1709
2019 ондо Париж хотодо болоһон Дайшалхы уралигай уласхоорондын фестивальда Буряад ороноо түлөөлһэн
yandex.ua
Энэ дугаарһаа бидэ буряад барилдаагаар һүүлэй жэлнүүдтэ ялас гэмэ шалгарма барилдаатай, олон ондоо барилдаанай түрэлнүүд соо уласхоорондын амжалтатай, хэды олон жэл аба эжын, тоонто нютаг нугынгаа, буряад арадайнгаа, Ород Уласайнгаа хии мори, туг, соло дуудуулжа ябаһан хүбүүдээ бэшэжэ захалхамнай. Буддын шажанай заншалта Сангхын мэдээсэлэй түбэй нарин бэшэгшэ Алла Намсараева 4-5 жэлэй урда энэ ажал захалһан, харин бидэ буряадшалжа үргэлжэлүүлхэмнай. Тиихэдэ зарим тэды тамиршад тухай элдэб жэлнүүдтэ найруулһан аха нүхэд болохо Валерий Сыдеев, Баясхалан Дабаин, Александр Махачкеев, Борис Балданов болон бусад бэлигтэйшүүлэй ажалда хандажа болохобди.
Һанаамгай гээшэнь!
Нёдондо хамба лама Дамба Аюшеев суглаа эрхилжэ, Этигэлэй хамбын һургаал ород, буряад, монгол хэлэнүүд дээрэ согсолхо гэжэ айладхал гаргаа бэлэй.
Манай бүлэг ород хэлэн дээрэ хүдэлдэг тула, ами амяараа хубаалдажа, нэгэ hургаал абабабди. Машинка эрьюулээд, хайшан гээд нооhо ээрэхэ, мэгзэм уншахаб гэжэ тайлбари үгэ эрилтэ табигдаа. Нэгэ хүн авто-унаа сооhоо барабан асараад харуулба. Абяагүй hууhaн тэрэмнай: «Энэ барабан соо мэгзэм хээд, хүрдэ шэнгеэр эрьюулхэдэ болохотойл ха», - гэбэ. Тиихэдэнь дид-хамба лама Дагба Очиров: «Баир, дабтал даа юу хэлэбэ гээшэбши!», - гэбэ. Тэрэнээ дахин хэлэхэдэнь, дид-хамба лама гайхаба: «Харыт, hанаамгай гээшэнь. Энэмнай дэлхэйн абарга Баир Омоктуев гээшэл. Бэлэхэнээр бэрхэ чемпион болоо бэшэ, тархинь түргэн хүдэлдэг хадаа элдэб бодол түрүүлнэ бшуу». Тамирай габьяата мастер, Россиин олон удаа чемпион, самбист, Бээжэндэ болоһон бүхэдэлхэйн нааданда, Этигэлэй хамбын нааданда илагша Баир Омоктуевтай тиихэдэл танилсааб.
Луу шэнги лужаганаад
Баир багадаа барилдаагаар, дзюдогоор, боксоор, хүл бүмбэгөөр hонирходог байгаа. Тамаралгаар кандидат болоhон юм. Тиихэдэнь олохон лэ багшанар өөр тээшээ татаhан ааб даа. Намдаа энэ хүбүүгээ үгыш, бэрхэл тамиршан болохо гэжэ Тумэн Санжиевта нэгэнтэ бэшэ хандадаг hэн. Харин Баир самбо шэлэжэ, өөрынгөө харгы олоо.
Хүнэй адаглахада, удаанаар нобшоржо ябаhан мэтэ харагдадаг. Барилдажа захалхадаа, эреэн гүрөөhэндэл адли, гэтээд байhaн луу шэнги лужаганаад, габшагай, түргэн болошодог. Барилдаашад ямар аргануудые хэрэглэдэгыень булта мэдэхэ хадаа мэхэ гоходонь орохогүй гэжэ хүсэдэгшье һаа, hабартань орожо hаладаг.
Омоктуевые ехэ hайн танидаг самбын нэгэ барилдаашан иигэжэ хэлээ бэлэй: “Барилдааша хүбүүд Баирай эгээл дуратай оньһыень мэдэдэг, тиигээд тэрээнhээнь тэрьелдэг. Хэды тиигэбэшье мэхэдэнь орошоһон лэ байдаг”.
Брюс Лиин үгэнүүдые өөрөө Баир ходо хэлэдэг: “Арбан мянган ондоо оньһо хэрэглэдэг хүнһөө айнагүйб. Нэгэ оньһо арбан мянга дахин дабтаһан хүнһөө айнаб”.
Баир ОМОКТУЕВ
Москвагай Улаан талмайда болохо Бүхэроссиин үндэһэтэдэй барилдаанай үзэсхэлэндэ Баир хабаадахаяа нэгэтэ ошоо бэлэй. Буряад дүримөөр барилдаанда хабаадаха түсэбтэй hэн, харин тэрэ жэл ямаршьеб шалтагаанаар манай тулалдаан ороогүй байшоо. Урмаа хухарбашье, удаан гайхажа байнгүйгөөр, сахалар «хапсагай», ородой «завороток» гэжэ барилдаанда бэшүүлжэ, тус тустань I, II hууринуудые эзэлээ hэн.
- Ямаршье барилдаанай гол удха түһөөнь гансахан hалбаринуудаараал илгарна – илгааньшье гэжэ ээлтэй. Мүнөө сагта Интернет соо хаража, дүрим ба оньһотойнь танилсаад абахаар. Буряад барилдаанайнгаа мэхэ эндэ-тэндэ хэрэглээгүйдэ аргагүй, - гэжэ абарга онсолно.
Баир Омоктуев ямаршье ажалhаа сухаридаггүй, зондоо хүндэтэй, шабинартаа эсэгэ шэнгеэр хандадаг, тэмсээндэ ошохо ба ерэхэдээ, ходо хүхюутэй, хошон үгэтэй, дуунда дуратай хүн юм. Суг бэеэ һоридог, иишэ-тиишээ тамирай тулалдаануудта аялдаг нүхэдынь аха захагүй хуу барандаа хүндэлэн, Баир Доржиевич гээд хандадаг. Энэнь гансал дэлхэйн абарга боложо, нэрээ мүнхэрүүлһэнһээнь дулдыданагүй, харин һүбэлгэн хурса ухаан, номшо һонюуша зан, хүниие хүндэлхэ сэнэгһээнь сэхэ оршоно.
Һоригшын нүлөө
Мүнөө 36 наhанай дабаа дабажа ябахадаа, спорт гээшэеэ орхингүйгөөр улам оролдожо, залуушуулда эрдэм бэлигээ дамжуулжа байна. Энэ зүб харгыень заажа үгэhэн, абаргын нэрэдэ хүргэhэн hоригшонь Тумэн Санжиев болоно.
- Минии багша намда анхаралтайгаар хандажа, зүбөөр бэеэ бэлдэхыем hургаа. Һоригшынгоо үгэ дуулаад ябаhан тамиршан урагшатай ябаха, hоригшынгоо заажа үгэhэн юумыень өөрынгөө hурагшадтаа харуулжа үгэнэ. Залууһаа һориһон самбо барилдаамни бүхэ барилдаандашье ехэ нүлөөтэй, тэндэ элбэгээр хэрэглэдэг “гохо, сабшалга” ехэ шадал эридэггүй, хүниие бар хүсөөрөө үргэжэ, зууралдажа байнгүйгөөр, ябууд дундань хам барижа абаад, өөрын хүсыень урдаһаань хэрэглэхэдэ, тон тааруу.
Түрэл аймагынь бэлигтэй хүбүүгээ яһала үндэрөөр сэгнээ. 2018 ондо Ивалгын дасанай ипподром дээрэ «Наадан-Сурхарбаанай» найрта «Ивалгын аймагай хүндэтэ эрхэтэн» гэжэ үнэмшэлгэ барюулаа. Тиихэдэ хэдэн жэлэй урда Виктор ба Елена Алфёровтон “Бүргэдэй хатар” гэжэ уран һайханай кино манай бэлигтэй тамиршанда зорюулжа буулгаһан байна. Youtube, wikipedia мэтэ сүлжээнэй хуудаһанууд соо манай абаргын баатаршалганууд ехэ элбэгээр дэлгээтэй. Үнгэрһэн жэл Саудай Аравида Эр-Рияд хотодо “Бүхэдэлхэйн нүүдэлшэдэй нааданда” 154 кг жэнтэй американ эрые толгойгоорнь газар зоожо, олониие гайхуулаа, буряад барилдаанай мэхэ танюуһатай болгожо шадаа.
Үнгэрһэн жэл Саудай Аравида Эр-Рияд хотодо “Бүхэдэлхэйн нүүдэлшэдэй нааданда” 154 кг жэнтэй американ эрые толгойгоорнь газар зоожо, олониие гайхуулаа, буряад барилдаанай мэхэ танюуһатай болгожо шадаа
Бүхэ барилдаанай юртэмсэ гүнзэгыгөөр шудалһан хүбүүд олон жэлдэ бэедээ таарамаар тулалдажа, нютаг зоноо баярлуулжа, нааданай хэшэгһээ хүртэжэ ябадаг гэжэ мэдээжэ. Тэдэнэй нэгэн Баир Омоктуев боложо шалгараа. Олон үедэ Оронгоһоо гарбалтай Баир баатар тухай домогууд, ябаган зугаанууд ама дамжан түүрээгдэхэ, олоной жэшээ болон байха гэжэ мэдэнэбди.
Алла НАМСАРАЕВА,
Валентина ХАЛЬБАЕВА, ажалай ветеран, Эхэ-Герой
