​... Барагдадаггүйл гэрэлдэнь хэгдэһэн буян

Сэлэнгын аймагһаа урган гараһан эрхим бэлигтэй хүбүүдэй нэгэн хадаа минии сэдьхэлдэ хайрата ёһоор һанагдадаг аха захатан – оршуулагша, номой хэблэлэй талаар дээдэ зиндаата мэргэжэлтэн, баримтата туужануудай автор, СССР-эй Уран зохёолшодой болон СССР-эй Журналистнуудай холбооной гэшүүн Юрий Ишиевич БУДАЕВ болоно (Зураг дээрэ зүүн гарһаа нэгэдэхи һууна). Хараха янзада ородорхуу шарайтай, ордоһолиг шүүмжэлхы хөөрөөтэй энэ хүн буряад, ород литературын талаар үргэн эрдэм мэдэсэтэй, хоёр хэлэндээ тэгшэ бэрхэ, гүнзэгы удхынь, найруулгынь гол һудалые бахим баряад ябадаг хүнүүдэй нэгэн бэлэй.

2006 ондо арадай уран зохёолшо Ардан Ангархаевай шууд зууршалгаар Буряадай Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшээр һунгагдаһан хүм. “Буряад үнэн” сониной редакторай тушаал дээрэ үшөө иимэ нэгэ ехэ тушаал нэмэхэдээ, орёошье, зохёохы олонтой харилсаамни бүри үргэдэһэн, харюусалгамни бүри дээшэлһэн мэтэ һанагдаа һэн. Иимэ байдалһаа гайхан татаад, кабинет соогоо бодолгото болон һуухадам, үндэр бата бэетэй, үлэ мэдэг мэшэеэһэн Юрий Ишиевич үүдэ нээхэтэйгээ сасуу шарайем адаглаһаар орожо ерэбэ. “Зай, Галя, шамаяа амаршалнаб, шэнэ даргаяа... Һанаагаа ехээр бү зобыш даа, хажуудаш би туһамаршаншни байха ха юмбиб. Арга хургынь олоно аабзабди”, - гэжэ намаяа уушхаруулба, досоом орьёлон бурьялан байһан мэдэрэл номгодхообо. Үнэхөөрөөшье, харюусалгата секретарь Ю.И.Будаевтай зохёолшодтой хүдэлмэримнай зохид урасхалаар дабшуулагдаа һэн гээд һанагдадаг.

Юрий Ишиевич алдар солото нагасатай гэжэ мэдэхэ байгааб. “Тоёон, шамай поэт...” гэһэн суута шүлэгэй автор, оройдоол 33 наһандаа хамалганай хамуурта абтан хосорһон Дамба Дашанимаев түрэһэн эхынь аха байгаа бшуу. Иигэжэ нагасын замаар нара татуулһаар уран зохёолтой хуби заяагаа холбон, һүүлшынгээ үдэр хүрэтэр үнэн албаяа үргэлжэлүүлһээр ябаһан юм.

Үшөө нэгэ һонирхолтой баримта бии. Юрий Ишиевичэй түрэһэн эжынь – Сэмжэд Дашанимаевна элитэ уран зохёолшо Дамба Дашанимаев ахатаяа “Интернационал» оршуулалсаһан, тиимэһээ Юрий Будаевай уран зохёолдо абьяас шуналынь хадаа шуһа мяхандань шэнгэнхэй байгаа гээд баталмаар лэ.

Дүрөө нэгэдүүлэн дабшаа һэмди

1994 онһоо 2000 он болотор Буряадай Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшээр хүдэлһэн Б.С.Дугаров:

- Юрий Ишиевичтэй бидэ нэгэ эмээлэй хоёр бүүргэ мэтэ, дүрөө нэгэдээд, һундалдаад, яһала ехэ юумэ хээбди. Холбоонойнгоо хара ажалые дууһан хэдэг байгаал даа. Хүн талаараа ехэ һайн һанаатай, гурим журамда дуратай. Гэсэрэй 1000 жэлэй ойн һайндэр эмхидхэн үнгэргэхэдэ, эдэбхитэй хабаадаа. Эрхүү можоһоо эхилээд, Амар мүрэн хүрэтэрхи 33 голдо алдар суута үльгэршэдэй нютагуудта Гэсэрэй туг хиисхүүлээбди. Профессор Симон Палласай номһоо Селенгинск, Дээдэ-Үдэ, Хяагта хотонуудые дамжан, Буряад ороноор энэ номой авторай аяншалһан тухай бүлэгые “Храм Гэсэра” гэжэ гаршаглаад, “Наран” хэблэлээр бэлдэжэ гаргуулаа һэмди. Семён Липкинэй “Гэсэрэй” оршуулгын толилолгодо хоригдоходонь, Юрий Ишиевич ородой мэдээжэ поэт Владимир Солоухиниие олоһон юм. Олон залуу зохёолшодто замыень нээжэ үгөө.

Һара нара толотуулан ябаалди даа

2001 онһоо 2006 он болотор Уран зохёолшодой холбоониие хүтэлһэн А.Л.Ангархаев:

- Намтарынь һонин юм. Юрые дүү басаганһаа Иши Будаев үргэжэ абаһан. Эсэгэнь Иши Будаевич республикын КГБ-гэй түрүүлэгшын орлогшоор, эжынь Вера Александровна Саломатина хүдөө ажахын министрэй орлогшоор хүдэлөө. Иимэ гэр бүлэдэ ёһотой болбосорол абажа, МГУ-гай түүхын факультет түгэсөө. Буряадай радиодо сурбалжалагшаар, “Хараасгай” журналда хүдэлөө. Юрий Ишиевичэй гол габьяа гэхэдэ, Буряадай номой хэблэлые хүл дээрэнь табиһан хүн гэбэл, алдуугүй. Ахамад редактораар хүдэлхэдөө, ород, буряад хэлэндээ тоти байхаһаа гадуур түүхэеэ, зохёолшодойнгоо бүтээлнүүдые һайн мэдэхэ дээдэ гарай мэргэжэлтэн байгаа бшуу. Харин хэблэлэйнгээ түсэб, хэгдэһэн ажалаа Москвада хамгаалха гээшэ одоо харюусалгатай һэн. Хэблэлэй, полиграфиин, номой худалдаа наймаанай талаар комитедтэй нягта харилсаатайгаар хүдэлдэг бэлэй.

Ерээд онуудаар ажалгүй болоһон нүхэдөө - Юрий Будаевые, Наталья Ильинае, Лопсон Тапхаевые “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшандаа урижа, хүн бүхэнииень ажалтай болгообди. Юрий Ишиевич “Вершины” журналай редактораар, Цырендулма Цыреновна Дондогой «Морин хуур» журналай редактораар томилогдоһон юм. “Небо и земля” гэһэн табан боти номойм гурбыень хэблэлдэ бэлдэһэндэнь Юрий Ишиевичтэ баяраа мэдүүлжэ ябадаг хүм, һанаандаа. Иигэжэ сэдьхэлэй холбоо татан, һанаандаа һара нара толотуулан ябаалди даа, арад зонойнгоо, уншагшадайнгаа түлөө.

Мүнгэнэй түлөө бэшэ, мүнхэ сэдьхэлэйнгээ түлөө

2008 онһоо мүнөө болотор Буряадай Уран зохёолшодой холбоониие толгойлжо байһан М.Р.Чойбонов:

- Буряадай болон Ород Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, нэрэ зэргэтэй, “Шэн габьяата ажалай түлөө” медаляар шагнагдаһан Юрий Ишиевич Будаевтай 4 жэл соо дүрөө нэгэдүүлэн хүдэлөөбди. Ниитын хүдэлмэри түлбэригүй гээд нэгэтэшье уршаганаа, һаршаганаагүй юм. Үнэндөө, иимэ хүнүүд үсөөн, үгышье тооной шахуу мүнөө сагта. Сэхынь хэлэбэл, мүнгэнэй түлөө бэшэ, мүнхэ сэдьхэлэйнгээ түлөө ябаһан хүн гэлтэй. Эсэгэнь, Иши Будаевич Будаев Зэдын райгүйсэдкомой түрүүлэгшээр хүдэлхэ үедөө минии эсэгэ Рабдан Дондокович Чойбоновтой анда нүхэд байһан юм.

Юрий Ишиевичэй дэлгэр һайн сэдьхэлынь, урагшаа эрмэлзэһэн һанааниинь бидэнэй сэдьхэлдэ үлэнхэй.

Нэрыень мүнхэрүүлхэ ёһотойбди

...Дээрэ дурдагдаһан зоной һанамжа дуулаад, гуурһа нэгэтэ нүхэдэй дурсалга хэды сэнтэйб даа гээд бодоо бэлэйб. 2006 онһоо 2008 он болотор Уран зохёолшодой холбоониие хүтэлхэдөө, нэн түрүүн хада хабсагай мэтэ түшэг – Юрий Ишиевичэй найдамтай ээм мүрые ходо мэдэржэ ябааб. “Буряад үнэнэй” редакторай болон Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшын шанга хоёр тушаал хүндэ байна даа, болиһуу даа гэхэдэм, Юрий Ишиевич намаяа үлөөхэ һанаатай аргадаа бэлэй. Һүүлдэ, эмнэлгын газарнуудта ороходонь, Надежда Гармаеватай, Дарима Цыбиковатай хэдэ дахин ошоходомнай, «Һайн ябаарайт” гээд үреэһэниинь мартагдашагүй.

Бадаржа байһан зула хэзээ

                        нэгэтэ мүхэдэг,

Барагдадаггүй

            гэрэлдэнь хэгдэһэн буян –

гэһэн мүрнүүд аржыса ороод ерэнэ.

Уран зохёолшодой холбооной түлөө хүсэ шадалаа шабхан үгэһэн энэ хүн ёһотойл тэмсэлшэн мүн.

Нэрыень мүнхэрүүлхын түлөө оролдохо ёһотойбди, алтан дэлхэйн тооһо хүдэлгэн ябаа сагтаа...