​Засаг даргын зуун үдэр

Алтан намарай арюухан хаһа үнгэржэ, сагаан хүбэн бамбалзуулһаар, үбэл абгаймнай айлшалан ерэбэл даа. Хото хүдөө, хада гүбээ, уула майлануудаймнай саһаар хушагдажа, гол горходоймнай хатуу мүльһэндэ хабшагдаха бүри уларилай шэнжэ ууртай боложол байха юм. Эгээл энэ үедэ агууехэ Батажайбан бэшэһээр, “баабгайһаа жаргалтай амитан Байгал шадар байха аал”?

Түрүүшын шалгалта

Нарин тоосоо хэхэ болоо һаа, засагай жолоо барижа байһан сайд дарганарай, аймагай толгойлогшонорой байдалые, үдэр бүри хэжэ байһан ажалыень баабгайн жаргалтай сасуулхын аргагүйл ха даа. Тайгын эзэн дуулим хабарай дуулаһаар ерэтэр, номгон бүхэдэ тэбэрюулээд, хүйтэн сагые дабажа гараха табисууртай. Харин тиихэдэ дарга ноёдуудай талаан хуби тад ондоо. Хүхэ шонын хүлдэжэ үхэхөөр хүйтэндэ арад зоной, албан газарнуудай номгон, дулаан байдалые сахиха ажалтай, хүнүүдтэ эгээл дүтэ гээд хэр угһаа тоологдодог засагай түлөөлэгшэдэй – аймагуудай дарганарай ажабайдал хүлгөөтэйл юм даа.

Алтан намарай эхин һарада аймагуудай дарганарай тушаалнуудта арад зоной һунгажа абаһан хүнүүд эгээл эдэ хаһада түрүүшынгээ шанга шалгалта гаража байна гээшэ. Илангаяа энэ тушаалнуудые түрүүшынхиеэ эзэлһэн ноёдые юрын һунгагшадынь, уластамнай засагай дээдын зургаануудта зонхилжо байһан зон хёрхо нюдөөрөө хуу бултадаа тэдэниие, тэдэнэй түрүүшын шиидхэбэринүүдые харан адаглажал байна ха юм.

Хүтэлбэрилхы ямаршье тушаалда һунгагдаһан гү, али томилогдоһон хүнүүдтэ шэнэ ажалдаа дадаха болзор үгтэдэг. Яагаа ухаатай ямар хүн энээниие зохёоһон юм бэ, бү мэдэе. Үгы гэбэл, олохон зоной хэдэн олон жэлэй дүй дүршэлһөө уламжалан юм гү, энэ болзор зуун үдэрэй хэмжүүртэй. Зуун үдэрэй туршада зутаран, уймангүйгөөр, зохид бэрхээр ажалдаа дадажа, ямаршье дарга ноён үнэн бэеэ бэелхэ зэргэтэй. Али үгы һаа, ажалаа даажа бирахагүй байһанаа гэршэлдэг гээшэ бэзэ.

Һунгагдаһан ноён энэ тушаалдаа саг зуура һуубаб гэжэ эли тодоор мэдэрхэ ёһотой. Табан жэлэй үнгэрхэдэ, таб гэмэ сэгнэлтэ арадай зүгһөө абахын тула ажалаа бэрхээр хэхэ гэжэ оролдодог. Далай мэтэ ехэ иимэ ажалайнь эхин эгээн түрүүшын зуун хоногой туршада табиха зэргэтэй.

Һайн дураараа һунгалтада оролсоод

Арад зоной һунгаһан, өөрынгөө, аймаг нютагайнгаа хуби заяа гартань барюулһан засаг дарганарай харюусалга гээшэ айхабтар ехэ, тэрэниие ээм мүр дээрээ даажа ябаха гээшэ хэсүүшэг лэ байдаг. Теэд ноён болохоо һанаһан хүн бүхэн бэеэ һайса шэмхэжэ үзөөд, һунгалтада оролсодог юм бэзэ. Хүсөөр баалажа, хүниие дарга болгохо сагшье бэшэл даа газаамнай.

Һунгалтын хатуу тэмсээнүүд хаа-хаанагүй үнгэржэ, хэдэн аймагуудаймнай зоной шэнэ толгойлогшонорые һунгажа абаһаарнь, зуун үдэр гүйсэхэ тээшэ дүтэлбэ. Тэдэ хүнүүднай бултадаа ажалдаа дадажа, арадаа хүтэлжэ, амжалта түгэс хүдэлжэ, аймаг нютагтаа зохид шадамараар зонхилжо байна гэжэ найдаад, шэнэ дарганар тухай, тэдэнэй түрүүшын алхамууд тушаа уншагшадтаа дуулгаха бодол түрэбэ. Тиихэдээ бултыень хурса шангаар шүүмжэлхэ зорилго табингүй, мэдэхэ шадаха тухайгаа бодомжолжо зураглаха һанаан байна.

Һунгалтын урда тээ засаг даргын тушаалда һууха дуратайшуул һунгагша зоной дуу суглуухын тула олон тоото найдалгануудые бүтээжэ, бэелүүлжэ шадаха, шадахашьегүй һаа, энэ тэрэ юумэ хэхэб гэжэ тангариглахаһаа нааша хэлэдэг лэ юм бэзэ. Теэд тэдэ бүгэдэ хэлэһэндээ хүрэхэ гээшэ хэсүү энэ сагта хүндэшэг лэ байха зэргэтэй. Зарим нэгэн засаг барижа туршаагүй аад, заргалха дуратайшье байжа болохо. Харин теэд һунгалтын шууяанай үнгэрхэдэ, хажуугаарнь байһан олон тоото дэмжэгшэд гансата үсөөржэ, үнэн дээрээ үнэтэ ажал бүтээхэ шадалтайшуул үгы шахуу үзэгдэжэ, илалтын амта туршаһан засаг даргын гансаардаха ушарнуудшье бии. Тиихэ зуураа тэрэ хүн өөрөөл шиидхэбэри абааб, хэншье намайе баалаагүй гэжэ мэдэрээд, хамсыгаа шуун, хүдэлмэриин далай руу шунгаха болоно. Энэ жэлэй намар һунгагдаһан засаг дарганартай ябууд танилсаад, ямар дүнгүүдтэйгээр зуун хоногоо үнгэргэжэ байна гээшэб гэжэ хараад туршая.

Хоёрдохи болзорой хүсэн

Хоёр лэ аймагта – Хэжэнгэ, Яруунада – табан жэл соо түрүүшынгээ болзорто хүдэлжэ, нютагайнгаа зоной урда хүсэ шадалаа харуулһан, яһала амжалтатайгаар хүдэлжэ байһан дарганарта диилэнхи хуби һунгагшадынь дуугаа дахин үгэжэ, дарга нэрыень батадхажа, даажа ябаһан засагай жолоое дахин гартань барюулаа. Эдэ нүхэднай хэд бэ гэхэдэ, Буряад Улас дотороо олон зондо мэдээжэ болоһон, шуран бэрхэ, түбшэн даруу толгойлогшонор Геннадий (Зоригто) Лхасаранов (Хэжэнгэ), Цыденжаб Шагдаров (Ярууна).

2011 оной хабар хэбэд номхон Хэжэнгэдэ үнгэргэгдэһэн һунгалтада Зоригто Лхасарановай шүүхые олон зон таажа мэдээ. Юундэб гэхэдэ, Загаһата нютагайнгаа сомоной дарга ябахадаа, бодото ажалайнгаа үрэ дүнгүүдээр бэеэ харуулжа шадаа: түрэл сэлеэн нютагаа урагшань татажа, олон юумэндэ хубиингаа мүнгэ гаргажа, һайшаал магтаалда хүртэдэг болонхой байгаа.

Ярууна аймагай толгойлогшоор Цыденжаб Шагдаров мүн лэ 2011 оной һүүл һарын эхиндэ зургаадахи зарлалай Гүрэнэй Дүүмын һунгамалнуудтай хамта анха түрүүшынхиеэ һунгагдаһан юм. Тэрээнһээ урда тээ аймагайнгаа депутадуудай зүблэлэй түрүүлэгшээр хүдэлмэрилжэ байгаа. Мүн лэ дүй дүршэлтэй, хэлэһэн үгэдөө хүрэдэг, түни түбшэн абари зантай һунгамалые яруунаархин аймагайнгаа засаг даргаар һунгажа абахадаа, оройдоол таби гаран дуугаар булиһан байна.

Энэ удаа сентябриин 18-да боложо үнгэрһэн һунгалтада Хэжэнгэ Ярууна хоёр аймагуудай һунгагшад хүдэлжэ байһан толгойлогшоноройнгоо засагые өөһэдынгөө диилэнхи хуби дуугаар батадхажа, ерэхэ табан жэлэй туршада бүри ехэ ажал эрхилжэ, асари ехэ амжалта туйлажа, нютагайнгаа, арад түмэнэйнгөө хүгжэлтэдэ горитой хубитаяа оруулжа шадаха байһандань этигээ. Энэ найдабарииень харюулжа, холо ойгуур ябахадаа, албатан дарганартай уулзаха, хөөрэлдэхэдөө, имагтал ганса аймаг нютагайнгаа тала баримталжа ябадагынь эли хараатай байдаг.

Шэнэ ажалда ороо бэшэ, хэжэл байһан хүдэлмэриеэ саашань үргэлжэлүүлжэ, нютаг соогоо аалин зохидоор хүдэлжэ байна гээд, зүүн эдэ аймагуудһаа мэдээсэгдэжэл байдаг.

Шэнэ һэбшээн

Баргажан, Аха, Ивалга гурбан аймагуудтамнай шэнэ засаг дарганар сентябриин һунгалтада тодорон гараа бшуу.

Эдэ хэд бэ гэбэл, Баргажанда – Алексей Балуев, Ахада – Матвей Мадасов, Ивалгада – Виктор Очиров. Баргажан, Ивалгын шэнэ засаг дарганар һунгагдахынгаа урда тээ аймагуудай түб сомонуудые хүтэлбэрилжэ байһан юм. Хари хадата Ахын толгойлогшо аймагай захиргаанай хүтэлбэрилэгшын нэгэдэхи орлогшоор һүүлэй табан жэлдэ ажаллаһан намтартай. Эдэ зониие, сэхыень хэлэхэдэ, нютагай засагай байгууламжануудаа, тэдэнэйнгээ байгуулгые, хүсэтэй ахир талануудыень огто мэдэхэгүй зон гэхын аргагүй. Хэды тиигэбэшье, аймагай хүтэлбэрилэгшэ болоходоо, тад ондоо харюусалгатай болоһоноо шэнэ дарганар яһала һайн мэдэрээд ябана ха.

Нэн түрүүн аймагуудай захиргаанда ажаллажа байһан зоноо һэлгэхэ һэдэлгэһээ шэнэ толгойлогшод булта шахуу эхилээ. Теэд хуулиин ёһоор, захиргаанай хүтэлбэрилэгшын орлогшонорһоо бэшэ зониие нэгэ үдэрөөр ажалһаа болюулха эрхэ үгы юм. Тиигэбэшье, нэрлэгдэһэн гурбан аймагуудта иимэ ажал ябуулагдаа. Теэд урдахи ноёдтой хүдэлжэ байһан зон өөһэдөө, һайн дураараа ажалһаа болихо тухай мэдүүлгэнүүдые бариһан байха юм...

Засаг дарганарай эгээл “халуун” хаһа үбэлдөөл болодог гэжэ дээрэ хэлэгдээ һэн. Нэгэдэхеэр, гансашье дулаасуулгын хаһа бэшэ, харин тиихэдэ орон доторнай, уластамнай тогтоод байһан экономическа байдал, мүнгэ алтанай дутагдал аймагуудай байдалда сэхэ нүлөөлжэ, өөрынгөө мүр сараа үлөөхэ аргатай. Теэд эдэ засаг дарганарай шуумгай түргэн шиидхэбэринүүдһээ, аймагуудайнгаа асуудалнуудые янза бүриин хэмжээндэ яагаад табинаб, хайшан гэжэ тэдэнээ “түлхинэб”, тэрээнһээл ехэ юумэн дулдыдадаг гээшэ бэзэ.

Түбэй сомон аймаг хоёрые зэргэсүүлхэдэ, ондо ондоо асуудалнуудтай, хэхэ ажалынь бэе бэеэ дууряаха ёһогүй. Харин теэд тэдэнииень гүрэнэй хуули хоёр тээшэнь хубаажа дүүрээгүй хэбэртэйгшэ, жэл бүхэндэ шахуу хубилалта, шэнэлэлтэнүүд оруулагдажа, хуулинууд “мүлигдэжэл” байгша. Иимэ оршон байдалда нютагай засагай хоёр шатын хоорондохи харилсаанууд арсалдаатай шэнги болохоо һанадаг юм. Энэ ушарта аймагай даргаһаа сэгнэшэгүй ехэ юумэн дулдыдаха зэргэтэй. Хайшан гээд энэ тэрэ асуудалнуудаа арсалдаагүйгөөр шиидхэһыень арад зоной хурса нюдэнһөө далда ородоггүй.

Үнгэржэ байһан зуун хоногойнгоо туршада намартаа һунгагдаһан засаг дарганарнай ажалдаа дадажа, дүүрэн хүсэндээ ороод, урагшаа жүдхэнэ гэжэ найдаха дуран хүрэнэ. Хүнэй нюдэндэ торохоор алдуунуудай үгышье һаа, арсалдаата, зүрисэлдөөтэ зүйлнүүд тухай хөөрэлдөөнүүд хирэ-хирэ болоод лэ, уласаймнай энэшье, тэрэшье буланһаа ябаган зугаа болоод дуулдажал байдаг. Эдэнь аймагуудай хэмжээндэ багахан байлдаанууд болошоогүй һаа, һайн байгаа.

Аймагуудайнгаа эдэй засаг, социальна һалбариие, хүдөө ажахы, үйлэдбэриие адли тэгшэ мэдэдэг, арад зонойнгоо бодото байдал ойлгожо, тэдэнэй асуудалнуудые шиидхэжэ, бэрхэшээлнүүдтэнь зүрхэ сэдьхэлэй дулаа үгэжэ хандадаг, туһалдаг дарганар болохо бэзэ гэжэ найдаха дуран хүрэнэ.

Шэнэ һэбшээн ямаршье газарта хэрэгтэй. Теэд дулааханаар һэбшээлдэгынь хүйтэн шуурганһаа һураггүй дээрэ юм ааб даа...