​Буряад хэлэ бэшэгэй факультет мүндэлхэ гү?

Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулида түрэл хэлэеэ хүгжөөлгын асуудалаар дүхэриг шэрээ үнгэрбэ. Энэ хэмжээ ябуулгада Буряад Уласай Засагай газар, олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүд, олониитэ, дунда болон дээдэ һургуулинуудай багшанар, түрэл хэлэн тухайгаа һанаата болодог үүсхэл ехэтэй юрын хүнүүд хабаадаһан байна. Бүгэдэ Буряадай үндэһэн соёлой эблэлэй юрэнхылэгшэ Иннокентий Егоров сугларагшадта тус хөөрэлдөөнэй гол асуудалнуудые соносхожо, суглаагаа эхилээ.

- Мүнөөдэрэй дүхэриг шэрээ Бүгэдэ Буряадай үндэһэн соёлой эблэлэй зүблөөнэй шиидхэбэреэр эмхидхэгдэбэ. Урданайхидаа адляар ород болон буряад хэлэ, уран зохёол тэгшэ зааха багшанарые бэлдэхэ шухала болоод байна. Илангаяа хүдөө нютагта үсөөн һурагшадтай һургуулинуудта тон тааруу байха -, гэжэ Иннокентий Егоров хэлэбэ.

Тус хэмжээ ябуулгын ехэ удха шанартай байһыень Гүрэнэй Дүүмын һунгамал Иринчей Матханов тэмдэглэбэ.

- Ербановай гудамжада оршодог байшан соо буряад хэлэ заалгын түб шэнэ жэлһээ нээхэмнай. Эндэ элдэб наһанай хүнүүд түрэл хэлэеэ шудалха. Энэ түб минии гэр бүлын болон “Грант- Бурятия” гэһэн компаниин хүсөөр байгуулагдаха юм. Нэгэ оюутаниие һуралсалайнь түлөө мүнгыень түлэжэ, һургаха аргатайбди,- гэжэ тэрэ мэдүүлбэ.

Буряад Уласай болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайдай үүргые дүүргэгшэ Баяр Жалсанов буряад хэлэ, уран зохёол заалгада дайралдадаг орёо асуудалнуудые нэрлэжэ, тоо баримтануудые нэрлэбэ.

- 2014 ондо буряад хэлэ хүгжөөн һэргээлгын программа табигдажа, тэрэмнай 2020 он болотор бэелүүлэгдэхэ болоно. Энэ программын түлөө Болбосоролой яаман харюусалгатай. Жэл бүри һургуулиин болон хүүгэдэй сэсэрлигэй наһанай үхибүүд хэр зэргэ түрэл хэлэеэ мэдэнэб гэжэ бүридхэлдэ абадагбди. Буряад Уластамнай 42235 буряад үхибүүн һургуулида һурана, тэдэнэй 16432-ынь буряад хэлэеэ һайнаар мэдэнэ, 14443 – муугаар мэдэнэ, 11443 һурагша түрэлхи хэлэеэ огто мэдэхэгүй байна. 14959 буряад үхибүүн хүүгэдэй сэсэрлигтэ ябана: тэдэнэй 29,4 процентнь хэлэеэ һайн мэдэхэ байна; 23,1 хубинь бага сага мэдэнэ; 48 процентнь буряад хэлэеэ оройдоо мэдэхэгүй байна.Үшөө нэгэ орёо асуудалнуудай нэгэн – буряад хэлэ болон уран зохёол зааха багшанар дуталдана. Мүнөө түрэлхи хэлэеэ заажа байһан багшанарай ехэнхи хубинь наһажаал зон, - гэжэ Баяр Жалсанов хэлэбэ.

Оюутадай түлбэригүйгөөр һураха (бюджетнэ) һууринуудые хубаалгада буряад хэлэ бэшэгэй таһаг тон түрүүн хараада абтадаг гэжэ Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин ректор Николай Мошкин тэмдэглээ.

- 2017 ондо Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулида дүшэн бюджетнэ һууриһаа арбаниинь буряад таһагта үгтэһэн байна. Мүнөө буряад хэлэ бэшэгэй таһагта 115 хүн һурана. Һүүлэй үедэ хэлэ бэшэгэй һалбарида түлбэригүйгөөр һураха арга хомор болоо. Тиимэһээ аймагуудай захиргаануудтай суг хамта ажалаа ябуулхада, үрэ дүнтэй байха гэжэ һанагдана. Оюутад аймагһаа зууршалгатай һурахадаа, һуралсалдаа харюусалгатайгаар хандаха болоно,- гэжэ Николай Мошкин һанамжална.

1995 ондо Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй багшанарай институдай гаршагаа һэлгэхэдэнь, алдарта эрдэмтын нэрэ орхигдошоһон байгаа. Тэрэ нэрыень һөөргэнь бусааха гэһэн асуудал нэгэнтэ бэшэ табигдаһан юм. Одоол мүнөө энэ асуудалай шиидхэгдэжэ эхилһэн тухайнь Ородой эрдэмүүдэй академик, түүхын эрдэмэй доктор, профессор Борис Базаров мэдээсэбэ.

- Энэ асуудалаар Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яамантай Николай Ильич Мошкиниие хөөрэлдэхыень дурадхаһан байнабди. Хүлеэгдэһэн харюу ерэжэ, ехэ баяртайбди. Буряад Уласай Засагай газарай туһаламжаар энэ асуудал зүб мүрөөр шиидхэгдэхэ гэжэ найданабди. Харин эрдэмтэдэй дунда Доржо Банзаровай нэрэ Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулида таарахагүй гэһэн һанамжатай зон бии, - гэжэ тэрэ хэлэбэ.

- Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулида Доржо Банзаровай нэрые бусааха гээшэ тиимэ бэлэн хэрэг бэшэ. 2017 ондо дээдэ һургуулимнай аккредитаци гараха, тиин хуулиин талаар олон асуудалнуудые шиидхэхэ хэрэгтэй болоно. Энэ асуудалаар ажалаа ябуулхабди,- гэжэ Николай Мошкин найдуулба.

“Буряад үнэн “ Хэблэлэй байшанай дарга, ахамад редактор Баяр Балданов буряад хэлэн дээрэ ори гансаараа элидхэл хэһэн байна.Тэрэ буряад хэлэ бэшэгэй факультет дахин нээхэ тухай дурадхал оруулба.

- Буряад хэлэ бэшэгэй факультет ганса буряад хэлэ заадаг багшанарые бэлдэдэг бэшэ, харин буряад сэдьхэлтэй, буряад хэлэтэй сэхээтэниие бэлдэдэг эрдэмэй гуламта байгаа. Дээдэ һургуулида тус факультедэй хаагдаһан ушарһаа олон һалбаринууд шахардуу байдалда ороод байна. Багшанарай наһанайнгаа амаралтада гарахадань, һэлгэхэ зон байхагүй. Буряад уран зохёол бэшэхэ, радио, телевиденидэ буряад хэлэн дээрэ дамжуулга бэлдэхэ, театрта түрэл хэлэн дээрээ дуугарха зон гансал хүдөөһөө гарана. Тиимэһээ буряад хэлэ бэшэгэй факультет дахин нээхэ тухай дурадхал оруулнаб. Энэмнай нэгэ-хоёр жэлэй хэрэг бэшэ, тиимэшье һаань, хаража үзэжэ, зүбшэжэ, зүб тээшэнь шиидхэжэ үзэе. Түрэл факультедээ дахин нээхэ хэрэг ябуулая, - гэжэ Баяр Балданов дурадхаба.

Буддын шажантанай заншалта Сангхын дид-хамба лама Дагба Очиров һонин мэдээсэлээр хубаалдаба.

- Дээдэ һургуули дүүргэгшэдэй 90 процентнь гүрэнэй тушаалтай болохоёо эрмэлзэдэг. Тиимэһээ засаг зургаанай түлөөлэгшэд заатагүй гүрэнэй хоёрдохи хэлэн дээрэ дуугарха ёһотой болоно, - гэжэ тэрэ дурадхаба.

Дүхэриг шэрээдэ хабаадагшад элидхэлнүүдые шагнаһанай удаа олон арсалдаата асуудалнуудые зүбшэн хэлсэжэ, һанамжануудаараа хубаалдаа, дурадхалнуудые оруулаа.

Зүбшэгдэһэн асуудалнуудаар дүхэриг шэрээдэ хабаадагшад зохихо шиидхэбэринүүдые абаа.