​Разуваевтанай "Баабгай"

Баргажанай аймагай Бага Үүрэг гэжэ нютагта «Баабгай» гэжэ нэрэтэй хүдэр ажахы бии юм. Олон һалбаритай энэ ажахые Фёдор Агапович Елена Васильевна Разуваевтан, шамбай шиираг хоёр хүбүүдээрээ, ажалша малша бэри басагантаяа эрхилнэ гээшэ. 2015 ондо амаргүй хатуу, ган жэл байбашье, ажалдаа бүхэриг энэ бүлэ 591 мянган түхэригэй олзо оршо хуряагаа. Харин 2014 ондо 778 мянган түхэриг, 2013 он 613 мянган түхэриг хэжэ ябаһан ажалаа хүндэ гэжэ гажараагүй айлда сэбэр олзо боложо ороһон байха юм.

Олон шэглэлээр үбэл зунгүй ажаллажа байдаг «Баабгай» ажахы холын түүхэтэй юм. Фёдор Агапович угаараа Бэшүүрэй аймагай хүн байна. Эсэгэеэ ехэл һажааһан энэ хүбүүн баабайгаа дахажа, хүбшэ тайга руу агнуурида гаралсадаг байгаа. Үхибүүд ехэшүүлтэй хабшуулдахадаа, һайн хүнэй һаалта, муу хүнэй зугаа боложо ябагша гүбэ. Харин 13-тайхан Федя хүбүүн арайл иимэ бэшэ һэн. Түрэл аймагайнь үндэр тушаалта нэгэ дарга хара баабгайе гартаа оруулхам гэжэ зорилго табяад, «муу ангуушан буу олонтой, муу лама ном олонтой» гэдэг арадай одоол сэсэн үгын ёһоор тайгын эзэнэй эшээндэ эрхим эрын сэдьхэл сэдьхэжэ, амаргүй зүрхэтэйгөөр дүтэлөө бэлэй. Тайгын эзэн бартахиин бодожо, хуухын үһэнэй үрзытэр эрхирээд, тэрээн тээшэ дугташахатайнь сасуу буугайнгаа шабха дараба. Теэд тэрэнь буудабагүй. Үхэлэй үүдэ нээбэ хаб даа гэжэ хүсэд мэдэржэ үрдеэд байтарнь, буугай һүрэхэ абяан соностоод, добтологшо баабгайнь үхэдхэн унашалай. 13-тайхан Федя хүбүүнэй зүрхэниинь нилээн доогуур байһанайхии мэргэнээр буудажа, аймагайнгаа үндэр тушаалтаниие тайгын орбон соо абарһан байна бшуу. Энээхэн хүбүүхэнэй ашаар түрэлөө урилбагүй ха юмбиб даа гэжэ ойлгоходоо, тэрэ дарга олон буунуудайнгаа нэгыень бэлэглэһэн юм.

Айл мал болоһон тухайгаа

Тэрэ гэһээр он жэлнүүд урдажал байгаа. Фёдор Разуваев Хабаровск хотодо, наһанайнгаа хайрата хани Елена гэжэ Баргажан голой басагантай сэдьхэлэй һайханаар танилсажа, гэрлээ бэлэй.

- Би Хабаровск хотодо оюутан ябааб. Тэндэ Фёдор Агапович бидэ хоёр танилсаа һэмди. Буряад орон руугаа бусахадаа, манай бүлэ Бэшүүртэ түбхинөө һэмди. Тэндэ 16 жэлэй туршада ажаһуугаабди. Хүүгэдэйнгээ хүсэд борсойходонь, Баргажанай аймаг руу зөөжэ ерээбди. Эгээл эндэ нүхэрни газар элдэдэг, мал баридаг ажахы байгуулха юм байна гэжэ шиидээд, арбан жэлэй саана энэ ажалаа эхилээ бэлэйбди, - гэжэ Валентина Разуваева хөөрөөгөө дэлгэбэ. - Иимэ ажал одо заяамнай хараалһан байгаа хаш даа. Бил тиигэжэ һанагшаб. Эхилхэдээ, ехэ гэгшын үридэ ороо һаабзабди. Хаанаашье хүрэжэ ядахадаа, зоболон гээшые улаан мяхаараа үзөөбди. Ябан ошон ажабайдалнай заһараа. Амгалан байдал мандаа һааб даа. Мүнөө болоходо, һаамхай үнеэ абахадамнай, гүрэн туһалжа байна ха юм.

Ажалша зон лэ хүдөөдэ ээлэдэг

Һаяын табан жэлэй туршада «Баабгай» ажахы баян дээрээ баян, мүнгэн дээрээ мүнгэтэй болохо ёһотой. Оройдоол табан хүнһөө бүридэдэг энэ ажахыда мүнөө 20 толгой бодо мал ерээд байна. Үшөө 30 толгой үнеэн һая наашадаа ерэхэ.

Фёдор Агапович үнеэнэйнгээ тобир тарган, садхалан тэнюун ондо орохын тулада жэл бүри табан гектар хартаабха, газар байна гэжэ талха таряа таридаг, үбһэ ногоо ургуулдаг юм байна. Намар тээшээ силос даража, шэмэтэ хоол һаамхай үнеэдтээ тэдэнэр бэлдэдэг заншалтай. Хоёр хүбүүд эсэгэтэеэ хамта дүрбэн трактор унажа, эхи захагүй хүдөөгэй ажалай урда ороно. Тэдэнэй харша соо байһан бодо мал үгытэй тулюур хүнэй аманда хүрэдэггүй морхооб, капуста, хартаабха болон бусад хоолоор хүсэд хангагданги.

Автор: Баяр Жигмитов
Описание: Тэдэнэй харша соо байһан бодо мал үгытэй тулюур хүнэй аманда хүрэдэггүй морхооб, капуста, хартаабха болон бусад хоолоор хүсэд хангагданги.

- Мүнөө бидэ 50 толгой һаамхай үнеэнэй орохо фермэ барюулжа байнабди. Тэндэмнай тодхогдохо тоног, зэмсэг Улаан-Үдэһөө мэнэ-мэнэ ерэхэ. Манай бага хүбүүн 27-той юм. Тэрэмнай Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын академи дүүргэһэн. Саарһа гуурһандаа һонор һэн тула мүнөө городто байраар байжа, ехэ хэрэг бүтээжэ байна даа, - гэжэ Фёдор Агапович хөөрэнэ. - Хүгшэн бидэ хоёр хото хүдөөгэй хоорондо гүйбэ, харайбал, юушье бүтээжэ шадахагүй байнабди. Ехэ хүбүүмнай бэриие буулгаа. Харин багамнай маанадтаа иигэжэ хэлэнхэй: “Минии хани нүхэр буусадамнай ерээд, ажалдамнай дадаха ёһотой. Хэрбэеэ бираагүй гээшэ һаань, айл болохогүйбди”.

«Баабгай» гэжэ ажахыда үгы юумэн гэжэ үгы хаш даа. Разуваевтан хорёо соогоо баян гэгшын огород тарина. Жэмэс, ургамалнуудынь эдеэшэжэ байна. Тала дайда байнал гэжэ юрэ тарихын хажуугаар тэрэнээ угаа зохидхоноор, нюдэндэ дулаанаар гэрэй эзэн эхэнэр шэмэглэнэ:

- Би уран зураашан болохо хүн байгаа хаб. Досооһоомни юумэ урла, зура, гоёо, шэмэглэ гэжэ баалажал байдаг. Теэд манай багада уран зураашадай һургуули гэжэ хаанаһаа байхаб даа, хүдөө газарта. Һураха һамбааншье болоогүй. Гэбэшье, өөрынгөө арга шадал соо юумэ оёхом гээ һаа, оёдогби, нэхэхэм гээ һаа, нэхэдэгби. Хүдөөгэй ажалда үргэһэ нойр һургуулиин лэ ха юм даа. Үдэшэ үглөөниинь лэ сэдьхэлээрээ дуратай юумэ хэжэ абадагби.

Фёдор Агапович сүлөө сагаа мүн лэ зохидхоноор зохёонги. Нэгэдэхеэр, тэрэ ехэ амтатайгаар хоол бэлдэдэг. Эдеэнэй дээжэ архи гэжэ буряад-монголшууд гэлсэгшэ гүб даа. Энэ үгэдэ дагуу Фёдор Агапович хатуушье архи, зөөлэншье дарһа нэрэжэ, хүршэ хүбөөгөө, үдэрэй сүлөөдэ гэнтэ буужа ерэһэн айлшадаа хүндэлдэг заншалтай.

- Хүн гээшэ эсэтэрээ хүдэлөөд, һайханаар амаржа шадаха ёһотой. Агнуурида гараад ерэхэдэ, мүн лэ амаралта ха юм даа, - гэжэ Фёдор Агапович Разуваев тайлбарилха зуураа: - Манайда хүдөөгэй ажалшанда хэрэгтэй хамаг юумэн бии. Гэбэшье, минии мүрөөдэдэг нэгэл зүйл бии. Таряа хададаг комбайнтай болодог һаа…

Автор: Баяр Жигмитов
Описание: Фёдор Агаповичта гансал комбайн дуталдадаг.