814
Европын эмнэлгые адагынь зургаа шахуу жэл ерээдүй эмшэн шудална. Энэ эмшэнэй аргаар хүндэ үбшэ диилэхэеэ болиходонь, буряад хүн түбэд эмүүдые найруулдаг буряад ламада ошожо хандадаг гуримтай. Сагаан халаадтай эмшэнэй «Аргалагдахаяа болёо», - гэжэ бэшэһэн саазада хүртөөд байтараа, буряад тала дайдын, тайга хүбшын эмшэлхы шэмэ шэнгээһэн эмтэй домтой ламада хандаад, үхэлэй хара һабарһаа мултарагшад яһала олон бии.
Хэрбэеэ Европоһоо ерэһэн эмшэлгэ эм найруулхадаа, энэ тархиин, энэ эльгэнэй гэжэ тодо заадаг гээшэ һаань, түбэд эмүүд гол түлэб хүнэй бүхэли бэе аргална.
- Нюдэнэй хараа муудаа гээшэ һаань, эндэ нэн түрүүн бөөри зэмэтэй юм. Тиимэһээ хандагшада бөөри аргалдаг эм түбэд, монгол, буряад аргашад уулгадаг юм, - гэжэ Лёнхобын Галдан тодоор тэмдэглэжэ абаһан байдаг. Харин мүнөөнэй нюдэнэй эмшэндэ ошоод, «Бөөри аргалдаг эм хэрэгтэй» - гэжэ хэлэбэлтнай, «юун гэжэ мунхагланабши?» - гэхэл даа.
Үшөө тиихэдэ хүл гараа хухалхадаа, урданай буряадууд тэрэнээ гипстэ таһа орёолгоод, шэрээһээ гарахаяа болишоод, хүйһэндөө нёлбожо хэбтэдэг байгаагүй. Иимэ ушарай тохёолдоходо, мүнөөшье хүрэтэр буряадууд түргэн туһаламжа дуудахатайгаа зэргэ, эрхим баряашаниие бэдэржэ олоно. Хутагаа таһа хурсадаад: «Юумэ отолхомнил» - гэжэ байдаг хирургнуудай ажалдаа хам орохоһоонь урид: «Баряашанда хандаа һэмди. Хухарһан мүсыень урид тэрэ бариг лэ даа. Отолхоёо бү яарыт», - гэхэдэнь, сагаан халаадтай Европын анагааха ухаанай шаби зүбшөөгөөд, хүлеэһээр байтарнь, зүүн зүгэй анагааха ухаанай эрдэм мэдэсэтэй аргашанай хухарһан яһа бариһанайнь һүүлдэ ямаршье отололтогүйгөөр эдэгэһэн ушарнууд биил ха юм даа.
- Би гараа хухалһан байгааб. Яһануудни бутаршаһан байгаа. БСМП-дэ хандахадамни, хирургнууд: «Операцида орохо болоот», - гээ. Тиихэдэнь би Улаан-Үдэдэ байдаг нэгэ баряашанда хандааб. Тиихэдэмни тэрэ яһанайнгаа зураг абаад ерэгты. Тэрэнииетнай хаража шэнжэлһэн лэ хойноо аргалжа эхилхэб гээ. Һаршаганаса абаад ерээ хүн аабзаб, - гэжэ Эрдэни гээд бэеэ танюулһан хүн хөөрэнэ: «Тэрэ баряашандаа ябахадамни, гараймни яһануудые бари бариһаар эдэгээжэрхиһэн байгаа. Хоёр гарнуудаараа барихадань, нилээн үбшэнтэй байдаг һэн. Бархираад, орилоодшьеш абахаш. Тиигээд аргашанай: «Хэрэгнай бүтэбэ, гаршни эдэгэбэ», - гэжэ хэлэһэнэй һүүлдэ үнөөхи БСМП-дээ ошоходомни: «Операциин хэрэг үгы», - гэжэ тэндэхи эмшэд дүн гаргаа. Мүнөө хухарһан гарни ямаршьегүй болонхойл даа.
Бэлигтэ гэжэ өөрыгөө танюулһан хүн иигэжэ хөөрэнэ: «Залуу ябахадаа, эрэшүүл мундуу муняагаар аашалдаг гүбди даа. Би 1 метр 85 сантиметр үндэрби. Голливудай зүжэгшэн Арнольд Шварценеггертэй үндэрөөрөө тон сасуубди. Тиигээд буха ехэ шадалаа хажуудаа ябаһан нүхэдтөө 17-18 наһандаа харуулхые оролдодог һэм. Нэгэтэ хорёо соомнай хэбтэһэн нойтон шэнэһэ байраһаань хүдэлгэхэ хэрэг гараһан байгаа. Би мундуу муняагаа харуулжа, тэрэниие нэгэ үнсэгһөөнь үргөөд, нүгөө заха руу абаашаха гэжэ ябатарни, нюргамни «хорд» гэжэ, тэсэхын аргагүй үбшэн нугарһанайм узуурһаа үзүүр руунь сорьёжорхибол даа. Шэнэһэеэ дары алдажа, яагаа бэрхэ хүлөө гэмэлтээгүй хүнбиб, «ай-ёо» гэһээр, залуу хүн хадамни үбшэн түргөөр буураа. Гэбэшье, тэрэ гэһэнһээ хойшо хорин килограммһаа дээшэ юумэ үргэхын аргагүй болошоо.
Эмшэн абгаймни: «Нугарһаяа үзүүлэ», - гэһэниинь, ошоходомни: «Нугарһанайтнай забһар ангайгаад, мяханиинь гарашоо. Хутага барижа орохол хэрэгтэй», - гэһэн удхатай юумэ хэлэхэдэнь, би залд гэжэ: «Хожом», - гэ гэһээр ябадаг байгааб. Нэгэтэ арадай арга хэрэглэдэг ород басагатай золгоһыемни, тэрэмни хэлэбэ: «Нюрганайш үбшэн хадаа хүнэй атаархаһанай хойшолон. Энээнииешни хутагаар бэшэ, үгөөр аргалдаг юм», - гэжэ ерээд, гурбан хоногой туршада гуниггүй намайе аргалба. Би юу тэрээндэнь этигэхэ хүнбиб? Юрэ ябаашан лэ байгааб. Ябаһамнишье болоо. Мүнөө нугарһанай үбшэн намһаа үни хада һаланги гэжэ Буряадай Дотоодын хэрэгүүдэй яаманай ветеран энеэбхилэн байжа, ехэл дуратайгаар хөөрэнэ.
Заншалта аргануудые хуулита болгохо
Энэ асуудал мүнөөнэй сагта хурсын хурсаар табигдадаг болобо. Ушар юуб гэхэдэ, арадай аргануудые хэрэглээд, элдэб муу үбшэнгүүдые түргэн гэгшээр сарана ха юм. Дэлхэйн 60 гүрэндэ заншалта арганууд үни хада хуулиин ёһоор бүридхэгдэнхэй. Харин 26 гүрэндэ заншалта аргаар аргалуулжа байһан хүнүүдтэ даадхал үзүүлэгдэдэг байха юм.
- Энэ шэглэлээр бидэшье хүгжэхэ ёһотойбди, - гэжэ Гүрэнэй Дүүмын депутат Иринчей Матханов Улаан-Үдэ зорюута ерэһэн дээдэ гарай эмшэдһээ бүридэһэн Гүрэнэй Дүүмын хорооной гэшүүдэй дуулаһаар байтар хэлэбэ: -Заншалта эмнэлгэ хадаа ямаршье үбшэнэй һүжэрөөгүй байхада, эртээнһээ тэрэниие сараха шадалтай. Ерээдүйдэ анагааха ухаан гээшэ ямаршье үбшэ уридшалан аргалхые оролдодог болохо. Энээниие Бүхэдэлхэйн элүүрые хамгаалгын байгуулгашье зүбшөөдэг болоод лэ байна ха юм даа.
Буряад Уласта урагшатай хүдэлжэ байһан Зүүн зүгэй эмнэлгын түбтэ Оросой Холбоото Уласай Элүүрые хамгаалгын яаманай сайд Вероника Скворцова Буряад орон ерэхэ үедөө зорюута ороо. Тиин гүрэнэй сайд заншалта аргануудта һонирхол түрэһэнөө олондо харуулба гээшэ.
Заншалта гэхэ гү, али арадай эмнэлгэ Буряад орондо илангаяа үргэнөөр хэрэглэгдэдэг. Тиимэһээ энэ арга элүүрые хамгаалгын һалбарида Европын анагааха ухаантай нэгэ адли эрхэтэйгээр хэрэглэгдэжэ байха зэргэтэй гэжэ Орос гүрэнэй хэмжээн дээрэ үндэр тушаал эзэлэгшэд ойлгодог боложо байна. Арадай аргашадые, баряашад болон бусад эмшэдые хуулиин талаһаа хайшан гэжэ аршалха, хамгаалха тухай Гүрэнэй Дүүмын дэргэдэ байгуулагдаһан шүүмжэлгын зүблэлэй нүүдэл зүблөөн июлиин 14-дэ Буряад Уласай Засагай газарта боложо үнгэрөө.
Ямар нэгэ үбшэндэ дайруулһан зониие химиин бодостой эмээр шахахын орондо үбһэ ногооной шэмэ шүүһэ хэрэглэн, хүниие аргалха ёһо буряад зондо үнинэй бии. Иимэрхүү онол арганууд Энэдхэг, Хитад болон Дурна зүгэй бусад гүрэнүүдтэ баһал үргэнөөр дэлгэрэнги.
- Россиин элүүрые хамгаалгын һалбарида арадай аргашадай дүй дүршэл заатагүй хэрэглэгдэхэ ёһотой, - гэжэ заншалта эмнэлгэ хэдэг эмшэдэй Россиин эблэлэй юрэнхылэгшэ Владимир Владимирович Егоров һанамжална.
Энэ талаар Россиин можо нютагууд сооһоо Буряад Улас онсо илгаатай. Зүүн зүгэй арадуудай эмшэлгэ хэдэг мэргэжэлтэдтэ хүн зон үни заяанһаа хандадаг. Медицинын бүхы һалбаринуудай врачнууд заншалта эмнэлгые тоодог, аша үрэнүүдыень сэгнэдэг юм. Тиимэһээ заншалта эмнэлгэ Буряад оронһоо эхиеэ абаха ёһотой, - гэжэ Гүрэнэй Дүүмын депутат Иринчей Матханов хэлэнэ. - Заншалта эмнэлгэ хадаа гол түлэб элүүржүүлгэ, үбшэнһөө һэргылэлгэ даажа абаха ёһотой, - гэжэ тэрэ һанамжална.
Гэхэ зуура арадай аргашадай дунда худал хуурмаг ябадал бүтээгшэд олон. Тиихэдээ ехэ болгоомжотойгоор, анхаралтайгаар зүбшөөлэй саарһа дансанууд бүтээгдэхэ зэргэтэй. Хэрбэеэ заншалта эмнэлгые мүнөөнэй элүүрые хамгаалгада оруулаад, хуулиин ёһоор зүбшөөлэй үгтэбэл, хүнэй бэедэ харша үзэгдэлэй ушараа һаа, тэрэнэй түлөө харюусаха нюурнууд элеэр заагаатай байха ёһотой. Нүгөө талаһаа, үбшэлһэн хүн таблеткэ гү, али ногоо уужа, арга абаха эрхэтэй ха юм. Ушар тиимэһээ ехэл анхаралтайгаар, ехэл харюусалгатайгаар энэ асуудал хэдэн талаһаань шэнжэлэгдэжэ, зүбшэн хэлсэгдэхэ зэргэтэй байна.
Автор: Баяр ЖИГМИТОВ
