​Тала дайдамнай хони ямаадаар бүрхэг лэ!

Ойн баярай үедэ ямаршьеб дүнгүүд согсологдодог гээшэ. “Буряад үнэн” сонин хадаа Буряад Уласай Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яамантай нягта харилсаатайгаар ажалаа ябуулдаг юм. Олонхи уншагшаднай хүдөө нютагта ажаһуудаг һэн тула хүдөөгэй байдал бодото дээрэнь харуулжа, алишье шэглэлээр һонинуудые бэшэхэ гэжэ оролдодогбди. Энэ харилсаа холбоомнай олон жэлэй туршада таһалгаряагүй үргэлжэлнэ. Тиимэһээ ойн баярта зорюулагдаһан энэ тусхай дугаартаа Буряад Уласай Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшо - хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой сайд Даба-Жалсан Чириповтэй хэһэн хөөрэлдөөн танай анхаралда үгтэнэ.

- Даба-Жалсан Шагжиевич! Үнгэржэ байһан энэ жэлнай хүдөө ажахыда нилээд хүшэршэг байгаа, тиигэбэшье малаа ядамаггүй үбэлжөөндэ оруулба хабди...

- Манай һалбарида “хилээмэн” бэлээр олдодоггүй. Жэлэй дүрбэн сагта ажалшадай хара хүлһөөр лэ хүдөө ажахымнай амидардаг. Мүнөө жэлдэ ган гасуурһаа 14 аймаг хохидожо, аяар 70 мянган гектарта ургаса һалаа. Бидэ жэл бүри һайн дүнгүүдые туйлаха гэжэ зорилго табидагбди. Зүбөөр түсэблэһэнэй ашаар хүнгэн бэшэ сагай уларилай аяг ааша дабажа, ажалай дүнгүүд зарим тэдыгээр дээшэлээ. Тиин нёдондонойхидо орходоо, таряанай ургаса гурбанай нэгэ хубяар дээшэлээ, хартаабха 19 мянган тонно ехые абаабди. Огородой эдеэ, һү, мяха, үндэгэ үйлэдбэрилгэ байһан хэмһээ нэгэ бага дээшээ.

Юрэнхыдөө 2016 ондо 30 мянгаад тонно таряан, 152 мянган тонно хартаабха, 54-55 мянган тонно овощ, 69 мянган тонно мяхан, 206 мянган тонно һүн болон 80 сая үндэгэн үйлэдбэрилэгдөө. Хүдөө ажахын бүхы һалбаринуудта хамта дээрээ 705 мянган тонно малай тэжээл, нэгэ толгой малда дунда зэргын 10 центнер үбһэн тэжээл бэлдэгдээ һэн.

- 2015 ондо тохёолдоһон ган гасуурай хохидол мүнөө жэлдэ һургаал боложо үгөө ёһотой. Энэ жэлдэ гүрэнэй талаһаа дэмжэлтэ байгаа гү?

- Ургаса таряанай ган гасуурта хохидоошье һаа, гүрэнэй талаһаа саг соогоо үзүүлэгдэһэн туһа, дэмжэлтэ үйлэдбэриие доройтуулаагүй. Эдэ бүхы хэмжээнүүд Буряад Уласай хүдөө ажахын һалбариин голи асуудалнуудай нэгэн - нютаг дээрээ үйлэдбэрилэгдэдэг эдеэ хоолоор ажаһуугшадаа хангалга болоно. Хүдөө ажахые гүрэнэй талаһаа дэмжэлгын хамта дээрээ 40-өөд шэглэлээр тэдхэмжэнүүд хараалагданхай. Тэдэнэй ашаар жэлэй туршада мал ажалай үйлэдбэри һайн дүнгүүдые туйлаа. Жэшээнь, ноябриин 1-нэй мэдээгээр, нэгэ һаамхай үнеэнһээ дунда зэргын 3600 килограмм һүн һаагдаһан байна. Мухар-Шэбэрэй “Искра” колхоз, Кабанскын “Байкальское”, “Рубин” ажахынууд 4 мянгаад килограмм хүрэтэр һаалияа дээшэлүүлхэ түсэб табяа һэн. “Рубин” ажахыда бодо малай шэгнүүр сүүдхын туршада 800 грамм, “Искра” колхоздо - 750, “Бин-Агро” – 720 грамм нэмэнэ. Ажахынуудта гахай шахагдана. Хони үсхэбэрилхэ ажалда амжалта туйлагшад гэбэл, Сэлэнгэ аймагай “Юрөө”, Хориин “Баян гол” болон “Агрохолдинг”, Бэшүүрэй “Шэбэртэ”, Яруунын “Үльдэргэ” гэхэ мэтэ ажахынууд. Тахяа шубуунай үйлэдбэри тухай тобшохоноор хөөрэбэл, Улаан-Үдын шубуунай фабрика жэлэй дүнгөөр1 сая үндэгэ нэмэжэ үйлэдбэрилнэ. Нэгэ тахяа хаһа соогоо 265 үндэгэ гаргана. Байгша ондо 3 фермернүүдэй ажахы шубуунай үйлэдбэри эрхилжэ эхилээ. Хүдөө ажахын үйлэдбэри хүгжөөлгын хэрэгтэ грантнуудые шүүһэн эдэ ажахынууд жэлэй туршада 1,8 сая үндэгэ үйлэдбэрилөө. Загаһа үйлэдбэрилгын шэглэл тухай хэлэбэл, Ивалга аймагай “Байгал” гэжэ загаһанай завод, Кабанскын “Рыбопродукт-2”, Хойто-Байгал аймагай “Нижнеангарскын загаһанай завод” болонод. Тус ажахынууд жэл бүри үйлэдбэриеэ дээшэлүүлнэ.

Һүүлэй хэдэн жэлэй туршада хүдөө ажахын һалбарида һайн дүнгүүдые туйлаһан түрүүшүүл гэбэл, Хяагта, Тарбагатай, Зэдэ аймагуудай нютагай засагай байгууламжануудай ажахынууд болоно.

- Ямар шэнэ ажахынууд байгуулагдааб?

- Зэдэ аймагта һүнэй фермэнүүд “Баян“ ажахыда, Байгал шадарай аймагта “Прибайкалец” ажахыда нээгдээ. Ивалга аймагта Бальжиевай ажахыда болон Бабантын аймагай Никулин ажахыда гэр бүлын малай фермэнүүд, Мухар-Шэбэрэй “Түгнэ”, “Сутай”, Гомбоевой ажахынуудта болон Загарай аймагай “Надежда” ажахыда мал шахан таргалуулгын үйлэдбэринүүд байгуулагдаа. Эдэ ажахынууд мал ажал эрхилхэ хэрэг хүгжөөхын түлөө залуу мал худалдажа абаа.

- Томо, бэеэ дааһан ажахынуудай хажуугаар, хүдөөгэй үмсын ажахынууд байгуулагдажа, хэр зэргэ хүгжэнэ гээшэб?

- Фермернүүдэй ажахынууд, мүн хүдөөгэй потребкооперативууд жэлһээ жэлдэ хүгжэнэ. Гүрэнэй грантын ашаар үшөө 60-аад фермернүүдэй ажахынууд, гэр бүлын малай 8 фермэ, хүдөө ажахын үйлэдбэрилһэн зүйлнүүдые худалдажа абадаг 5 хамжаан байгуулагдаа. Тэдэнэр булта хүгжэлтын түсэбүүдтэй, тиимэһээ шэнэ, һонин, анхарал татамаар үйлэдбэринүүд бии болохол байха. Хараад үзыт даа, октябрь һарын эхинэй мэдээгээр, фермернүүд 5 мянга хахад тонно һү, 2 сая үндэгэ, 2,5 мянган тонно мяха үйлэдбэрилһэн байха юм. Малай тоошье олошорно, хониной толгой 13 мянгаар дээшэлээ гэжэ тэмдэглэмээр. Хүдөө ажахын үйлэдбэринүүдэй хүгжэхэдэ, нютаг дээрээ үйлэдбэрилһэн эдеэнэй зүйлшье элбэг болоно ха юм.

- Эдеэ хоол буйлуулха үйлэдбэринүүд хэр амжалтатай ажалланаб?

- Хүдөө ажахын эдеэ хоол буйлуулгын үйлэдбэринүүд 9,5 миллиард түхэриг олзотой байгаа. Шэнэ үйлэдбэринүүдэй байгуулагдаһанай ашаар амжалтанууд туйлагдана гэжэ хэлэлтэй. Энэ үнгэржэ байһан жэлдэ һүнэй зүйлнүүдые буйлуулгын “Возрождение”, “Хуторок”, “Закамнаагропродукт”, “Рубин” шэнэ үйлэдбэринүүд гүрэнэй дэмжэлтээр байгуулагдаа. Хүдөө ажахын яаманай дэмжэлтээр Гусиноозёрск хотодо “Сырный дворик” гэһэн һүнэй үйлэдбэриин газар нээгдээ. Баһа гүрэнэй дэмжэлтээр Зэдэ аймагай “Хамта” гэһэн ажахыда улай хэхэ цех байгуулагдаа. Бэшүүр, Мухар-Шэбэр, Ярууна аймагуудта хилээмэ баридаг үйлэдбэринүүд нээгдээ. Байгал шадарай аймагай Түрхэ тосхондо уһа амһарталдаг шэнэ үйлэдбэри ажаллажа эхилээ. Иимэл даа,тобшохоноор хэлэхэдэ. Тодорхойгоор бүхы хүдөө ажахын мүнөөдэрэй байдал тухай хөөрэбэл, үшөө олон һонин байхал даа.

Манай бүгэдэнэй хүндэлдэг “Буряад үнэн” сонинойнгоо 95 жэлэй ойн баярта зорюулагдаһан ушараар та бүгэдэниие хани халуунаар амаршалнаб. Танай сониной хуудаһануудта бүхы Буряад ороноймнай хүдөө ажахыда ямар үйлэ хэрэгүүд боложо байнаб гэжэ манай хүдөөгэйхид уншажа, һүүлшын һонинуудые мэдэдэг. Арад зонтой хөөрэлдэхэдэ, “Буряад үнэн” сониндо иигэжэ бэшээтэй байгаа гэжэ хэлэдэг. Иимэ һайн ажал ябуулжа, уласайнгаа хүдөө ажахые ходол дэмжэжэ байдаг “Буряад үнэнэйхидтөө” гуурһантнай үшөө хурса боложо, амжалта дүүрэн, олзо оршотой, энхэ элүүр ябахатнай болтогой гэжэ үреэнэб.

- Баярлаа, Даба-Жалсан Шагжиевич!Тандаа баһа ажалдатнай амжалта хүсэнэбди.