2689
2012 он. Ага. «Алтарганын» барилдаан замхаха тээшээ боложо байна. Оросойнгоо буряад бүхэшүүлдэ хэһэнхэй Монголой Дорнодой Сагаан Обоогой суута Д. Согзолдоржо манай хүбүүдые «юумэн» болгоногүй. Ээлжээтэ дүхэригтэ Монголой нашантай Батор Цыренов тудаба. Хамаг шахуу томошуулыемнай бүдэрүүлһэн Согзолдоржотой гаража, яагша ааб гэжэ һонирхон, һанаата боложо байгаабди. Хажуудамни зогсоһон, Батортай дээдэ һургуулида һураһан Мэргэн нүхэрни: «Батор түрэлхиин тамирай мэхэтэй - тулалдаха байха», - гэжэ гансаараа шахуу найдаа...
Хэрбэеэ нэгэ бүлгэмэй гү, али нэгэ хараа бодолтой зон өөһэд хоорондоо али нэгэнээ обогоорнь дурдадаг һаа, энэмнай өөрсэ хандасын гэршэ, хүндын ехэ тэмдэг боложо үгэнэл даа. «Очирыч» гэжэ дулааханаар, доторой нэгэ шэртэһэтэйгээр мүнөө үеын барилдаашад соо эгээн ахань боложо ябаһан Батор Цыреновтэ нүхэдынь хандана. Дүшэ гараашье hаа, солбон дорюун зандаа ябадаг. Хоёр жэлэй урда Захааминһаа гарбалтай суута абарга Ринчин Санжеевые сүлөөтэ барилдаагаар нюргыень шоройдуулһан. Сүлөөтэ ба үндэһэн барилдаан доторой ехэ илгаагүй, илангаяа хүдөөһөө гарбалтай манай хүбүүдтэ. Хуу барандаа багаһаа сүлөөтөөр һорилго гаража, харин зунай найрнуудта үндэһэн носолдоо анхаржа, али энэ тэрэ дүй дүршэлыень дууряагаад туршаһан ха юм. Тиигэжэ һүүлэй жэлнүүдтэ олонхи бүхэшүүлнай эндэ тэндэ тэгшэ носолдоно.
«Уушхамни ехэ болошоо»
Батор бүхэшүүлэй үлгы болохо Баргажанай Уланда түрэhэн. Буряадай алдарта абарга Борис Будаевай түлэг дундаа ябахадаа, 1982 ондо Европодо, 1989 ондо дэлхэйдэ түрүүлһэн һайхан жэшээ дээрэнь үндыжэ, 4-дэхи ангиин hүүлдэ Уланай hургуули ошожо, аха дүү Геннадий ба Гомбо Владимирович Бубеевүүдтэ барилдаанай hорилго хэжэ захалаа. Сэмүүн 1990-ээд онууд багаар хамтын байраһаа болижо, түрэл гэрhээнь 5 модоной зайда оршодог hургуулидаа гүйдэлөөрөө ошоод ерэдэг болоо. «Тэрэмнил нүлөөлжэ, уушхамни үргэн, багтаамжатай болоо», - гэжэ шоглон һагад һанадаг. Ехэ хүхюу, шогууша зантай хадаа Баргажанhаа хайшан гээд олон бүхэшүүл түрэнэб гэhэн асуудалда: «Газарнай үндэртэй набтартай, хотогор, добо дошоор элбэг, тиимэһээ унахагүйн тула, бэеэ шанга баряад ябаха хэрэгтэй байдаг», - гэжэ харюусадаг. Хэлээшэнь ушартай, зүбөөр бэеэ абажа ябахадаа, элдэб оhол эндүүhээ зайсаха ха юм. Ямаршье шог зугаада үнэнэй узуур байха даа. «Яагаад иимэ удаан энэ шэрүүн тэмсээн соо бэеэ ехээр гэмэлтээнгүй абаад ябажа шаданат?» - гэжэ асуухада, иигэжэ харюусана: «Барилдаанай дүтэлжэ захалхадань, бэеэ аалиханаар шагнажа, һорижо захалнаш, тэрээнгүй саашаа ошохонь бүри хэсүү болоно. Гуша гарахадаа, илангаяа нарилха шухала, тиигэжэл жаажуу бэртэлгэһээ һэргылнэш. Үшөө анхаралаа хандуулха юумэн гэхэдэ, зүбөөр хооллохо. Һайн шанартай хоол саг соонь эдихэ шухала: үглөөниинь һүндэ гү, али зөөхэйдэ болбосоруулһан зуурадаһа (каша), үдэрынь һайн шанартай мяханай бууза, яһанай шүлэ, хониной мяха, харин оройнь хүнгэн мяханай хоол бариха», - гэжэ миһэрэн байжа хэлэхэ зуураа, янза бүриин хиитэй уhа, чипсэ эдихые, наран сэсэгэй үрэһэ сэмэхые огто хорино.
«Шэдитэй Баатар» (Чудо-Батор) гэжэ энэ уйдадаггүй абаргыемнай нүхэдынь нэрлэдэг, Хамба ламашье хаа-яа иигэжэ дуудаха. Залуудаа жэнгээ хасаха үедөө: «Ошожо, чудо-йогурт ууя», - гэжэ нүхэдтөө дурадхаа һэм, - тиимэ зар үдэр һүнигүй сэнхир экран ба радиогоор дабтагдадаг бшуу. Молоткин Серёжа эгээн түрүүн тиигэжэ нэрэ гаргаад, тэрэнь няалдашоо».
«Шүүгдэхэ дурагүйб»
Үнэр баян Цыреновтэнэй гэр бүлэ Этигэлэй хамбада зорюулагдаһан нааданай аяар гурбан абаргые хүмүүжүүлһэн. Үшөөшье олон байжа болохо байгаа, юуб гэхэдэ, Баторай 8-дахи ангида һуража байхадань, Олег ахань гэнтын аюулда орожо, хада гэртээ харишоо һэн. «Тэрэ гэһээрнь огто хубилшооб, - гэжэ уян сэдьхэлтэй абаргамнай хөөрөөгөө үргэлжэлүүлнэ. - Хада хабсагай мэтэ ахатайб. Ямаршье сагта намайе хамгаалха, аршалха хүн бии гэжэ найдалтай ябаһанаа, өөрөө тиимэ уялгатай болошоо ха юмбиб. Дороо ургажа ябаһан дүүнэртээ бинь халхабша болобоб гэжэ ойлгогдоо һэн». Тиигэжэ иимэ ахын нүлөөн доро дүү хүбүүдһээ гадна, дүү басаганшье барилдашоо бшуу. Мүнөө энэ бүхэмнай гансал барилдаад ябанагүй, өөрөө дасгалжуулагша болонхой. Ямар аятайханаар хүмүүжэмэлнүүдтээ хандадагыень олон зон хараһан байха, саг соогоо хооллонхой гү гэжэ һанаата болохо, һорилгодонь асарха, абаашаха. Мүн һүүлэй үедэ барилдаанай хибэс дээрэ тоосолдохонь хомор болоо. «Шүүгдэхэ огто дурагүйб, энэмни минии илагшын дотор гол. Һүүлэй үедэ үгэдэ, шүүгшэдэй шиидхэбэринүүдтэ торолдохоёо болёоб. Нэгэ бага хажуу тээһээ гү, али дээрэһээ харадаг болоо гээшэ гүб?» - гэжэ хөөрэнэ. Һонин хөөрөө дэлгэһэн барилдаашан бүхэнһөө эгээн дуратайгаар ашагладаг арга мэхыень асуухаяа оролдодогби. «Дэгээ. Хүлдэ оролго. Харин эгээн дуратайгаар эсээжэ һунаахаяа оролдодогби, зүгөөр арга боломжоороол болоо юм ааб даа», - гэжэ наһатайшуулай дунда дэлхэйн абарга, сүлөөтэ ба үндэһэн барилдаагаар олон тэмсээнүүдтэ нэгэтэ бэшэ оройлһон, 36 наһан дээрээ Этигэлэй хамбын нааданда түрүүлһэн абарга Батор Цыренов хөөрэнэ. Энэ ушар олон юумэ элирүүлнэ. ...2012 он. Ага тосхон. «Алтарганын» барилдаан замхаха тээшээ боложо байна. Оросойнгоо буряад бүхэшүүлдэ хэһэнхэй Дорнодой Сагаан Обоогой суута Д. Согзолдоржо бүхэ манай хүбүүдые «юумэн» болгоногүй. Ээлжээтэ тулалдаанда Монголой нашантай манай Батор Цыренов тудаба. Хамаг шахуу томошуулыемнай бүдэрүүлһэн Согзолдоржотой гаража, яагша ааб гэжэ һонирхон, һанаата боложо байгаабди. Хажуудамни зогсоһон, Батортай дээдэ һургуулида һураһан Мэргэн нүхэрни: «Батор түрэлхиин тамирай мэхэтэй, тулалдаха байха», - гэжэ гансаараа шахуу найдаа. Үнэхөөрөө, нилээхэн эрьюусэлдэн наадаһанай удаа Батор даб гэжэ Согзолдоржын хүлынь бата барижа, нюргыень шоройдуулаа. Агын томо тамирай ордон хүл дээрээ бодожо амаршалаа, манай шогууша, шандааһатай Очирыч абаргымнай.
Алла НАМСАРАЕВА, Буддын шажантанай заншалта Сангхын мэдээсэлэй таһагай дарга,
Валентина ХАЛЬБАЕВА, ажалай ветеран, Эхэ-Герой,
Баяр ШИРАПОВ
