​Будда бурхан гэр бүлэ тухай

Буддын шажанда бурхандаа мүргэхэ, нүгэл хэхэгүй, буян үйлэдэхэ тухай ганса һургаалнуудые заабарилдаггүй. Буддын номнол соо гэр бүлын жаргалтай, амгалан байдал тухай зүбшөөл, һургаалнууд бии юм. Энээн тухай Баатар ламын хуудаһанһаа абажа оршуулбаб.

Түрэлхидэй уялга

Түрэлхид гээшэ хүнэй наһанай эгээл түрүүшын багшанар гээшэ. Бидэнэр багадаа оршон тойронхи юртэмсэ тухай юушье мэдэдэггүй байгаабди. Түрэлхиднай ямар нэгэ ушарта хайшан гэхэб, юу хэхэб, муу, һайн юумэн тухай ойлгуулжа үгэдэг ха юм. Тэдэнэр бидэндэ туһатай зүбшэлнүүдые үгөө, тэрээнгүйгөөр бидэ ажамидаржа шадахагүй байгаабди.

Будда бурханай номнолоор, түрэлхид иимэ уялгатай юм.

1. Үхибүүдээ буруу, хорото үйлэнүүдһээ зайсуулха. Амиды юумэндэ хоро хүүлэхэгүй, эд зөөридөө хайхарамжатайгаар хандажа ябахые, аха зониие хүндэлхэ, архи, тамхи, хара тамхи хэрэглэхэгүйень һургаха ёһотой.

2. Үхибүүдтээ һайн үйлэ, амжалта руу зам өөрынгөө жэшээгээр харуулха ёһотой.

3. Үхибүүдээ ном үзэжэ, хэрэгтэй эрдэм мэдэсэ шудалхыень, бэлиг, оньһон шадабарида һургаха.

4. Буддын шажан һүзэглэдэг гэр бүлэ үхибүүдтээ һудар, номнолой үргэл, мүргэл бүтээжэ һургаха, гүн ухаатай, эрдэмтэй хүн болохыень һургаха ёһотой. Эрдэм һуралсал гээшэ хүнэй жаргалай эхин үндэһэн гээшэ гэжэ Будда багша оло дахин дабтажа хэлэдэг байгаа. Эрдэмгүй хүн һохор балай. Эрдэмгүй һаа, ямар нэгэ хэһэн үйлэмнай ямар хойшолонтойб гэжэ мэдэхэ, ойлгохошьегүй ха юм бибди. Хэр ехэ эрдэм мэдэсэтэй болонобибди, үшөө ехэ ульгам харгы зам манай урда нээгдэдэг.

5. Үхибүүдтээ һайн, урагшаа һанаатай хүниие наһанай нүхэр болгожо, шэлэжэ һургаха шухала.

Мүнөө сагта инаг дураараа үндэһэлэн, гэр бүлэ болодог заншалтайбди. Үнэн дээрээ эндэ инаг дуран үндэһэн бэшэл даа. Үнэн алдарта һүмын санаартан Илья Шугаев тон зүбөөр иигэжэ тэмдэглэһэн байдаг: хүнүүд дурлаад, гэр бүлэ болодог, юуб гэхэдэ, инаг дуран хадаа харилсаанай хүгжэһэнһөө ургадаг юм.

Инаг дуранай гурбан түхэл

Буддын шажанда инаг дуран гурбан янзаар элирхэйлэгдэдэг.

Түрүүшын түхэл – эрэ эхэнэр хоёрой хоорондохи инаг дуран. Эндэ бэе бэедээ эльгэлэлгэ, эжэшэлгэ, хүсэл һаналаар үндэһэлдэг. Энэ дуран ехэнхи ушарта ухаа бузарладаг, ухаан тон ехэ шуналда диилдэдэг, һүүлдэнь элдэб уйдхарта, зоболонто байдалда ерэдэг, тиимэһээ муу муухай гэжэ тоологдодог.

Хоёрдохи түхэл – гэр бүлын дуран. Энэ дуран түрэлхидые үхибүүдтэйнь, ахай, абгайнартай харилсаа бэхижүүлдэг. Энэ дуран хадаа баһал эжэшэлгэһээ үндэһэлһэн хадаа баһал зоболондо асардаг. Дүтын зонтоёо хахасахадаа, бидэ һанаагаа зободог, гунигладаг, уулзахаяа хүсэдэг гээшэбди. Буддын шажантанай номнолоор, энэ хадаа ухаа баһа бузарлана, тэрэнэй шалтаг – эжэлшэлгэ (привязанность). Энэ дуран баһал мууда тоологдодог, юуб гэхэдэ, түрэлхидэй хэр угһаа һурамхи мэдэрэл (инстинкт) гээшэ.

Гурбадахи түхэл – бүхы дэлхэйн дуран. Энэ дуран бүхы гэгээрэгдэһэн амитад мэдэдэг. Зүрхэндөө иимэ дурантай һаа, бидэ бүхы амиды юумэндэ адлиханаар хандажа, тэдээндэ энхэ тайбан, жаргал хүсэжэ байхабди. Эндэ тон ехэ мэдэрэл – өөһэдынгөө дайсадта энхэ элүүрые, жаргалые үреэлжэ, хүсэжэ ябалга. Пали хэлэн дээрэ “метта” гэһэн ойлгосо бии – инаг дурлаһан һайхан сэдьхэл. Энэ гүн ухаанай, сэдьхэлэй байдал гээшэ, тэрээниие үргэл мүргэл хэжэ, бисалгал үнгэргэжэ, бэе соогоо хүгжөөхэ шухала.

Түрэлхид бүхэн хүбүүндээ һайн һамга, басагандаа һайн үбгэ оложо үгэхэ гэжэ хүсэдэг. Үнэн алдартан үхибүүдэйнгээ гэрлэхэдэнь, зүбшэлөө үгэжэ, адисладаг заншалтай. Буряадшье угсаатан бүһэеэ андалдажа, хадаг табилсадаг һайхан заншалтай байгаа бшуу. Түрэлхид бидэнэй абари зан, арга боломжыемнай һайса мэдэжэ байһан тула бидэнэй хажууда ямар хүн наһанай нүхэр болохоб гэжэ бидэнһээ һайнаар мэдэнэ ха юм даа. Харин мүнөө эжы, абаһаа асууншьегүй, өөрынгөө дураар наһанайнгаа нүхэр шэлэдэг сагта энэ үйлэ хуушан сагай шэнжэ болонхой ха юм. Харин энэ зүб гү, али буруу гү гэжэ хойшонхи үри һадаһанарнай мэдэрхэл ёһотой.

Эд зөөриеэ хубаалдаха

Өөрынгөө наһан соо хара хүлһөөрөө оложо суглуулһан зөөри зөөшэеэ: газар, гэр байра, мүнгэн зөөри түрэлхид үхибүүдтээ үлөөдэг ха юм даа. Тэдэнэр үбгэржэ хүгшэрөөд, шадалгүй болоходоо, эд зөөриеэ үри хүүгэдтээ хубаажа тараадаг байгаа. Нэгэ үхибүүндээ үгөөд, нүгөөдэдэнь юушье үлөөнгүй орхижо болохогүй. Энэ хадаа бүхы үхибүүдтээ адлиханаар һанаата болоһон үйлэ, сэдьхэлэй ябуулга гээшэ. Түрэлхид бүхэли наһандаа үри хүүгэдэйнгээ түлөө һанаата боложо, тэдэнэйнгээ саашанхи ажаһуудалай түлөө һүүлшынгээ анхарал, энэрхы хандасаяа зорюулна.

Үхибүүдэй уялга

Үхибүүд эхэ эсэгэдээ хүндэтэйгөөр хандаха ёһотой. Буддын заншалаар, хүүгэд түрэлхидэйнгөө хажуугаар гарахадаа, гараа урдаа баряад, альгануудаа ниилүүлээд, толгойгоороо дохин зогсодог һэн (наманшалһан мэтэ –“намасте”).

Үхибүүд эхэ эсэгэеэ, илангаяа хүгшэрхэдэнь, өөһэдөө ябажа, хүдэлжэ шадахаяа болиходонь, бүхы хэрэгтэй юумээрнь хангаха ёһотой. Түрэлхидэйнгөө ямар нэгэ юумээр дуталдангүй ажаһуухын тула үхибүүдынь лэ оролдохо уялгатай.

Эхэ эсэгынгээ эхилһэн ажал үхибүүд заатагүй дүүргэхэ ёһотой. Хэрбэеэ түрэлхидынь өөрын үри, уялгатай байбалынь, үхибүүдынь тэрэнииень даажа абаха. Хэжэ ябаһан ажалынь болюулангүй, саашань хүгжөөхэ, үргэлжэлүүлхэ баһал үхибүүд уялгатай.

- Гэр бүлынгөө хэр угһаа сахижа ябаһан заншал, байдал, зөөри, нангин шүтөөнэй үйлэ хэрэгүүдые үхибүүд хамгаалан сахидаг. Түрэлхидэйнгөө шүтэжэ ябаһан һүзэглэл буруушаалга Буддын шажанда муугаар сэгнэгдэхэ. Ород зон Үнэн алдартан хадаа Буддын шажан руу орохо ёһогүй гэжэ Далай лама тэмдэглэдэг. Баһал индус, лалын шажантай һаа, буддын шажантан болохые оролдолтогүй. Юуб гэхэдэ, шажан мүргэл гээшэ уг үе дамжуулдаг үндэһэн гээшэ. Ондоо шүтөөн руу һүзэглэн орохо гээшэ заншалаа һандаргаалга болоно.

Үхибүүд эхэ эсэгынгээ зааһан заабари, һургаалыень мартангүй, сахижа, бэелүүлжэ байха ёһотой. Түрэлхидэйнгөө бурханай орон руу мордоходонь, һайн үйлын үри үйлэдэжэ, нүгшэһэнтэеэ олоһон буянаа хубаалдажа байха ёһотой.

Хүнэй нүгшэһэнэй һүүлээр һайн түрэлөө олохын тула һайн үйлын үри байгуулжа, туһалха шухала. Буддын шажантан 49 хоногой туршада маани мэгзэм уншажа, һайн хэрэгүүдые үйлэдэжэ, наһа барагшадаа саашанхи түрэлөө оложо, һайн байдалтай байхын тулада буян хэдэг.

Эрэ хүнэй уялга

Үбгэ һамган хоёрой харилсаан бэе бэеэ хүндэлэлһөө үндэһэлдэг. Зарим гэр бүлэ өөһэд хоорондоо хэрэлдэжэ, наншалдажа, үһэрилдэжэ ажаһуудаг, энэнь хадаа бэе бэеэ сэгнээгүй, өөрынгөөл хара ами хараһанһаа шалтаглана.

Бүһэтэй хүн гээшэ наһанайнгаа нүхэр - һамгандаа энэрхыгээр, дулааханаар хандаха, зүлгы зөөлэн абари зантай байха ёһотой. Гэр бүлын харилсаанда баһаха, доромжолхо ябадал байхагүй. Ходол юун гэжэ һананабши, юун гэжэ хэлэнэш, юу хэнэш гэжэ бодомжологдожо байха шухала. Энээнһээл уламжалан, эрэ эхэнэр хоёрой суг ажаһуудалай гүн нимгэн харилсаан үндэһэлдэг.

Гэр бүлын эзэн гээшэ ондоо эхэнэрнүүдтэй харилсаатай байжа болохогүй. Эрэ эхэнэр хоёрой нэгэ бүлын зүб мүрэй харилсаан хадаа Буддын шажантанай табан шухала лунгуудай (обет) нэгэн гээшэ. Тэрэ заршам дүүргээгүй һаа, зоболон – эжэлшэлгэ, ухаан бодолой бузарлал, гэр бүлын һандарал, үнэн сэхэ хандаса хазагайруулагдана.

Эрэ хүн гээшэ һамгандаа гэр байрынгаа байдал бүрин этигэн үгэхэ ёһотой. Зарим эрэшүүл һамганайнгаа гэрэй ажал дүүргэдэг, тэрэнь буруу. Дотоодын болон гадаадын уялганууд байха. Гадаадын уялгануудые эрэ хүн бэелүүлдэг, нэн түрүүн ажаһуудалай олзо орошо оруулха ёһотой. Дотоодын уялга - гэр байраяа сэбэрлэхэ, эдеэ хоолоо шанаха гээшэ эхэнэрэй уялга. Харин уялганууд һэлгэгдэхэдээ, Буддын номнолоор, буруу гэгдэнэ. Гэбэшье, һамгандаа туһалхадаа, эрэ хүн өөртөө һайн үйлын үри байгуулна гээшэ. Эрэ хүн мүнгэн зөөри оложо, һамгаяа эдеэ хоолоор, хубсаһа, зүүдхэлнүүдээр, гэр байрын ажаһуудалай хэрэгсэлнүүдээр хангаха ёһотой.

Эхэнэрэй уялганууд

Эхэнэр гээшэ гэрэй, гал гуламтын хамгаалагша, гэр байраяа ариг сэбэрээр, арюунаар сахижа байха уялгатай. Гэрэй эзэн эхэнэр шадамар бэрхэ, юумэ оёхо, эдеэ һайнаар шанаха, эд бараагаа ухаамжалан худалдажа абаха ёһотой. Хүнэй һамган хадаа ондоо эрэшүүлтэй харилсаха ёһогүй. Эрэ нүхэрэйнгөө олоһон зөөри арьбадхажа, хамгаалжа, хайхарамжатайгаар хэрэглэжэ байха. Эхэнэр хүн өөрынгөө болон нүхэрэйнгөө аха дүүнэр, түрэл гаралтай харилсаа байгуулжа, анхаралтайгаар, энэрхыгээр хандажа байха ёһотой. Алишье талын түрэл гаралдаа, өөрынгөө эжы аба, хадам эжы абадаа адлихан илдамханаар хандажа, үргэлсэжэ байха уялгатай. Үгы һаа, алдуу эндүү хэжэ, хэлэ аман, үһэрилдөөтэ байдал тогтожо болохо.