Жэшээтэ үмсын хүдөө ажахынууд харуулагдаба
Шүүгшэ бүлэгэй түрүүлэгшэ Буряад Уласай Арадай Хуралай депутат Леонид Турбяновай тэмдэглэһээр, илагшадые шэлэн шүүхэдэ бэрхэшээлтэй байгаа.
- Харалганда ороһон ажалнууд булта һайн байгаа, тиимэһээ тон гурбан илагшадые шэлэхэнь бэлэн байгаагүй. Булта хабаадагшад өөһэдынгөө байдалаа арга шадабаряар зохёожо, таряашанай-фермерскэ ажахынуудые нютаг дээрээ байгуулжа, амжалтатай мал ажал, таряан ургасаа ургуулжа ажамидаржа байһанаа жэшээ болгон харуулба гээшэ. Тиимэһээ гурбан түрүү һууринуудай хажуугаар үшөө хоёр гол тусхай шангуудые байгуулаабди, - гэжэ Леонид Турбянов мэдээсэбэ.
Нютаг нютагтаа эрхимүүд
Хэдэн үмсын ажахынуудай ажал ябуулгатай, ажаһуудалтай танилсажа, илагшад элирүүлэгдээд, түрүүшын гурбан һуурида эгээл эрхим гэһэн дээдын хэмжээнэй баталамжада Буряад Уласай Хориин аймагай Согто Жамбалдоржиев, Эрхүүгэй можын Оһын аймагай Аркадий Балтаев, Үбэр-Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогой Могойтын аймагай Балдан Тумуров хүртэбэ. Харин тусхай шангууд Монгол ороной Цыренжабай Цэрэндолгор болон Буряад Уласай Хэжэнгын аймагай Согто Цыдыпов гэгшэдтэ олгуулагдаба.
Харалганай илагшадта шан барюулхаяа Буряад Уласай Толгойлогшын зүгһөө Буряад Уласай экономикын сайд Зандра Сангадиев ерэжэ, хабаадагшадта баярые хүргэжэ, хүдөө ажахыгаа хүгжөөжэ ябаһан үмсын ажахынуудта үшөө саашадаа олон амжалтануудые туйлажа ябахыень хүсэбэ. Фермерэй гэр бүлын үе дамжуулан байха холбоо харилсаа хүгжөөлгын дүршэл манай Байгал шадархи арадуудта жэшээ боложо үгэхэл ёһотой.
Автор: Цырегма САМПИЛОВА
Описание: Монгол ороной фермер Цыренжабай Цэрэндолгорой гэр бүлэ
Үхибүүд угайнгаа буусаһаа таһарха ёһогүй
Үе дамжуулһан холбоо харилсаан тухай Буряад Уласай фермернүүдэй эблэлэй юрэнхылэгшэ Баир Бальжировай тэмдэглэһээр, энэ хадаа үхибүүдые зүб мүрөөр хүмүүжүүлгэдэ тон шухала.
- Бидэ иимэ түхэлэй харалга байгуулха үнинэй хүсэлтэй һэмди. Зүгөөр, ямар аргаар, хайшан гэжэ ябуулха тухай гүнзэгыгөөр бодомжолообди. Һэеы гэрээ задалаад, нүүхэ мэтээр бүхы байра байдалаа, хүдөө ажахынгаа һуудал асаржа, эндэ харуулха аргагүй ха юм даа. Тиимэһээ иимэ видео-буулгабари хөөрөөнүүдээр үдэр бүриин ажал, жэлэй дүрбэн сагай туршада буулгагдажа харуулха гээшэ баһал шухала ха юм. Буряад хүнэй байдал тайзан дээрэһээ гоёожо харуулха бэшэ, харин хайшан гэжэ талын дунда байдал зохёохо дүршэл харуулха болоно, - гэжэ Баир Гвибалович онсолбо.
Монгол ороной түмэр замай мэдэлэй соёлой талын дарга Дондог Нимын Бимбажаб энэ харалганда шүүгшэнэрэй бүлэгтэ оронхой. Бимбажаб өөрөө соёлой ажал ябуулхын хажуугаар хүдөө ажахыда хабаатай һүхэ болон бусад түмэр хэрэгсэлнүүдые бүтээдэг үмсын ажал ябуулдаг хадаа хүдөө ажахын харалганда эльгээгдээ.
- Энэ угаа һайн удха шанартай хэмжээн боложо байна. Буряад залуушуул угсаатанайнгаа захижа үлөөһэн газар нютагаа хамгаалжа, мал ажалаа харюулжа, табан хушуу малаа олон болгожо, үйлэдбэри нээжэ, залуушуулые ажалтай болгожо байна. Минии һанахада, Үбэр-Байгалай хизаарай Агын тойрогой Тумэрэй Балданай ажаһуудал угаа тааруу, һайн ажал харуулаа, - гэжэ Нимын Бимбажаб хөөрэбэ.
Буряад ороной арад зондо хандаха арга боломжо олдоһыень һамбаашалан, тэрэ иигэжэ үреэбэ:
- Тэнгэри шэнги сэлмэг, һэбшээн шэнги хурдан, эршэтэй байгаарай, буряад арад!
Буряад Уласай фермернүүдэй эблэлэй юрэнхылэгшэ Баир Бальжировай хэлэһээр, үри хүүгэд хүрьһэтэй тоонто нютагһаа хобхорон таһарха ёһогүй бшуу. Тиимэһээл үри хүүгэдтээ гэр бүлын нангин буусын ажаһуудал найдамтай дамжуулха шухала.
Хориин фермер эрхимүүдэй түрүү болоо
Энэ үйлэ хэрэгэй жэшээ боломоор ажаһуудал Хориин аймагай Амгаланта нютагай Баян Жалсанович, Зоя Акимовна Жамбалдоржиевтанай гэр бүлэ гэршэлнэ. Энэ бүлын Согто хүбүүн фермерэй ажахынгаа толгойлогшо болон мүнөө үе сагта ажаллана.
Жамбалдоржиевтанай гэр бүлэ 15 жэлэй туршада “Баян” гэһэн фермерэй ажахы эрхилнэ. Тэдэнэр ажахыдаа буряад үүлтэрэй “Бүүбэй” гэһэн хони, адуу, үхэр мал үсхэбэрилдэг. Хоёр жэлэй саана Никита Михалковой “Своя земля” гэһэн фильмын гол нюурнууд болоһон юм. 2013 оной март һарада Баян Жалсанович Зоя Акимовна хоёрто Буряад Уласай Толгойлогшо Вячеслав Наговицын “Эхэ, эсэгын соло” гэһэн орден барюулаа бэлэй.
- Бидэ энэ харалганда жэлэй туршада бэлдээбди. Өөһэдынгөө видеофильм жэлэй дүрбэн сагай туршада буулгаабди. Хүдөө ажахы эрхилжэ байһан хүнэй ажаһуудал нилээн шангашаг, хүшэрхэн юм ааб даа. Малда “мүнөөдэр амаралта, эдеэлхэгүйш” гэжэ хэлээд байха бэшэ, үдэр, һүниин үргэлжэлһэн ажал. Тиимэһээ эндэ нэгэ газар дээрээ олон үмсын ажахынуудай ажал ябуулгатай танилсаабди. Ехэл олон амин туһатай зүбшэлнүүдые абабабди. Тэрэнэй зарим нэгыень өөһэдынгөө ажахыдашье хэрэглэхэ хүсэлтэйбди. Ажахыгаа ябуулха, малаа харууһалха дүршэл жэл бүри нэмэгдэдэг, харин ондоо тээхи ажабайдалнуудые ошожо үзэхэ аргагүй хадаа эндэ ехэл үрэ дүнтэй уулзалга болобо гээшэ, - гэжэ ажахын эзэн Баяр Жалсанович мэдээсэбэ.
Түрэһэн тоонтодоо туһатай байха
Гурбадахи илагша Эрхүүгэй можын Эхиридэй аймагай Үбэсэ нютагай Аркадий Балтаев эжы, абынгаа сахижа ябаһан буусада сэрэгэй албанаа дүүргэжэ бусаһан юм. Бусад үетэнтэеэ адли хото городууд руу ошожошье ядаагүй, зүгөөр уг удамаараа мал ажал эрхилжэ ябаһан эжы, абаяа орхингүй, суг хамта ажалдань хам оролсожо, буусынгаа эзэн болоһон юм. Түрэһэн буусада үмсынгөө мал хараһаар, саашадаа гэр бүлын малай фермэ байгуулаа. 2013 ондо грантын харалганда ажал бэлдэжэ, 200 гаран бодо малаа үсхэбэрилжэ, ажалаа үргэдхэхэдөө, гүрэнэй талаһаа 15 миллион түхэригэй дэмжэлтэдэ хүртэһэн байна.
- Мүнөө сагта нэгэ һаамал үнеэмнай үдэр соогоо 15 литр һү үгэдэг. Тиимэһээ һүнэй үйлэдбэри байгуулжа, нютаг зоноо һүөөр хангадаг болонхойбди. Эжы, абынгаа харууһалжа байһан малаа хаража, түрэһэн дайдадаа туһатай, хэрэгтэй байхыемнай эжы, абамнай һургаа юм. Үбэсынгөө дүтэхэнэ байһан Эмирүүхин гэжэ угайнгаа бууса һэргээжэ, шэнэ гэрнүүд бодхоогдоо, - гэжэ Аркадий Андреанович хөөрэнэ.
Аршаанта дайдаяа һэргээгээ
“Нангин бууса” гэһэн харалганда хабаадагша үмсын ажахы бүхэн жэшээ боломоор ажаһуудалтай. Аймаг доторой эрхимүүдэй тоодо орожо, Буряад Уласаа түлөөлжэ, энэ харалганда булта хабаадана ха юм даа. Бэшүүрэй аймагай Нарин Заган һууринай Дугар Цыбикжаповай бууса аймаг дотороо эрхимүүдэй тоодо.
Автор: Цырегма САМПИЛОВА
Описание: Нарин Заганай аха дүү Цыбикжаповууд
- Би хадаа Цэдэн, Долгорма Цыбикжаповтанай найман хүүгэдэй нэгэн гээшэб. Сэрэгэй албанай һүүлээр нютагаа бусажа, аханартаяа арендэ абаад, үмсын ажал эрхилээд, һүүлдэнь фермернүүдэй эблэлдэ орообди. 1998 ондо үмсын хэрэг эрхилэлгэ нээгээбди. Аханартаяа суг эб нэгэдэн ажаллахадаа, хамтын ажал бүтэсэтэй, урагшатай. Мүнөө сагта хүн бүхэмнай өөрын ажахытай болон хүгжэнхэй,- гэжэ Дугар Цыбикжапов мэдээсэбэ.
Наһанайнгаа Соёлма нүхэртэеэ эдэ 375 толгой хонитой, зүгын 13 гэрхэнүүдтэй, огородой эдеэ ургуулдаг, 50 гаран үнеэ һаадаг, адуу малаа үсхэбэрилдэг юм.
Цыбикжаповтанай хүбүүд орхигдошоһон Заганайнгаа аршааниие һэргээжэ, хүн зоной амарха газар түхеэрээ. Энэ газарта аяар гурбан аршаан бии юм. Заганайнгаа аршааниие һэргээхэдээ, Римбүүшэ ламые залажа арамнайлуулһан юм. Хүн зоной амархаар гэрхэнүүдые барижа, эдеэнэй байра бүтээгээд, өөһэдынгөө үйлэдбэрилһэн, буйлуулһан, бэе махабадта хорогүй һайн шанартай эдеэнэй зүйлнүүдээр амарагшадаа хооллуулдаг. Гол аршаан хадаа үе мүсэ, яһа шүрбэһэндэ, хотодо угаа туһатай, хадын аршаан, шарын аршаан гэдэг шарын болон доторой үбшэнһөө абардаг, дорохи аршаан нюдэнэй аршаан гэдэг. Тиигэжэ холын газар руу ошожо байнгүй, эндэхэнээ дүтэхэнэ Бэшүүрэй аймагай Заган нютагай дэбисхэр дээрэхи аршаанда хүртэжэ, бэе махабадаа аргалхада угаа таатай бшуу. Һүүлэй үеын эрдэмтэдэй тайлбарилһаар, нютаг дээрээ байгаад аршаанда бэеэ аргалуулхада, элшэ хүсэниинь улам эршэтэйгээр туһалдаг юм.
Анхан Нарин Заганда 33 үрхэтэй айл ажаһуудаг һэн. Хүн зоной хото болон аймагай түб газар руу нүүжэ ошоһоор хооһороод, орхисооной байһан нютагта мүнөө дээрээ 6-7 гэр бүлэ байрлажа түбхинэнхэй, үхибүүдтэеэ хамта дээрээ 33 хүн ажаһуудаг юм.