Түгнынгөө талада түүхэтэ хүшөөгөөр бусаба

Хори буряадуудай ууган нютаг, эртын түүхэтэй Түгнын талада эдэ үдэрнүүдтэ самаряатай, сууряатай байба. Ушарынь хадаа Буряадай арадай ирагуу найрагша, мүнхын жэгүүртэ дуунуудаараа дэлхэй дүүрэн суурхаhан ахамад үеын уран зохёолшо Г.Г.Чимитовэй түрэhөөр 100 жэлэй ойдо зорюулагдаhан үргэн хэмжээнэй hайндэр түрэhэн тоонто Хошуун-Үзүүр нютагтань боложо үнгэрөө.

 Үглөөнhөө үлзытэй наратай үдэр мүндэлжэ, hууринай түбэй сэсэрлиг соо сугларhан зон урматайшье, баяртайшье. Нэн түрүүн энэ ойе угтуулан, эмхидхэлэй хүдэлмэри ударидаhан Буряад Уласай Арадай Хуралай олон зарлалай депутат, Гүрэнэй Дүүмын депутат ябаhан олониитын ажал ябуулагша Б.Ц-Д. Семёнов үргэн Буряадай али олон тээhээ сугларhан айлшадые, нютагайнгаа зониие энэ ушараар амаршалба.

- Мүнөөдэр бидэ манай нютагай элитэ хүбүүн, уран зохёолшо Гунга Гомбоевич Чимитовэй хүшөө нээлгын баяр ёhололдо суглараабди. Гунга Гомбоевич Сэпэл Доржиевна хоёртойгоо хэзээдэшье нягта холбоотой байгаабди, гэртэнь хүрэжэ, мэндэ мэдээень мэдэлсэжэ, халуун сайень уужа гарадаг hэмди. Нютагайнгаа hургуули дүүргэhэн бүхы зондо хандажа, хүн бүхэн 1 мянган түхэриг оруулха гэжэ уряалаабди. Иигэжэ 700 мянган түхэриг суглараа. Аймагай захиргаан, нютагай захирал 200-200 мянган түхэриг, эмхидхэлэй комитедэй гэшүүд – 30-аад хүн 300 мянган түхэриг суглуулаа. Энэ тоодо бизнесменүүд оролсоно.

Энээнэй удаа Г.Г. Чимитовэй басагад – Сэсэг Гунгаевна Дарима Гунгаевна хоёр хүшөө хушаhан бүд хуулажа, олоной альга ташалган доро хүшөө нээгдэбэ. Гунга Гомбоевич ямар hэм – нюур шарайнь нюдэнэйнгөө шэлтэй тэрэл зангаараа, тон адляар бүтээгдэhэн байба. Суглараад байhан зон хүшөөгэй дэргэдэ гвоздика сэсэгүүдые табиба.

Удаань Мухар-Шэбэрэй аймагай захиргаанай толгойлогшо В.Н. Молчанов, Буряад Уласай Арадай Хуралай комитедэй түрүүлэгшын орлогшо Б.Ц. Цыренов амаршалгын үгэ хэлэбэ.

Гунга Гомбоевичой түрэлэй үндэр наhатай Людмила Пунцыковна Чимитова абга тухайгаа хөөрэжэ үгөөд, дуу гүйсэдхэбэ. Буряадай Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшэ Сергей Доржиев бүлэг уран зохёолшодтой нютагтаа ерээ. Тэрэ тоодо Алексей Гатапов, Цыдып Цырендоржиев, Николай Шабаев, Доржи Сультимов, Нина Ленхобоева-Артугаева болон эдэ мүрнүүдэй автор ябалсаа. Уран зохёолшод хүшөөдэ сэнхир ута хадаг табижа, эмхидхэлэй хороондо ямар ажал хэлсэhэн тухайгаа Сергей Доржиев дурдан хөөрэбэ.

Буряад Уласай болон Ород Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, композитор Анатолий Андреевэй наhанайнь нүхэр Н.Г. Донсороновагай үнэтэ үгэ-дурсалга сэнтэйл даа. РЦНТ-гэй директор А.Н. Дугарова мүн лэ нютагаархидыень, сугларhан зониие халуунаар амаршалаа.

- Эжымнай Сэпэл Доржиевна Гунгаада хүшөө нютагтань табиха байгаал даа гэдэг юм hэн. Одоошье hанаhаниинь бүтэбэ, - гэжэ Сэсэг Гунгаевна халуун сэдьхэлээ сэлин хэлээ бэлэй.

Иигэжэ намарай шаргал туяатай үдэр элитэ хүбүүниинь нютагтаа, таладаа бусабал даа. Хүшөөгэй барималша Болод Анандаевич  Цыжиповые онсо магтан дурдамаар байна.

 

Дулаахан дурсалганууд

Уран зохёолшодой зүгhөө Буряадай мэдээжэ прозаик Д.Н. Сультимов:

- Гунга Гомбоевич зохёохы ажал ябуулгадам ехэ нүлөө үзүүлhэн. Театрай дээдэ hургуулида ороходоо, ахатанайнгаа «Шагшага» гэhэн басни уншажа, шалгалтаяа амжалтатай тушааhан байнаб. Бүри hүүлдэ Сэнгын Эрдэнын «Хойто наhандаа уулзахабди» гэhэн роман ахатамнай буряадшалжа, намайе ехэтэ hонирхуулаа бэлэй. Театрай директор болоод байхадаа, энэ зүжэгые найруулан табяабди. Аяар арбаад жэл соо тайзан дээрэ гаражал байгаа.

Буряадай мэдээжэ композитор П.Н. Дамиранов:

- Гунга Гомбоевич өөрөө хүгжэмэй училищи дүүргэhэн хадаа дуунай аялга зохёолгын нюуса hайн мэдэдэг, мэдэрдэг байгаа. Дуунай үгэ бэшэхэдээ, сэдьхэлдээ найруулан, аянгалан үзэдэг hэн ха. Мүнөө дуунуудынь бүхы дэлхэйгээр зэдэлнэ. Америкэдэшье, Европо түбидэ, хаа-яагүй ажаhуудаг буряад хүбүүд, басагадай «Тоонто нютагни» болон бусад дуунуудыень дуулажа байхадань, гоёл байдаг. Гунга Чимитов Анатолий Андреев хоёр аша үрэтэйгөөр харилсан хүдэлhэн, хоюуланайнь нэрэ зоной сэдьхэлдэ мүнхэрөө.

Буряадай арадай уран зохёолшо А.Л. Ангархаев иимэ hанамжаяа телефоноор дуулгаа hэн:

- Гунга Гомбоевич ехэ ажалша хүн байhан. «Байгал» сэдхүүлдээ 29 жэлдэ хүдэлөө. Нэгэ үедэ харюусалгата секретарь байгаа. Үнэндөө, коллективэй түшэхэ хүниинь, ахамад эрхилэгшэ Африкан Бальбуровай баруун гарынь бэлэй. Түрүүшээр баснишан гэжэ суурхаад, удаань дуунуудынь жэгүүр аялгаа олоо. Монгол, ород хэлэнhээ зохёолнуудые оршуулаа. «Монголой нюуса тобшо» оршуулжа, сэдхүүлдэ толилуулхадань, ехэ зүбшэн хэлсэлгэ болоо hэн. Столойнгоо hугалга соо бүтылхэтэй hууха. Томоотой, саашаа салшахагүй гэжэ hанаhан хүндөө аягалаад үгэхэ. Шогууша зантай хүн байhан.

 Дуу, хатарай шэмэг

Энэ үдэр Гунга Чимитовэй дуунууд hургуулиин газаа талмай дээрэ илангаяа ирагуу hайханаар оршон дэлхэйе зэдэлүүлээ. Гунга Гомбоевичой ашанар, зээнсэрнүүд хүүгэдэй буряад дуу хөөршөөмэ аятайгаар гүйсэдхэжэ, халуун альга ташалган болобо.

Г. Чимитовэй оршуулhан Сергей Михалковой «Заяц во хмелю» гэhэн басни Арадай Хуралай Түрүүлэгшын зүбшэлэгшэ А.Ц. Абидуев жэгтэй шадамараар гүйсэдхэжэ, харагшадые гайхуулба. Үнэндөө энэ хүмнай залуудаа соёлой тусхай hургуули дүүргэhэн мэргэжэлтэй юм байна.

Мэдээжэ дуушад Батор Будаев, Эрдэни Батсух, Сэсэг Аюшеева, hүүлэй үедэ бэлигээрээ шалгаржа ябаhан Виктор Лубсанов, Михаил Зурбанов, Баир Шойдоков болон бусад ирагуу дуунуудые зэдэлүүлээ даа. Буряадай Арадай Хуралай депутат ябаhан Зоригто Цыбикмитовэй хүбүүн Алдар Цыбикмитов ямар hайхан хоолойтой юм. Абань гоёор дууладаг байгаа гэлсэнэ.

БГСХА-гай оюутадай, hургуулиин хүүгэдэй хатар найрые шэмэглээ.

 

«Омойхо-Шомойхын басаганби»

Манай «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшанай зон урдынгаа зониие –ветерануудаа мартадаггүй, шадаал hаа hайндэрнүүдээр амаршалжа байдаг. Сэпэл Доржиевнагай «Байгал» сэдхүүлдэ нэгэ үедэ хүдэлhэн хадань сэдхүүлэйнгээ ойн баяртай дашарамдуулан ахамад захирал Д.Н. Болотовтой гэртэнь хүрөө hэмди. Хэды наhатайшье hаа, сэдьхэлэй сог залитайдань, hайхан дуу ошо галтайгаар дэлгээhэндэнь гайхан баярлаа бэлэйбди. Намтарайнгаа нэгэ хэhэг хөөрөө hэн.

Ушарынь хадаа Сэпэл Доржиевна Захааминай аймагай Хуртагын урда бэедэхи (Зэдэ голой саана) Омойхо-Шомойхо гэжэ үзэсхэлэн газарта түрэhэн юм. Арбаад наhатай байхадань, гэртэхиниинь хашалган хамалганда орожо туугдаhан. Эрхирэг hууринда хүрөөд ябахадаа, тэдэнэр Сэпэл басагаяа hуурин зондо орхихо баатай болоhон. Иигэжэ шэнэ газарта hайн hайханаар үндыжэ, наhанайнгаа замда гараhан, ехэ зохёолшонтой хуби заяагаа холбохо хубитай байһан.

Һонирхолтойнь гэхэдэ, минии өөрымни эжы Дулма Туртуева (Базаржапова) Омойхо-Шомойхын хүүхэн байhан. «Омойхо-Шомойхын басагад хуу сагаан шарайтайнууд юм» гэлсэгшэ бэлэй. Сэпэл Доржиевна, үнэхөөрөөшье, сагаан шарайтай hэн. Минии эжы баhал тиимэ hаруул шэг шарайтай байhан. «Сугтаа Омойхо-Шомойходо ошоёл, түрэhэн буусаа харахат» гэхэдэм, «Арайл оройтооб даа, шадалам буураа» гээ бэлэй Сэпэл Доржиевна.

Зэдэ голые зубшан, таагдаагүй, танигдаагүй үзэсхэлэн hайхан Омойхо- Шомойхо бууса бии гэжэ hанахадаа, жэгтэйхэн мэдэрэл досоом түрэдэг лэ.

Сэдхүүлэймнай сэнтэй үүсхэл

«Байгал» сэдхүүлдээ 2013 ондо түүхээр баян Түгнын дайдын түрүү хүбүүд, басагадта, уран бэлигтэндэ зорюулагдаhан тусхай дугаар хэблүүлэн гаргаа hэмди. «Түүхэ түшэгтэй, уг удхатай» гэhэн ниитэ гаршаг доро Түгнын хатад – Абжаа удаган, Шойжид хатан тухай толилолгонуудые дурадхаад, ахамад үеын уран зохёолшодhоо эхилээд, мүнөө үе хүрэтэр уран гуурhа бариhан зондо зорюулаа бэлэйбди. Даша Чернинов, Гунга Чимитов, Исай Калашников, Зэгбэ Гомбожабай, Баир Эрдынеев, Цыденжаб Цыреторон, Цыбикжаб Доржиев, Елена Цыбикжапова, Эрдэм Цыренжапов, Бимба-Цырен Дагбаев, Цырендондок Жамсаранов, Татьяна Хамаганова, Бато-Жаргал Цыдыпов…

Энэ дугаар соо хүндэтэ аха захатан Дамба Цыренович Будаев, искусствын одод Вячеслав Бальжинимаев, Андрей Чимитдоржиев тухай хэhэг бии. «Аяншалгада уринабди» гэhэн хэhэг соо «Мэргэдүүдэй хэрэм хараа hэн гүт?» гэhэн статья үгтэнхэй.

Юундэ энэ дугаар дурдаабибди гэхэдэ, сагай сагаан самаряан соо нэгэшье бэлигтэнэй нэрэ мартагдаха ёhогүй. Мүнөө Г.Г. Чимитовэй нэрые мүнхэлжэ байхадаа, урдынгаа зониие дурсажа, шэнэ бэлигтэниие яажа дэмжэн хүмүүжүүлхэбибди гэжэ hанаата боложо байха зэргэтэйбди.