​Минаа ташуурай хүсэн

Уран зохёолой болон ниитэ улас түрын «Байгал» сэтгүүлэй үүсхэлээр «Далан долоон домог» гэһэн урилдаан ульгам хэмдээ оронхой гээшэ. Энэ удаа «Буряад үнэн» сониной 100 жэлэй ойдо» гэһэн ниитэ гаршагаа манай сониной ажалай ветерануудай дурсалга домогуудаар шэмэглэхэмнай. Нютаг нютагай жэгтэй ушаралнууд, уг удам тухай хөөрөөнүүдынь олон зоной һонирхол үүсхэхэ бэзэ.

Хурамхаанай аймагай Аргада нютагһаа гарбалтай, бүхы наһаараа “Буряад үнэндэ” алдуу заһагшаар хүдэлһэн Е.М. ЗОМОНОВАГАЙ хөөрөөнһөө:

- Эжынгээ хөөрэжэ үгэһэн нэгэ ушар дамжуулхам. Хүгшэн эжынь басагад Батсуу Бальжин хоёр дуганшын лама басагад алдартай юм һэн. Хүнһөөл һаа ондоо, нюуса тарни мэдэдэг байгаа. Дала наһаяа аладлаад ябахадаа, Батсууда шүдэ ургаһан.

Тиихэдэ арбаадтай ябаһан минии эжы нэгэтэ Батсуу нагадцыгаа дахажа, хадаланда гаралсаа юм ха. Хүнһөө үндэрөөр ургаһан сабшалантай газараа хурамхаанайхид хадалан гэдэг байгаа. Хатаһан үбһэеэ монсогойлжо тэргэдээ тээгээд, мориной дэлһээр гүрэгдэһэн дээһэн аргамжаар бүхэлжэ уяха гэһэниинь тэрэнь яашье олдобогүй. Батсуу минаа ташуураа барижа, ногоон соо һуугаад, тарни ном уншаба ха. Урдандаа иимэ аргаар хулгайшаниие оложо, хулгайлһан юумэ тэхэрюулдэг байгаа бшуу.

Минии эжы, бэлтэгэрхэн бишыхан басаган, хажуу тээһээнь адаглаад байгаа юм ааб даа, юун бологшо ааб гэжэ... Номоо уншажа байтарынь, гэнтэ тэрэ ташуурынь өөрөө согсогод гээд, амитай юумэдэл урагшаа зүдхэшэбэ. Батсуу тэрэнээ бүхөөр баряад, хойноһоонь гүйбэ.Тиин нэгэ тээ хүрөөд, тэрэ ташуурынь үдхэн ногоотой газар тоншосогоожо оробо. Һэхээд хараһаниинь, нөөхи аргамжань могойдли сахаригтаад хэбтэжэ байгаа. Энэмнай домоглон гоёоһон дэгэд үгэ бэшэ, үхибүүнэй үнэхөөрөө хараһан үнэн болоһон ушар юм лэ даа.

* * *

Батсуу нагадцымни дала гараад ябахадань, араа шүдэ ургашоо гээ һэм. Тэрэ сагтаа зон гайхалдаа, һайтай юумэн гү, муутай гү гэлсэдэг байгаа. Теэд мүнөөнэй харааһаа адаглахада, нэгэшье муу юумэн үгы. Хандама басаганиинь хитад яһанай олзо эрхилэгшэдэ хадамда гараад, зээнэр гушанарынь энэ наһан соогоо хүнэй дээжэ зон, һайн һайхан, эрдэм ехэтэй, жаргалтай һайн ажаһууна.

Үшөө нэгэ нэмэжэ дурсаха юумэн гэхэдэ, Батсуу Бальжин хоёр уран нарин шадабаритай һэн. Энэ-тэрэ хэрэгтэй юумэ оюулха гэһэн хүнүүд морёор гэртэнь ерээд, залажа абаашадаг байһан. Илангаяа бурханай дүрэнүүдые гайхалтай гоёор урлан бүтээдэгээрээ бүхы Баргажан, Хурамхаан гол соогоо мэдээжэ болоһон гэлсэдэг.

Би 1967 онһоо 28 жэлэй туршада “Буряад үнэн” со­ниндо алдуу заһагшаар хүдэлөө һэм. Ажалнай хүндэшье, хүнгэншье байгаа гээ һаа, алдуу бэшэ. Гүрэн түрын зүблөө, хуралдаануу­дай болоходо, түбһөө ерэһэн хэдэн бүхэли хуудаһанууд оршуулагдажа табигдадаг байһан. Бүхэли һүнеэрээ хонон хүдэлхэбди. Миин үдэрнүүдтэшье ямар нэгэн һаад болоо һаань, һүниин хахадта, бүри 1-2 саг боложо байхада, ажалаа тушаахаш. Арга хургаа оложо, айжа ябаад, гэртээ хүрэхэш даа. Радна­жаб Бимбаев, Галан Данза­нов, Намдак Цыбенов оршуу­лагшад байһан.Һүүлдэ Бата- Мүнхэ Жигжитов ерээ. Яһала тэсэбэритэй хүдэлөөбди.