​Аятай аяншалга хүгжөөхэ асуудал

Ородой Холбооной Уласай Аяншалгын агентствын хүтэлбэрилэгшэ Олег Сафонов албанай хэрэгээр Буряад орондо айлшалба. Буряад Уласай Толгойлогшын Ехэ танхим соо декабриин 7-до үнгэргэгдэһэн суглаанда Олег Петрович аяншалгын хэрэгтэ үгтэһэн федеральна мүнгэн хүсэд дүүрэнээр ашаглагдаа гэжэ тэмдэглээ.

Буряад Уласай Толгойлогшо Вячеслав Наговицын Москваһаа бууһан хүндэтэ айлшанай Буряадтахи аяншалгатай һайнаар танилсалга саашанхи хүгжэлтэдэ ехэ нүлөө үзүүлхэ гэжэ хэлээ. Уласай Толгойлогшо һүүлэй жэлнүүдтэ Буряадтамнай аяншалга хүгжөөхын талаар хэгдэжэ байһан ажал тухай богонёор мэдээсээ.

Буряад Уласай Эдэй засагай яаманай аяншалгын хорооной түрүүлэгшэ Баярма Цыдыпова энэ талаар ямар ажал ябуулагданаб гэжэ дэлгэрэнгыгээр хөөрөө. Буряад Уласай аяншалга хүгжөөлгын талаар гүрэнэй түлэбтэ оруулагдаһан тула федеральна жасаһаа мүнгэн шэглүүлэгдэнэ. 2012 онһоо аяншалга хүгжөөхэ хэрэгтэ найман миллиард шахуу түхэриг шэглүүлэгдээ, тэрэ тоодо хоёр миллиардань федеральна тэдхэмжэ. Тиигэжэ аяншалгын дүрбэн түб байгуулагдаа: Түнхэн, Хяагта, Кабанск болон Ивалга аймагуудта энэ мүнгөөр харгы замууд баригдажа, зайн галаар, уһаар хангаха, дулаасуулгын ажалнууд хэгдэнэ. Харин инвесторнүүд зохид буудалнуудые, халуун хоол бариха, амарха, тоһо түлишөөр хангаха газарнуудые байгуулна. Тиихэдэ бюджедһээ гадуур мүнгэн үшөөл багаар хэрэглэгдэнэ, гүрэнэй нэгэ түхэригтэ инвесторнүүдэй гурбан түхэриг шэглүүлэгдэхээр хараалагдана.

Ородой Холбооной Уласай Аяншалгын агентствын хүтэлбэрилэгшэ Олег Сафоновой хэлэһээр, Буряад орон Хитадай, Монголой уулзуурта, урданай “Торгон зам” болон “Агууехэ сайн зам” дээрэ, Байгал далайн эрьедэ оршодог хадаа холо ойрын аяншалагшадые олоор хүлеэн абаха дүүрэн аргатай. Тиигээд тэрэ ганса Зүүн зүгэй арадуудта анхаралаа хандуулангүй, Баруун оронуудай түлөөлэгшэдтэ анхаралаа ехээр хандуулхые уряалжа, гоё һайхан альбом хэблэхые дурадхаба. “Алдарта Байгал, жэнхэни байгаали, буддын, бөөгэй, үнэн алдартын, урданай үнэн алдартын шажангууд, нангин шүтөөнүүд, Байгал шадархи арадуудай ёһо гурим, жэнхэни ажабайдал, соёл, урлаг дэлхэйн зониие ехэтэ һонирхуулна,”- гэжэ Олег Петрович тэмдэглээ.

Тиихэдэ аяншалга хүгжөөлгэ Байгал далайе, оршон тойронхи байгаалиие хамгаалгада сэхэ нүлөөлхэ. Юундэб гэхэдэ, хүгжэнги аяншалга болбол нэн түрүүн байгаали хамгаалха үүргэтэй. Энэмнай мүнөө үедэ амин шухала асуудал болонхой. Тиимэһээл гүрэндэмнай гараха жэл “Байгаали хамгаалгын жэл” гэжэ соносхогдоо.

Мүнөө дээрээ гол шухала хоёр шэглэлээр ажалаа ябуулха гэжэ хараалагдаба: инвесторнүүдые хабаадуулха хэрэг эршэдүүлхэ, шэглүүлэгдэһэн мүнгэ зөөри хэр зүбөөр ашаглагданаб, ажал хэрэг шанартайгаар саг соогоо ябуулагдана гү гэжэ хинажа байха олониитын комисси байгуулха.

Аяншалгын түбүүдэй байгуулагдажа байһан аймагуудай толгойлогшод хэгдэжэ байһан ажал хэрэгүүд тухай мэдээсэбэ. Аяншалгын агентствын хүтэлбэрилэгшэ Олег Сафонов Түнхэн аймагай хүтэлбэрилэгшэдэ хэдэн асуудалтайгаар хандаа. Аймагай толгойлогшо Иван Альхеев 2012 онһоо ямар ажал хэгдээб, аяншалагшадай олошоржо байһаниие, айлшадта түлөөһэтэ ямар туһаламжанууд хүргэгдэнэб гэжэ хөөрэжэ үгөө. Ородой Холбооной Уласай Аяншалгын агентствын хүтэлбэрилэгшэ Олег Сафонов Түнхэн аймаг өөрөө ошожо харахаб гэжэ мэдүүлээ.

Суглаанай түгэсхэлдэ Олег Сафонов Улаан-Үдэ шадархи аяншалгын түбүүдые нэгэдүүлжэ, нэгэ дали доро оруулбал, зүйтэй байжа болохо гэһэн дурадхал оруулаа.

Түнхэндэ

Түнхэн аймагай толгойлогшо Иван Альхеев аймаг соо аяншалгын һалбари жэгдэ хүгжэнэ, саашань хүгжөөхэ арга бии гэжэ мэдүүлээ. Аймагта ороходо, «Даша-Гоман» («Жаргалангай үүдэнүүд») субарга угтана. Хадын огсом түргэн Зуун-Морин, Хэнгэргэ голнууд, Эрхүү Ехэ Уһан голнуудай уулзуур гээд лэ, һүр жабхаланта һарьдагууд, олон тоото аршаан булагууд ямаршье хүнэй анхарал татахаараал татана. Мүн уран гоёор бүтээгдэһэн Майдари бурханай субаргада, Тамхи баряашын барисада, Бурхан баабайда зон мүргэхэ аргатай. Мүнөө үеын Наранай обсерватори олоной һонирхол татадаг. Хойто-Голдо хизаар ороноо шэнжэлэлгын ехэ музей найман ханатай гэртэ оршоно. Монголой Хүбсэгэл аймагтай нэгэ хилэтэй тула баһал Монголой хойто захын нэлэнхы тайгата байгаали, алдарта Хүбсэгэл далай ошохо арга боломжо аяншалагшадта олгогдоно.

Түнхэн аймагта Буряадай Толгойлогшын орлогшо Александр Чепигтэй айлшалһан Ородой Холбооной Уласай Аяншалгын хүтэлбэрилэгшэ Олег Сафонов эндэхи аяншалгын байдалтай танилсажа, аймагай хүтэлбэрилэгшэдэй һанамжа дурадхалнуудые зүбшөөгөө.

Тарбагатайда

Тарбагатай аймагай толгойлогшын орлогшо Ольга Лоцман хатан-хаан Екатеринын үедэ сүлэгдэһэн шэмээшэгүүдэй ажабайдал хөөрэжэ харуулхадаа, анхан сагһаа эдэнэр лэ үндэһэн соёл урлагаа мүнөө болотор сахижа ябана гэжэ бултанда харуулха аргатайгаа тайлбарилжа үгөө. Тарбагатай аймаг хэзээ сагһаа талха таряата гэжэ суутай, тиимэһээ эндэ агро-аяншалга урагшатайгаар ябуулагдаха. Мүн баһа байгаалиин үзэсхэлэнгүүд олон, харин шэмээшэгүүдэй эгээл ехэ баялиг гэхэдэ - анха урданайнь соёл урлаг, аман зохёол! Эндэ аяар 12 арадай ансамбльнууд бэлиг талаангаа харуулдаг. Һаянай морёор аяншалга, элүүржүүлгэ дэлгэржэ эхилээ. “Чингис хаанай мүрөөр”, “Аввакумай заяанай харгыгаар” гэһэн аяншалгын замууд нээгдээ.Нютаг бүхэндэ хушаар, хуһаар, тэдэнэй үндэһөөр, үйһөөр урлагдаһан үндэһэн уран зүйлнүүдые абажа болохо юм.

Кабанскда

“Эндэмнай амин шухала асуудал - уһа сэбэрлэлгын түхеэрэлгэнүүдые барилга,” - гэжэ эндэхи зон дээдэ айлшанда мэдүүлжэ, туһа абахаар хэлсээ. Тиихэдэ аймагай аяншалгын түбые үргэдхэжэ, домогто Мамай хадые оруулха гэжэ хэлсээ.

Хяагтада

Урда сагһаа хойшо Хяагта (Троицкосавск) Ородой эзэнтэ гүрэнэй зүүн зүгтэхи хотонуудай эгээл баяниинь гэжэ суутай байһан. Далайн замай бии болотор Баруун Европо эльгээгдэхэ бүхы сай Хяагтаар лэ гаргагдадаг байгаа. Мүнөөшье хилэ дээрэхи хото гүрэнүүд хоорондохи харилсаанда ехэ үүргэ дүүргэһэн зандаа. XVII-XIX зуун жэлнүүдтэ баригдаһан байшангууд тэрэ ёһоороо ербылдэн, айлшадай дура татадаг. Ород гүрэн соо эгээл мэдээжэ музейнүүдэй нэгэн эндэл оршоно. Буряадаймнай дэбисхэр дээрэхи түрүүшын дасан эндэл ха юм.

Ивалгада

Ивалгымнай аймаг нэн түрүүн Ородой Холбооной Уласай Буддын Заншалта Сангхын Хамбын хүреэтэй байһаараа мэдээжэ. Этигэлэй хамбын эрдэнитэ бэедэ мүргэжэ, адис абахаяа хэды олон зон, ноёд сайдууд, эрдэмтэд, зохёолшод, зураашад субажа байдаг гээшэб! Һүүлэй үедэ нютагай эмтэй домтой аршаануудта олон зон буужа, бэеэ заһана, элүүржүүлнэ. Улаан-Үдэдэ дүтэ аймаг һэн тулань айлшад олон ябадаг. Жэшээлхэдэ, Оронгын Ута Булаг мүнөө угаа зохид болгогдонхой, аршаан булагууд олон, амарха, элүүржүүлхэ эрхэ байдалтай.