​"Хуурай наадан" дахин зэдэлээ

Арюудхадаг шэдитэй аялга

Хэзээ нэгэтэ мартагдаад, үгы боложо байhан шахуу хүгжэмэй зэмсэгүүдые дэлгэрүүлхэ зорилго­тойгоор “Хуурай наадан” эмхидхэг­дэдэг болонхой. Үшөө 2010 ондо Арадай уран бүтээлэй улас түрын түбэй мэргэжэлтэн Дагзама Дон­докова ниитэ ажал ябуулагша Вин­дарья Доржиева хоёр иимэ хэмжээ ябуулга үнгэргэхэ тухай дурадхал оруулhан, түсэл бэшэhэн байна. Тиигэжэ 2011 оной Сагаалганай һайндэрэй үедэ түрүүшынхиеэ “Хуурай наадан” эмхидхэгдээ hэн.

- Хүн зомнай хуурай хүгжэм аялга одоо дуратайгаар хүлеэн абаа hэн, тиигэжэ энэ хэрэг ехэ түргөөр дэлгэрээд, 2012 - 2013 онуудта можо нютаг хоорондохи хэмжээ ябуулга болоо һэн. Буря­адай филармониин байшан соо хүн зон арай гэжэ багтаа. Нааданай һүүлээр, хэншье тараагүй, үшөө удаан альгаа ташажал һуугаад һэн. Бүхы зоной хандаса дулаахан, бул­та нэгэ бүлэ шэнги эбтэйнүүд бай­гаа бэлэй, - гэжэ Виндарья Ринчи­новна дурсана.

Энэ наадан жэл бүри үнгэргэгдэжэ байтараа, Соёлой яаман болон үүсхэлшэд хэлсэжэ, 2 жэлэй нэгэ удаа эмхидхэдэг бо­лохо гэжэ шиидээ. Юуб гэхэдэ, хүгжэмшэд тиимэ түргэн бии боло­дог бэшэ ха юм. Хоёр жэлэй турша­да шэнэ хүгжэмшэд урган гаража, наадан улам һонирхолтой болоно бшуу.

Виндарья Доржиева Мон­гол оронһоо сууха хуур оложо, өөрынгөө мүнгөөр худалдажа абаад, хүгжэмэй һургуулинуудта бэлэглээ hэн. Сууха хуур хадаа бу­ряад маягтай, онсо абяа гаргадаг юм. Тиигэжэ буряад угсаатанай үндэһэн хүгжэмэй зэмсэг Буря­ад ороной аймагуудаар таража, хүн зон тэрээн дээрэ наадажа, уран дархашад хуурай энэ янзые бүтээжэ эхилээ бшуу. Хуур Буря­адта дэлгэрүүлгэдэ өөрынгөө ху­битаяа оруулһан эдэбхитэн Винда­рья Ринчиновна хуурай харалгын шүүгшэдэй бүридэлдэ ородог юм.

- Эгээ түрүүшын харалганууд­та орходоо, мүнөө жэлэй харалга одоо газар тэнгэри шэнги тад он­доо болонхой. Хэрбээ анхан илаг­шад тон бэлээр элирдэг һаа, мүнөө шэлэхэнь ехэ хүндэ. Хабаадагшад булта эрдэмтэй, һайнаар наададаг болонхой байна, - гэжэ тэрэ тэмдэ­глээ.

Хэдыхэн жэлэй хугасаада хүгжэмэй һургуулинуудта, кол­ледждо хуур заагдадаг, хуур дээ­рэ наадажа һурагшад олон болоо. Урдандаа хуурай хүгжэмэй ноото­шье үгы байгаа, мүнөө хүгжэмшэд хуур дээрэ гүйсэдхэгдэхэ хүгжэмэй зохёолнуудые зорюута бэшэдэг бо­лонхой.

Хоёр үдэрэй туршада үнгэрһэн “Хуурай нааданда” хабаадагшад булта мэргэжэлтэ бэлиг шада­барияа харуулаа. Эрхимүүдые элирүүлхэнь хүшэр байбашье, эсэ­стэнь тэдэ нэрлэгдэбэ.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

Хуур дээрэ наададагшье, энэ хүгжэмэй зэмсэг дархалдагшье зон Буряадтамнай яһала олошоржо байнхай

Хуур бүтээгшэд мүрысэбэ

Табадахияа үнгэргэгдэһэн “Ху­урай нааданда” буряад арадай хүгжэмэй зэмсэгүүдые бүтээхэ уран гартанай хоорондо харалга соносхогдоһон байна. Нааданай түрүүшын үдэр Чайковскиин нэ­рэмжэтэ Соёл, урлагай колледжын байшан соо хуурнуудай үзэсхэлэн нээгдээ. Буряадай 7 дархашадай урлаhан морин хуур, сууха хуур, ямаан хуур гэхэ мэтэ зэмсэгүүд эндэ табигдаа. Анхан Улаан-Үдэдэ хоёр-гурбан уран гартан хүгжэмтэ зэмсэгүүдые бүтээдэг бэлэй. Бу­ряадтамнай сууха хуур, ямаан хуур, мүн арадай хүгжэмэй бусад зэмсэгүүдые Очиржап Доржиевич Жамбалов өөрынгөө шаби Баир Бо­диевтай урладаг, тиихэдэ Батомун­куев Баир Зандраевич олон жэлдэ хүгжэмэй зэмсэгүүдые бүтээдэг һэн. Хуур дархалдаг уран гартанай олон болоһон ушар мүнөө сагта арад зо­ной дунда энэ зэмсэгэй дэлгэржэ байһаниие гэршэлнэ бшуу.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

Хуурнуудай үзэсхэлэнэй үедэ

Хүгжэмшэн өөрөө дархална

Оронго нютагай Баяр Цыде­нов хуур дээрэ эрхимээр хүгжэм гүйсэдхэдэг, үльгэр түүрээдэг гээд холо ойро суурхаһан хүн гээшэ. Нёдондонһоо Баяр өөрөө морин хуур дархалжа эхилээ. Хамнай шоно угай дархаша хүбүүн хадаа тон уран гартай юм. Тэрэнэй бүтээһэн хуур зэмсэгүүдые хүн зон худалда­жа абадаг болонхой. Баярай абга Эрдэни Цыденов ехэ уран дархан байһан. “ Хүндэмүүшэ Эхэ - Буряад орон” гэһэн Буряадаймнай һүлдэ тэмдэг болоһон хүшөөгэй автор юм. Сагһаа урид наһа баража, тэрэ хүнэй нэрэ мартагдаа шахуу. Баярай түрэһэн аба - түмэршэ дархан. Нагаса талаһааньшье уран гартан, дуушад, хүгжэмшэд олон юм. Хоёр талаһаа хүгжэмэй талаар бэлигтэй, уран гар­тай хадаа ажалыньшье урагшатай ха.

- Ямаршье буряад хүн дарханай шадабаритай байхал даа. 2008 ондо Эрхүүдэ болоһон “Алтаргана” наа­данда үльгэршэдэй харалгада хабаа­дахадаа, мориной һүүлэй хилгааhаар хүбшэргэй хээд ошоо һэм. Тэндэ нэгэ залуу монгол хүбүүн «минии хуурай абяа шагныт, зөөлэн, гоёор дуулдана. Манай Монголдо мориной һүүлээр хүбшэргэй хэхэеэ болёо, иимэ хэмэл утаһаар бүтээдэг» гэжэ заажа үгэһэн юм. Тиигэжэ би энээ­ниие хэмэл утаһаар хэдэг болооб, - гэжэ Баяр нюусаараа хубаалдана.

Аха аймагайхи онсо илгаатай

Аха аймагай Баяр Дамшаев баһал дархаша угай хүн юм. Дүрбэн жэ­лэй саана “Хуурайм нааданда” түрүүшынхиеэ хабаадаа бэлэй.

- Дүү хүбүүмни, Галсан Ошоров, намда Аха нютагайнгаа хуур дархал­хыемни дурадхаһан юм. Ахын хуур хадаа морин толгойгүй, хүдэриин арһаар, бухын суухаар бүтээгдэдэг юм. Аха аймагта хуур дархалдаг зон олон. Намһаа бэрхэ хүнүүд бии, таа­байнаршье, залуушуулшье олдохо, - гэжэ Баяр Галсанович хөөрэбэ.

Ахын улад гэртээ хуур табяад бай­даг заншалтай юм. Айл бүхэндэ хуур байхадаа, наадажа шадахашьегүй һаа, юрэ абяа гаргаад байхада, гэр арюудхагдаха, муу юумэндэ дайрагдахагүй юм гэжэ уран дархан тэмдэглэнэ. Баяр Галсановичай та­абай, Будаев Ринчин Шултымович, хургандаа аша хүбүүнэйнгээ хурга утаһаар уяад, хуур дээрэ наадажа һургадаг байгаа.

Уран гартанай хуурнуудай хүбшэргэй – мориной һүүлэй хилгааhан. Ямар мориной һүүлээр хэгдэнэб, тэрээнһээ зэмсэгэй абяан дулдыдадаг юм ха.

- Морид элдэб байдаг, жороо, ха­тарша, һайбар гэхэ мэтэ, тэдэнэй һүүлэй хилгааhаар бүтээһэн хуур ондо ондоогоор зэдэлдэг. Урагшаа ябахагүй, хашан мориной һүүл хэрэ­глээ hаа, абяанииньшье тиимэрхүү байха бшуу, - гэжэ Баяр Галсанович хөөрэнэ.

Угай дархаша

Буряад хүгжэмэй зэмсэг бүтээдэг уран гартанай аха захатан боло­хо Очиржаб Жамбаловай нагасань үнгэрһэн зуун жэлэй үшөө 30-аад онуудта Ага нютагһаа Улаан -Үдэ нүүжэ ерэжэ, хүгжэмэй зэмсэгүүдые дархалдаг байһан. Тэрэ нагасын­гаа хажууда хүн болоһон хадаа хара багаһаа дарханай хэрэгтэ һураһан юм.

- Мүнөө дархашуулай олон боложо байһаниинь һайшаалтай. Гэбэшье тэдэнэр морин хуур, ямаан хуурнуудыел бүтээнэ. Шаанза, альта, примэ хуурнуудые үшөө хэжэ һураадүй байна, - гэжэ Очиржаб Доржиевич һанамжаараа хубаалдана.

Иимэ һонин нюусануудые мэдэ­жэ, уран гартантай хөөрэлдэһөөр байтарни, уданшьегүй “Хуурай на­аданай” гол үйлэ – гала-концерт эхилбэ. Ирагуу һайхан хүгжэмэй аялгаар бэеэ жэгнүүлэн, заяата угаймни һүлдэ тэмдэг болохо хуу­рай нааданһаа улам ехэ элшэ хүсэ абаһандал болоо бэлэй.

Анна Огороднигой гэрэл зурагууд

Гала-концертын үедэ

Шүүгшын һанамжа

Шүүгшэдэй бүлэгэй түрүүлэгшэ, Буряадай мэдээжэ хүгжэмшэн Балданцэрэнэй Баттувшин­тай забһарлалай үедэ уулзажа хөөрэлдэбэб.

- Жэл бүри хуур дээрэ наадаг­шадай бэлиг шадабари дээшэлнэ, мүнөө илагшад тон мэргэжэлтэ на­ада харуулаа бшуу. Хэрбэеэ анхан оройдоол 2-3 уран гартан хүгжэмэй зэмсэгүүдые бүтээдэг һаа, мүнөө энэ харалгада олон дархашуулай хабаадаһанииень онсо тэмдэглэл­тэй. Энэ ушар хуурай хүн зоной дунда нилээд дэлгэржэ байhаниие гэршэлнэ, - гэжэ Баттувшин онсол­бо.

Тэрэнэй хэлэһээр, һая болотор оюутад хүгжэмэй зэмсэгүүдые Монгол оронһоо үнэтэйгөөр ху­далдажа абадаг байгаа. Мүнөө эн­дээ яhала хямдаар абаха аргатай болобо гээшэ.

Баттувшинай болон бусад хууршадай тэмдэглэһээр, хуур гээшэ юрын зэмсэг бэшэ. Хэр угһаа буряад-монгол угсаатан гэртээ бурханайнгаа хажууда хуур табяад байдаг һэн. Морин хуур гээшэ нангин удхатай зүйл болоно.

Түнхэнэй уран гартан түрүүлээ

Долоон дархашуул соо илагшад тодоруулагдаба. Гурбадахи шатын дипломоор арадай дархан Очиржаб Жамбалов болон хүгжэмэй колледжын уран дархан Баир Батомункуев гэгшэд шагнагдаа. Хоёрдохи һуурида Сергей Шаров, түрүүшын һуурида Түнхэн аймагай Андрей Хамаганов гарабад.

Баттувшинай хэлэһээр, Түнхэнэй уран гартан бултанhаа шалгаржа, түрүүшын һуури эзэлээ.

- Андрей оройдоол хоёрдохи жэлээ хуур зэмсэг дархална. Зэм­сэгэйнь абяан тон һайн, буряад маягтай, нарин, түхэлыньшье угаа зохид байна, - гэжэ Баттувшин тайлбарилна.

Хоёрдохи һуури эзэлһэн Сергей Шаров манай эндэ ургадаггүй клён, ясень модонуудаар зэмсэгүүдые бүтээгээ. Тиимэһээ абяаниинь ямар бэ даа нэгэ Европын хүгжэмэй зэм­сэг мэтэ, виолончельдэ адлишуу гэжэ шүүгшэд тэмдэглээ.

“Хуурай наадан” түгэсэбэшье, хабаадагшадай болон харагшадай зүрхэ сэдьхэлдэ энэ дабтагдашагүй аялга хүгжэм һайхан элшэ хүсэ, эрмэлзэл зориг үлээгөө. Хуур зэмсэгэй буряад угсаатанай ажабайдалыень арюудхажа, һүр һүлдыень үргэжэ байдаг hэн тула тэрэниие бурханайнгаа хажууда табижа, энэ заншалые нангинаар сахижа ябаял даа.

Анна Огороднигой гэрэл зурагууд

Хэр угһаа буряад-монгол угсаатан гэртээ бурханайнгаа хажууда хуур табяад байдаг һэн