Ниигэм 23 jun 2014 1011

​БУХА НОЁНОЙ ЕХЭ ТАЙЛГАН

Түнхэнэй Далахай һуурин хэ­зуун жэлэйнгээ түүхэ соо иимэ олон айлшадые угтан абаагүй байгаа. Хэды тиигэбэшье, эндэ­хи ажаһуугшад “Буха ноёной ехэ тайлган” гэһэн регион хоорондын хуралдаанда хабаадагшадые үндэр хэмжээндэ угтан абаа. Энэ үйлэ хэ­рэг ганса Буха ноёндо мүргэлһөө дулдыдаа бэшэ, мүн олон тоото хэмжээнһээ бүтөө. Тэндэ “Архи­ин дуунай” аргагүй һонирхолтой мүрысөөн, “Ёохорой һүни” гэһэн олондо һайшаагдаһан республи­канска фестиваль, эрдэмэй-прак­тическа конференци болон бусад үйлэ хэрэгүүд гурбан үдэрэй турша соо болоһон байна.

Далахай һууринһаа уг гар­балтай, Буряад нютаг­таа нэрэ солотой, мүнөө мэдээжэ “Байгал” театрай хүтэлбэрилэгшэ Дандар Жапо­вич Бадлуев тус хэмжээ ябуулга үнгэргэхэ тухай нэгэ һүни бэшэ ухаан бодол соогоо абаад ябаа. Тэрэнэй һанаһан һанааниинь одоошье бүтэбэ гээшэ. Тэрэ иимэ һайханаар найр наадан наярха гэжэ зүүдэн соогоо хараагүй хаш.

Дандар Бадлуевай театрай түүхэтэ болоһон “Угайм сүлдэ” болон “Блеск Азии” гэһэн бүтээлнүүд найр наа­дые ёһоорнь шэмэглээ гэхэдэ, алдуу болохогүй.

Харин иимэ ехэ найр эмхидхэхын, олон айлшадые угтан абахын тула аргагүй ехэ ажал хэгдээ бшуу. Да­лахай һууринай ажаһуугшад олон һүни унтангүй, энэ үйлэ хэрэгые яа­гаад бүтээхэ тухай һанамжалан хоноо бэзэ. Тэдэ нэн түрүүн Таһархай гэһэн газарта тус хэмжээ үнгэргэхэ тухай шиидхэбэри абаа. Хэдэн үдэр соо тэндэ ошожо, газарай эзэнтэй хэлсэ­жэ, үргэл мүргэл хэжэ, зүбшөөл абаа. Үнэхөөрөөшье, Таһархай хадаа нэ­рэдээ хүрэжэ, таһаршаһан ольтирог шэнги хооһон газар байгаа. Далахай нютагай ажаһуугшад дары түргэн тэн­дэ зайн гал оруулжа, багахан һуурин бодхоогоо.

- Бүхы ажалнай бүтэсэтэй байгаа. Манай нютагай аха дүүнэр, һууринай толгойлогшо Андрей Гомбоевич Зай-ганов суг хамта нягта харилсаа хол­боотойгоор бүхы ажалаа хэһэн байна. Эрэшүүл модо отолоо, барилга хээ, мүн эхэнэрнүүд гараа хармаандаа хээд һуугаагүй. Бүхы нютагнай хэдэн һара соо энэ найр тухай һанамжалан ябаа, - гээд ажалай ветеран, ород хэлэ бэшэгэй багша Екатерина Даше­евна Мадыева хөөрэнэ.

Һайндэрэй түрүүшын гурбан үдэр Буха ноёной тайлган болоһон бай­на. Эндэ холо, ойрын хүнүүд су­глараа, мянга гаран шүтэгшэд ерээ гээ һаа, алдуу болохогүй. Тайлган Буха ноёной һууриин хормойдо үнгэргэгдөө. Эгээл эндэ манай мэдэ­эжэ уран зурааша Чингиз Шонхоро­вой һанаагаар үшөө 2010 ондо Буха ноёной бунхан бодхоогдожо эхилээ. Далахай нютагһаа уг гарбалтай уран зурааша һайхан энэ үйлэ хэ­рэг бүтээхэдээ, урагшаа һанаатай байгаа. Юуб гэхэдэ, мүргэл шүтөө бүтээхэдэ, угаа хэрэгтэй байра бо­лоод үгэнэ бшуу.

Бөөнэр Буха ноёндоо аяар хахад үдэр мүргэжэ, бүхы дэлхэй дээрэ, Түнхэн нютагта амгалан байдал бай­хын тула үргэл бүтээгээ.

Гурбан үдэр соо Таһархайда олон тоото үйлэ хэрэг болоо. Эдэниие нэ­элгын баяр ёһололой үедэ Түнхэнэй аймагай толгойлогшо Андрей Гомбо­евич Самаринов һайхан үгэнүүдээр нютагаархинаа, сугларһан айлшадаа амаршалаа.

- Гараад байһан 2014 ондо манай Түнхэндэ олон тоото һайхан удха­тай үйлэ хэрэгүүд үнгэржэ байна. Сагаан һарын үедэ Хойтогол нютаг­та бидэ һээр шаалгын найр наада наяруулһанаа мартанагүйбди. Харин мүнөө Түнхэнэй зүүн захада иимэ томо хэмжээ эмхидхэбэбди. Манай нютагай урдаа хараха хүбүүн Дандар Жапович Бадлуевта энэ жабхаланта найр мандаа асарһандань баярланаб­ди. Бүхы республикын ажаһуугшад манай иимэ үйлэ хэрэг бүтээхэдэмнай, ямар буянтай хүнүүд Түнхэндэ һуунаб гэжэ гайхан ябана ёһотой. Түрэл ню­тагаа холо, ойгуур суурхуулхын тула бидэ яһала ехэ ажал хэнэбди, хэжэ­шье байхабди, - гээд Андрей Самари­нов мэдүүлээ.

Долгито Эрхүү голой хойно, долоон мундаргын хормойдо архиин дуун зэ­дэлээ. Энэ хэмжээндэ 50 гаран хүн ха­баадаа. Ахын аймагай айлшан Влади­мир Семенов Гран-при шанда хүртөө.

Харин “Ёохорой һүни” гэһэн фе­стивальда Буряадай, Эрхүү можын 20 гаран ансамбльнууд хабаадаа. Эндэ Түнхэнэй аймагай “Хэнгэргэ” болон Доодо-Ивалгын “Гуламта” ансамбль­нууд шалгараа.

Буряадай радиогоор дамжуулагда­даг суута болоһон “Баян талын аялга” Түнхэндэ анха түрүүшынхиеэ зэдэлбэ гээшэ. Буряадаймнай түрүү артистну­уд эндэ хабаадажа, олоной шэхэ ба­ярлуулаа, нюдэ хужарлуулаа.

“Живая природа – живая кочевая культура” гэһэн эрдэмэй-практическа конференци Зүүн Сибириин соёлой болон искусствын академи үндэр хэм­жээндэ үнгэргөө. Эндэ аха дүү болохо монгол ба буряад үндэһэтэндэ хабаа­тай һонирхолтой шэнжэлгэнүүд тухай хөөрэлдөөн болоо. Мүн тиихэдэ Урда Солонгосой эрдэмтэд хабаадажа, энэ хэмжээ ябуулга уласхоорондын удха­тай болгоо гэхэдэ, алдуу болохогүй.

Тиихэдэ спортын мүрысөөнүүд эм­хидхэгдээ. Усть-Ордагай Юрий Вла­ско, Хэжэнгын аймагай Владимир Минуев гэгшэд барилдаанай абарга бүхэ боложо тодороо. Һур харбалгада Шэнэхээнэй Цыбэнэй Даши-Дондок түрүүлээ.

Түнхэндэ болоһон энэ найр на­аданай хэмжээ ябуулгануудтай то­дорхойгоор удаадахи дугаарнуудта хүндэтэ уншагшадаа танилсуулхаб.

Авторай фото-зурагууд.