Түрэл хэлэнэй түрүү багша

Түрэл хэлэнүүдые болон уран зохёол заадаг багшанарай бүхэроссиин шатые Татарстан Уласай ниислэл Казань хото угтан абаба. Энэ хэмжээ ябуулга гурбадахияа үнгэргэгдэнэ. 2022 ондо Хойто Осети-Алани Уласай осетин хэлэнэй багша эрхимлээ һэн. Нёдондо жэлдэ Владимирска можын түрэл ород хэлэнэй багша түрүүлһэн байна. Энэ удаа Буряад Уласаймнай ээлжээн дүтэлөө.

Һүүлшын шатада хабаадаһан багшанар дүрбэн үдэрэй туршада хүнгэн бэшэ хэдэн шатануудые дабажа гараа. Түрэл хэлэн дээрээ өөртэйгөө танилсуулалгые хабаадагша бүхэн гэрһээ бэлдээд эльгээһэн байгаа. Харин бусад шатануудынь Татарстанай ниислэлдэ эмхидхэгдээ. «Методическая мастерская» болон «Хэшээл» гэһэн шатануудай удаа оройдоол 15 хүн урилдаае үргэлжэлүүлээ. Эдэмнай бүгэдэ урилдаанай лауреадай нэрэ зэргэдэ хүртөө. «Классный час» гэһэн шатын удаа табан эрхимүүд элирүүлэгдэһэн байна. Тиигэжэ эгээл эрхимүүд «Мастер класс» гэһэн һүүлшын шатада түрэл хэлэеэ хүгжөөхэ арга боломжонуудаараа хубаалдаба.

Бүхы шатануудые эрхимээр дабажа гараад, Гран-придэ хүртэһэн Светлана Раданжаповае Ород гүрэнэй болбосоролой сайд Сергей Кравцов амаршалжа, 250 мянган түхэригэй шан барюулаа.

Светлана Владимировна Буряад Уласта үнгэргэгдэдэг «Эрхим багша-2024» гэһэн урилдаанда түрүүлжэ, бүхэроссиин хэмжээндэ хабаадаха эрхэдэ хүртэһэн юм. 33 жэлэй хугасаада хүдэлжэ ябаһан дүй дүршэлтэй багшын ёһотойл амжалта болоно.

Хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ хүдэлдэг багшанарай урилдаан эдэл үдэрнүүдтэ эмхидхэгдээ. Улаан-Үдэ хотын 35-дахи «Алые паруса» сэсэрлигэй буряад хэлэнэй багша эрхим 15-ай тоодо оролсожо шадаа. Казань хотодо 79 можо хизаарай түрэл хэлэнүүдэй багшанар суглараа. Иимэ олон хабаадагшадай дунда Буряадай түлөөлэгшэдэй гол шан - Гран-придэ хүртэхэдэнь, мүн 15 эрхимэй тоодо оролсоһондонь омогорхомоор.

Энэ амжалтын ашаар 2025 ондо болохо удаадахи бүхэроссиин урилдаанай түгэсхэлэй шата Буряадта үнгэргэгдэхөөр хараалагдаба.

 

Эрхим багша

Үндэр хэмжээнэй урилдаанда Буряад Уласые түлөөлһэн Светлана Владимировна Раданжапова һуралсалай гуламтануудта аяар 33 жэл хүдэлһэн намтартай. 1997 ондо Буряадай гүрэнэй ехэ һургуули дүүргэһэнэй удаа шэлэһэн мэргэжэлээрээ бүхы наһаараа хүдэлжэ ябана.

- Хүүгэдэй сэсэрлигтэ үхибүүднай нэгэ зааха буряадаараа дуугардаг һаа, һургуулиин шаби болоод, хөөрэлдэхэеэ болишоно. Тиимэһээ гэртээ түрэл хэлэн дээрээ ходо харилсажа байха хэрэгтэй гэжэ түрэлхидтэ үдэр бүри хэлэжэл байдагби, - гээд, «Эрхим багша» гэһэн шанда хүртэһэнэй һүүлээр Светлана Раданжапова мэдүүлээ бэлэй.

Багашуулые 1-дэхи класста угтан абахадаа, нэн түрүүн буряад хэлэеэ хэр зэргэ мэдэнэб гэжэ Светлана Владимировна абаһаар лэ шалгана. Түрэлхидэй урда гэртээ харилсаха тухай заабари табина. Юуб гэхэдэ, үхибүүн бүхэн хэлэеэ үдэр бүри шагнаха ёһотой юм. Тиимэһээ бэлигтэй багша өөрын тусхай курс зохёогоо. Энээнэй ашаар хүбүүд, басагад буряад зохёолнуудые, дуунуудые үдэрэй хугасаада аудио аргаар шагнадаг заншалтай.

2-дохи классай буряад хэлэнэй учебник бэлигтэй багша зохёолсоо. Эрхим багшын һуралсалай түрүү шэнжэлгэнүүд эндэ хэрэглэгдээ.

 

Эрхим хүмүүжүүлэгшэ

Хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ түрэл хэлэ заажа, тон бага эрхэтэдые һургаха багша болон хүмүүжүүлэгшэдэй урилдаан Ород гүрэн дотор хоёрдохи жэлээ үнгэргэгдэнэ. Энэ удаа бүхэроссиин һүүлшын шатада 33 можо хизаарай түлөөлэгшэд хабаадахаяа Казань ерэһэн байна.

Улаан-Үдэ хотын 35-дахи «Алые паруса» гэһэн сэсэрлигэй буряад хэлэнэй багша Людмила Бальжурова түрэл Буряадтаа «Эрхим хүмүүжүүлэгшэ» гэһэн урилдаанай Гран-придэ хүртөөд, Буряад Уласаа бүхэроссиин хэмжээндэ амжалтатайгаар түлөөлһэн байна. Харин Татарстанай дэбисхэр дээрэ түрүүшын хоёр шата шадамар бэрхээр дабажа гараад, эрхим 15 хабаадагшадай тоодо оролсожо, лауреат гэжэ тодороо.

Ажалдаа хэрэглэхэ методическа арганууд тухай элидхэлынь холо ойроһоо сугларһан шүүгшэдтэ ехээр һайшаагдаа. Удаань Казань хотын 99-дэхи сэсэрлигэй шабинар Буряадай хүмүүжүүлэгшын харуулһан, даалгаһан бүхы даабаринуудыень һонирхожо дүүргээ.

Людмила Елизаровна дүй дүршэлтэй хүмүүжүүлэгшэ юм. Өөрөө хэдэн онол аргануудые зохёожо, ерээдүйе буряад хэлэндэ, ёһо заншалда һургана. «Шэдитэ ханза», «Шэдитэ дүхэриг» болон зохёоһон бусад ажалнуудыень бүхы Буряадай сэсэрлигүүдтэ хэрэглэгдэнэ гэхэдэ, алдуу болохогүй.

Буряад хэлэ болон ёһо заншалнуудые дамжуулхын түлөө Сагаан һарын үедэ гэр бүлэнүүдэй дунда тусхай урилдаа үнгэргэдэг гээшэ. Иигэжэ гэртэхинэй хабаадалгатайгаар заншал гуримууд үхибүүдтэ дамжуулагдана. Мүн түрэлхидшье өөһэдөө ехэ юумэ ойлгожо, мэдэжэ абана бшуу.

Үхибүүдтэеэ хамта мультфильмуудые зохёон бүтээдэгынь олоной анхарал үнинэй татана. Эндэшье баһа түрэлхид оролсохо аргатай юм. Башкортостан Уласай ниислэл Уфа хотын 18-дахи сэсэрлигэй хүмүүжүүлэгшэ Алия Ишдавлетова сэсэрлигтэ хүдэлэгшэдэй дунда шалгаржа, 150 мянган түхэригөөр шагнагдаа.

 

Һонирхолтой мэдээнүүд

«Түрэл хэлэнэй болон уран зохёолой эрхим багша» гэһэн урилдаан гурбадахияа эмхидхэгдэнэ. Мүнөө жэлдэ һургуулиин 79 багша, хүүгэдэй сэсэрлигүүдэй 33 хүдэлмэрилэгшэд хабаадаһан байна. Ород гүрэн дотор ажаһуудаг 37 үндэһэ яһатанай түлөөлэгшэд түрэл хэлэеэ хүгжөөжэ байһанаа энэ урилдаанда харуулһан байна. Буряад хэлэ заалгые табан хабаадагша дурадхаа. Эдэ хэд бэ гэхэдэ, Эрхүү можын Шэнэ Нүхэдэй һургуулиин багша Татьяна Цырендоржиева, Эрхүү можын Боохоной 1-дэхи сэсэрлигэй багша Инна Баларьева, Үбэр Байгалай хизаарай Агын аймагай Амидхааша һууринай «Номин» сэсэрлигэй нэмэлтэ һуралсалай багша Арюна Цырендашиева гэгшэд болоно.

Буряадай гүрэнэй ехэ һургуули дүүргэһэн табан мэргэжэлтэн бүхэроссиин энэ урилдаанда оролсоо. Буряад Уласай, Үбэр Байгалай хизаарай, Эрхүү можын дүрбэн түлөөлэгшэдһөө гадна Амарай можын багша тэдэнэй тоодо оробо. Усть-Нюкжа һууринай нүүдэл һургуулиин эвенк хэлэнэй багша Светлана Васильева 2018 ондо БГУ дүүргэжэ гараһан намтартай байгаа.

Бүхэроссиин хэмжээндэ буряад хэлэтэй шүүгшын хабаадаһаниинь баһа һайшаалтай гээд һанагдана. Доржи Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй ехэ hургуулиин доцент, hурган хүмүүжүүлгын эрдэмэй дид-доктор Оксана Дареева жюриин тоодо хоёрдохи жэлээ хүдэлөө.

Улаан-Үдэ хотын Болбосоролой хорооной дэргэдэхи саг үргэлжэ шалгалгын ба хүгжөөлгын түбэй «буряад хэлэн» гэһэн шэглэл эмхидхэлэй ба онол аргын талаар хангалгын аналитик Гэрэлма Дымчикова урилдаанай үедэ болоһон түхэреэн шэрээдэ хабаадалсаһан байна.

Һонирхомоор юумэн гэхэдэ, 112 хабаадагшадай дунда долоон бүһэтэйшүүл оролсоо. Саха (Яхад) Уласые сэсэрлигтэ хүдэлдэг физкультурын инструктор түлөөлөө. Бусадынь һургуулинуудта багшалжа, ород, башкир, хакас, чечен хэлэнүүдые заадаг мэргэжэлтэд гээшэ.