. Холбын уурхайда ехэ нөөсэ элирүүлэгдээ, уридшалан тоолоходо, 15 тонно алтан угаагдахаар хараалагдана.

- Эндэмнай боро нүүрһэн олзоборилогдодог, дунда зэргын 2,8 миллион тонно ашаглагдаха. Шулуу нүүрһэнТүгнын уурхайда мүнөө жэлһээ нөөсэлэгдэжэ эхилээ. Никольскын уурхайда 12 сая тонно малтагдаха ёһотой, - гэжэ байгаалиин нөөсэнүүдэй сайд мэдээсэбэ.

Ураан ашагладаг “Хяагда” холдингые хүгжөөлгын талаар Буряад Уласай засаг түрэ энэ ажахытай хэлсээ баталһан. Тэрэнэй ёһоор, гүрэнэй татабариин талаар хүнгэлэлтэ тухай гүрэнэй дэмжэлтэ хараалагдана. Инвестици болон гүрэнэй татабариин талаар хүнгэлэлтэнүүдэй ашаар 2024 он хүрэтэр үйлэдбэриин хүгжэлтэ дээшэлүүлжэ, жэл соо 1240 тонно ураан олзоборилогдодог болохоор түсэблэгдэнэ.

- Мүнөө үедэ эндэ 500 тонно шахуу ураан малтагдадаг, дээрэ хэлэгдэһэн дэмжэлтэ үйлэдбэриие хоёр дахин ехэ болгохо, үшөө 200 гаран ажалай һуури бии болохо. Тиигэжэ Буряад Уласай һан жасада 3,5 миллиард мүнгэ зөөри орохо болоно, - гэжэ Юрий Сафьянов тэмдэглээ.

Хаш шулуунай наймаа

- Хаш шулуу (нефрит) тиимэшье элбэг олзотой, бэлэн ажалтай бэшэ. Жэл бүри 1,5 мянган тонно хаш шулуу малтагдадаг, гүрэнэй татабариин һанда 100 сая түхэриг оруулагдана, - гэжэ Юрий Сафьянов мэдээсэбэ.

Бүхы Ородой гүрэнэй нөөсын 90 процентнь манай Буряад ороной дэбисхэртэ оршодог. 3-4 жэлэй саана хаш шулуу хуули бусаар олзолдог ушар дэлгэрэнги байгаа, дотоодын хэрэгүүдэй албанда нилээд ехэ ажал гарадаг һааб даа. Харин һүүлэй үедэ хуули тогтоолнууд абтагдажа, хэһээлтэ шангаржа, хаш шулуун хуули буса малтажа худалдагшадай тоо эрид үсөөрөө.

- Хуулита гурим байгуулхын талаар нэн түрүүн хаш шулуунай уурхайнууд үнэмшэлгэнүүдтэй болоо. 20–ёод уурхайнууд эзэдтэй болоо. Буряад Уласай дотоодын хэрэгүүдэй зургаанууд ехэ ажал ябуулаа, эгээл ехээр хуули хазагайруулагдадаг газарнуудта сагдаанууд табигдаа. Гэхэ зуура, байгаалиин нөөсэ ашаглагшад өөһэдөөшье хулгай хинахые оролдодог болоо, - гэжэ сайд тайлбарилаа.

Үни тогтоогдоһон хиналта, хэһээлтэнүүдэй хажуугаар хуулиин талаар харюусалгада хабаадуулха арга боломжонууд дурадхагдаа. Тэрэнэй нэгэн гэхэдэ, хуули бусаар хаш шулуу хулгайлһан хүнэй зөөри хуряагдаха болоо. Экскаватор, бульдозер болон бусад үнэтэй сэнтэй техникэ болон хэрэгсэлнүүдээ буляалгаһан хүн хулгайн ажалаа орхихо баатай болоно ха юм.

Экологиин жэл

2017 он хадаа экологиин болон байгаалиин онсо хамгаалагдадаг газар дэбисхэрнүүдэй жэл гэжэ соносхогдоно.

Тиимэһээ Ородой Холбооной Уласай газар дэбисхэрнүүдтэ хэдэн олон хэмжээ ябуулганууд эмхидхэгдэхээр хараалагдана. Манай Буряад Улас дотор 18 хэмжээ ябуулганууд үнгэрхэ юм.

- 2017 оной хугасаада байгаали хамгаалгын хэрэгтэ Буряад Уласта 85 миллион түхэриг мүнгэн гаргашалагдаха түсэбтэй. Энэ хадаа Байгал далай хамгаалха талаар тусхай зорилготой федеральна программаар хараалагдаһан хүдэлмэри болоно. Мүн Холбоолжоной уурхайн ажал ябуулгын хойшолонгуудые усадхалгын, мүн баһа Шэлэй заводой газар дэбисхэр дорохи талмайе нефтиин хорото бодосуудһаа сэбэрлэлгын ажалнууд оруулагданхай. Энэ ажал гурбан жэлэй туршада үргэлжэлнэ, - гэжэ Юрий Сафьянов хөөрэбэ.

Мүн лэ ерэхэ 2017 ондо бог шоройн гурбан талмайнууд баригдаха түсэбтэй. Северобайкальск хотодохи сэбэрлэлгын түхеэрэлгэ һэльбэн шэнэлэгдэхээр, Улаан-Үдын баруун бэеын сэбэрлэлгын түхеэрэлгэнүүд шэнээр баригдахаар хараалагдана.

- Экологиин жэлдэ энэ хэрэгтэ ехэ мүнгэ зөөри гаргашалагдаха түсэбтэй. Буряад Уласай Толгойлогшо энэ талаар ажалаа үргэдхэхыемнай дурадхаа. Тиимэһээ энэ хэрэгтэ тон харюусалгатайгаар хандажа ажалаа ябуулхабди, хорото бодос гаргадаг томо ажахынуудтай ойлгууламжын ажал ябуулжа, тэдэнэй мүнгэ зөөри гаргашалха тухай хэлсэгдэнэ, - гэжэ сайд онсолбо.