​Жэшээ боломоор намтар

Хамтын ажалай хүсэндэ найдаад, колхозой захиралай харгалзалга доро ябажа, салин хүлһэеэ саг соогоо абаад лэ, бэлэн шахуу бай­далда һурашаһан хүн зон гэнтэ энээнэйнгээ һалажа хосорходо, мэгдээ ёһотой. Томо ажахын гэнтэ hандаран үгы болоходо, олон хүнүүд тээлмэрдэжэ, харгыһаа халижа, элдэб юумэндэ ороhон ушарнуудшье бии. Зүгөөр тон ажалша бэрхэ зон лэ эдэ хубилалтануудай үедэ гараа үргөөд, ганзагаа шэрээд гүйгөөгүй, шэнэ эрхэ байдалда бэлээр дадажа, тэрээндэ тааруугаар байдалаа түхеэрхэ гэжэ оролдоо ха юм.

Зүблэлтэ засагай үедэ Оронгын со­вхоз эрхимээр ажалаа ябуулжа, хүдөө ажахын түрүү үйлэдбэринүүдэй тоодо ородог hэн. Ажалша бүхэриг арад зонииньшье бардам байдал­тай байһан юм. Үнгэрһэн зуун жэ­лэй 90-ээд онуудай һандаралай үедэ хамтын ажал һалажа, арга шадалтай зариманиинь хүдөө гаража, үмсэдөө мал барижа эхилһэн гээшэ.

Хоёр үнеэнһээ эхилээд

Оронгын малшадай буусануудаар ябаhаар байтараа, нилээд яндагар байдалтай айлда хүрэбэбди. Бүхы наһаараа совхоздоо тракториста­ар, тракторай, үбһэнэй бригадану­удые даагшаар ажаллаһан Алек­сандр Цыремпилов хамтын ажахын һандархада, Хара Добо гэжэ газарта үмсын байдал түхеэрһэн юм.

- 1996 ондо совхознай үгы боло­жо, таби наһандаа дүтэлжэ ябаһан би хайшаа ошохо, ямар ажал бэдэр­хэ байгаабиб даа. Тэрэ сагта хоёр үнеэтэй, хоёр хашарагтай, хорёод хонитой байһан хадаа ори ганса гүү мориёо хүллэжэ, мори тэргээр ии­шээ зөөгөө hэмди, - гэжэ Александр Галданович хөөрэнэ.

Тэрэ үедэ эндэ хооһон, нэгэшье хото хорёогүй, юрын лэ тала байгаа бшуу. Сэлеэн сооһоо муу һайн модон гэрнүүдэй энэ тэрэ юумэ суглуулжа, ямаршье hаа, өөрын гэртэй боложо, малайнгаа байра түхеэрһэн юм.

- Эндэ ерэhээрнай аяар хо­рин жэл болошобол даа. Мүнөө үхибүүдэйнгээ малтай хамта 100 гаран бодо малтай, 200-гаад хонид­той болонхойбди. Мориндо ехэ ду­ратай хүм, тиигэжэл эндэ амар лэ ажаһуунабди, - гэжэ гэрэй эзэн хэлэ­нэ.

Ажалайнь габьяа ехэ

Мориндо хэды дуратайшье һаа, Александр ахатан олон жэл­дэ трактористаар ажаллааб гэжэ хөөрэнэ. Теэд тэрэ юрэл «ажаллааб» гэхэhээ бэшэ, өөр тухайгаа юушье хэлээгүй. Һүүлдэ Александр Цы­ремпилов тухай Оронгын сомоной захиргаанайхидhаа нилээн олон юумэ мэдэбэбди.

Тэрэ дээдэ hургуули дүүргэhэн, аг­роном мэргэжэлтэй юм байна. Орон­гын совхоздо 47 жэлэй туршада үнэн сэхээр, эрхим бэрхээр ажаллаһан намтартай. Ажалайнгаа зам 1966 ондо адуушанаар эхилһэн ха. Удаань 1968 онһоо 1970 он хүрэтэр Монгол орондо алба хаагаа, тиихэдээ “Сэрэ­гэй габьяагай түлөө” гэжэ медальда хүртэһэн байна. Һүүлээрнь нютагаа бусажа, малшанаар, трактористаар ажаллаа. Ажаллахынгаа хажуугаар Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын дэ­эдэ һургуули түгэсхэhэн байна. 1976 ондо “Ажалай габьяагай түлөө” гэһэн медаляар, 1977 ондо “Молодой гвар­деец пятилетки”, 1980 ондо “Золо­той колос” гэһэн ВЛКСМ-эй ЦК-гай тэмдэгүүдээр шагнагдаа. 1976 ондо “Коммунис ажалай ударник” гэһэн үндэр нэрэ зэргэдэ, 1985 ондо СССР- эй ВДНХ-гай хүрэл медальда хүртөө. 1982 ондо Александр Галдановичта хүдөө ажахын хүгжэлтэдэ горитой хубитаяа оруулһанайнь түлөө «Буря­адай АССР-эй габьяата механизатор» гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэ олгогдоо. Социалис ажалай мүрысөөнүүдтэ хоёр дахин түрүүлжэ, 1983, 1984 онуудта Буряад Уласай Хүндэлэлэй самбарта гараһан юм. 1984 ондо Бу­ряадай АССР-эй Хүдөө ажахын яама­най болон Хүдөө ажахын ажалшадай профсоюзай обкомой Хүндэлэлэй грамотаар, 1986 ондо хүдөө ажа­хын шэнэ техникэ үрэ дүнтэйгөөр хэрэглэһэнэй түлөө Хүндэлэлэй ди­плом болон “Москвич 412” гэһэн автомашинаар шагнагдаһан байха юм. Иигэжэ А.Г. Цыремпиловэй ажалайнь габьяа тухай нютагаархидынь омогорхонгёор хөөрөө hэн.

Александр Галданович ганса ажа­лаа хараад ябаа бэшэ, мүн ниитын ажалда эдэбхитэйгээр хабаададаг юм: 1975 онһоо 1980 он хүрэтэр Оронгын сомоной соведэй һунгамал, 1985 онһоо Улаан-Үдын аймагай ара­дай һунгамалнуудай соведэй гэшүүн байhан, энэл 1985 ондо Буряадай АССР-эй Верховно Соведтэ һунгагдаа hэн.

Амжалта түгэс ажалаараа арад зондоо жэшээ болоһон Александр ахатай хөөрэлдэжэ байхада, ажалша бэрхэ, урагшаа һанаатай хүн гэжэ эли байгаа һэн. Энээниие ажалайнь дэбтэр соохи тэмдэглэлнүүд бүри мүhэн гэршэлнэ. Иимэл бэрхэ зониие олондо жэшээ болгон хөөрэхэ гээшэ манай уялга ха юм. Зүблэлтэ засагай үеын үйлэ хэрэгүүд, үзэл суртал бу­руушаагдабашье, юрын зоной ажал хэрэгүүд, аша габьяань хэзээдэшье сэгнэгдэхэ ёhотойл.

Дэмжэлгэ хэрэгтэй

Александр Галданович өөрөө найдамтай байдалтайшье hаа, хэзээ нэгэтэ баян ургасын далай шэнги долгилжо байһан нуга талын, таряа­най газарай хооһороод байхада, тон ехээр сэдьхэлээ хүдэлгэнэ.

- Мүнөө хайшан гээд хүн зони­ие хүдөө ажахы руу татахабши даа? Найдамтай халаан гэжэ үгы болоод байна. Яагаад залуушуулые нютаг­тань бусаахабши? Хүдөө ерэхэдэ, ажаһууха гэр байра, үхэр мал хэ­рэгтэй. Мал худалдажа абаха мүнгэ зөөри хэрэгтэй. Теэд залуушуул хаанаһаа олохоб? Гүрэн түрын хүдөө ажахыда ажаллаха дуратайшуу­лые малтай болгохо гэжэ дэмжэлтэ үгөөгүй һаань, хүдөө нютагай өөдөө бодохонь хэсүү байна, - гэжэ голхо­ролтойгоор ажалша ахатан тэмдэ­глэнэ.

Гэр бүлөөрөө ажалаа ябуулна

Александр Галданович Дарима Балжировна наһанайнгаа нүхэртэй 6 хүүгэдые хүн болгоо: нэгэ хүбүүн, табан басагад. Хүбүүниинь Улаан-Үдэдэ ажаһууна, харин табан ба­сагадынь Оронго нютагтаа булта айл бүлэ боложо түбхинэнхэй, эжы абынгаа буусада ерэжэ, хамһалсажа байдаг.

Ахатантай бидэнэй хөөрэлдэһөөр байтар, газаа ашаанай машинаар нэгэ хүрьгэниинь ерэжэ, түлеэ буул­габа.

- Иигээд лэ булта хамһалсажа байдаг лэ даа. Малай үбһэ тэжээл бэлдэлгэшье эдэ олоноймнай хүсөөр бүтэдэг. Нэгэ үмсын трактортайб, бэшэ техникэ – хүүгэдэймни, сугтаа малаа баряад лэ байнабди, - гэжэ Александр Галданович хөөрэнэ.

Энэ буусадаа Цыремпиловтэн хо­юулаа ажаһуудаг, үбэл болоходонь, хоёр ажалшадые хүлhэлдэг юм.

- Иимэ туһалагшадгүйгөөр хэсүүл даа. Гэбэшье дулаан болоходо, эдэм­най “бурд” гээд үгы болошодог юм, - гэжэ Александр Галданович энеэнэ. - Хүйтэн болоходо, өөһэдөө ерэдэг зон, нэгэниинь 6-дахи жэлээ ерээ, нүгөөдэнь баhал 4-дэхиеэ үбэлжэжэ байна.

Мүнөө сагта үмсын ажахынуудай орёо асуудалнуудай нэ­гэн энэ болоно. Хаанаһаа ажалша­дые олохоб, хайшан гэжэ тэдэниие hонирхуулхаб? Хүдөө ажахыда дура­тай, үнэн зүрхэнhөө хүдөөгэй ажал хэхэеэ һанаһан зониие дэн баряад бэдэрээшье hаа, олохонь хэсүү. Арай гэжэ хүлөө шэрэһэн, үбэлэй сагта шэбээлхэеэ ерэдэг ажалшадтай холо харайхагүйш. Эдэ мэтэ асуудалнууд тухай гэрэй эзэн бодомжолно.

Теэд түрэһэн эжыдээ энэрхы хүбүүнэй хандаhандал түрэл ню­тагтаа үнэн сэхэ, тэрэнэйнгээ түлөө hанаагаа зободог хүнүүд байhан лэ байха гэжэ Александр Галданович найдана.