​Хэлэмнай, хэблэлнай заяатай, залгамжалагшадтай

...Эхин дээрэнь лэ эршэ долги эльгээжэрхидэ, эб нэгэн һайндэр бүрилдэдэг хаяа? “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшанда “Байгал” сэтгүүлэй 70 жэлэй ойе угтуу­лан Сагаалганай дүхэриг салги­дан үнгэрөө. Хэблэлэй байшанай захирал-ахамад редактор Баяр Балданов “Байгал” сэтгүүлэй 2016 оной эрхим авторнуудые хүндэлэн ёһололгын үдэшые эгэ­эл иимэ үндэрлиг долгисотойго­ор хүтэлхэдөө, буряад хэблэлэй, буряад хэлэнэй хуби заяан тушаа өөрынгөө хараа бодомжо­нуудые элирхэйлжэ, сэдьхэлэй хөөрэлдөөндэ уриба.

“Байгал” сэтгүүлэй редактор Г.Х.Дашеева лауреат бүхэн илал­та яагаад туйлааб гэжэ үндэһэлэн хөөрэбэ. Эгээл түрүүн аха заха­тан, Буряадай элитэ эрдэмтэн Л.Д.Шагдаров, БНЦ-гэй ахамад мэр­гэжэлтэн, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй док­тор Л.Б.Бадмаева хоёр буряад уран зохеолой үндэһэ һуури табигшадай нэгэн Батасэрэнэй Жигжиджабай 1927 ондо бэшэһэн “Саһан шуур­ган” гэһэн туужые уншагшадта бу­саагаа. Ж.Батоцыренов олониитые гэгээрүүлэгшэ, лата бэшэгэй буряад алфавит, буряадай түрүүшын үзэглэл зохёоһон бэлэй. В.И.Лениниие хүдөөлгэндэ засаг түрын зүгһөө эльгээгдэһэн. Һонирхолтойнь гэ­хэдэ, энэ хүмнай Л.Д.Шагдаровай дээдэ үеынь элинсэг юм. Хуушан монголһоо оршуулагдаһан энэ ном соо буряад зоной ажабайдал ангиин, үзэл сурталай харааһаа бэшэ, байһан соогоо харуулагдаа. Халуун альга ташалган доро Лариса Батоевнада хоёр лауреадай Дипломууд барюу­лагдаба.

Лариса Бадмаева

Буряадай Дерсу Узала гээд 80 наһанайнгаа ойе угтаһан уран зо­хёолшо Д-Д.Д.Дугаровые нэрлэмэ­эр юм. “Хангай” гэһэн гурбан боти номһоо бүридэһэн романуудынь энээниие бодотоор элирхэйлнэ. “Юртэмсэ хангайн орон” гэһэн гур­бадахи ботинь мүнөө “Байгалай” хуудаһануудта толилогдожо байн­хай. “Прозоор эрхим буряад зохёол” номинацида энэ боти шалгараа.

- Мүнөөшье бидэ зун нажар­таа хангайгаа бараалхахаяа хэдэн хоногоор зоридогбди. Хангай гээшэ амида бурхан, - гээд, Даша-Дэмбэрэл Дармабазаровичай наһанайнь нүхэр Лариса Намсараевна хөөрэбэ. Миис­гэй, нохойгоошье орхихо аргагүй, абаад ошодогбди гэхэдэнь, һонин бэлэй. Залуудаа аймагуудай сонину­удта, “Буряад үнэн” сониной тусхай сурбалжалагшаар, Буряадай Уран зохёолшодой холбооной бюродо ажаллаһан тухайгаа Даша-Дэмбэрэл Дармабазарович дурсан хөөрэбэ.

- Мүнөө Хэблэлэй байша­най зүгһөө үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэжэ байхадаа, “Буряад үнэндэ” хүдэлһэмни, “Байгалдаа” бэшэжэ байһамни миин үнгэрөөгүй, үнэн аша үрэнь энэл ха юм. Уг залгаха гэ­эшэмнай Буряадаймнай хэблэлдэ үгы болоогүй, бии юм байна гэжэ досоогоо батажааб, омогорхоноб, ба­ярланаб, - гээд, наһатай зохёолшо, сурбалжалагшын хэлэхэдэ, уярмаар лэ бэлэй даа.

Даша-Дэмбэрэл.Дугаров

“Буряад үнэн” Хэблэлэй бай­шанай захиралай орлогшоор, “Бу­ряад үнэн” сониной редактора­ар олон жэлдэ аша үрэтэйгөөр ажаллаһан, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидат Т.В.Самбялова “Шэнжэлэл, шүүмжэлэл” номинацида эрхимлэ­жэ, лауреат болон тодороо. Дэлхэйн философуудай, эрдэмтэдэй номуу­дые эдир залууһаа уншаһан үргэн эрдэм мэдэсэтэй хадаа Даши-Дон­доб Очировай поэзи тухай шэнжэ­лэл бэшэхэдээ, физикэ философи хоёрой ойлгосонуудые уран зохё­олдоо нэбтэрүүлһэн авторые бүри мүһэн ойлгоо, дэмжээ бшуу. Гуурһа нэгэтэ нүхэрэймнай литература шэнжэлгын саашанхи ажал ябуулга­дань иимэ илалтанууд тохеолдожол байһай гэжэ хүсэнэбди.

“Үлэгшэнэй буряадуудай үреэлнүүд болон таабаринууд” гэһэн толилолгоёо “Байгал” сэтгүүлдэ дурадхаһан Ц.Ц.Очирова «Арадай аман зохёол» гэһэн номинацида шалгараа. Цындема Цыдыповнагай наһанайнь нүхэр П.Т.Очиров хатагин угай, монголшо хүн, республика со­огоо һургуулиин эрхим музей бай­гуулжа, Үлэгшэнэй буряадуудай бэ­лигтэн, угууд тухай, һургуули тухай номуудые бэшэжэ, хэмжээлэшэгүй ехэ ажал хэһэн юм. Цындыма Цыды­повна нүхэрһөө дутуугүйб гээд, хамсыгаа шуужа, хүгшэд, үбгэдһөө саг соогоо аман зохёол суглуулжа үрдеэ, бэрхэ, шударгыл хүн гээшэ. Уянгатай һайханаар дуулахынь соносоходо хэды аятайб даа.

"Буряад үнэн" Хэблэлэй байшанай захирал-ахамад редактор Баяр Балданов Цындема Очировае шагнажа байна

- Юрэдөөл, лауреадууд соо юрын хүн үгы. Эрдэнитэ зон гээд хүн бүхэнииень нэрлэхэ үндэһэн бии. “Мүнөөдэрэй шухала асуудал” гэһэн ниитэ гаршагтамнай Буряад соогоо мэдээжэ сурбалжалагша, блогер Намжилма Нанзатовна Бальжинимаева сэтгүүлэймнай гуйлтаар хамба-лама Дамба Аюшеевтэй хөөрэлдөө үүсхэһэн юм. Эгэшэ нүхэрэйнгөө үүсхэлыень, урагшаа һанааень, уль­гам гуурһыень дэмжэжэ, Дипломоо барюулая даа, - гэхэдээ, үнэн хүсэлөө элирхэйлһэмнай ойлгосотой.

Намжилма Бальжинимаева

“Оршуулга” гэһэн ниитэ гаршаг доро Ким Сон Жунай “Бисалгалын хуряангы” толилоо һэмди. Шажан мүргэлэй санаартан, анагааха уха­анай, урлал зурагай эзэн, уран зо­хёолдо ульһатай – олон һалбарита бэлигээ задалан, угсаата зондомнай туһа хүргэн Буряадтамнай ажаһуужа байһан солонгос яһанай энэ хүн бурхан багшын амалалтые соно­сон, бэлигүүн нюдөөр бисалгал соо хараһан, үзэһэнөө бэшээ юм. Урда наһанайнгаа түрэлнүүдые мэдэдэг, монгол удамай хүн байһамби, абам­ни Галдан, үбгэн абамни Гомбын За­вьяа юм һэн гээд гайхуулаал. Шэди эдиие арсажа болохо аал?

Б.Ц.Бальбурова һайндэртэ шэнэ амисхаал оруулба. “Зүжэг найруул­га” номинацида «Ангуушан» гэжэ зүжэгөө толилуулһан байгаа. Эрхүүдэ хүдэлжэ байхадаа, түрүүшынгээ зо­хёолнуудые эльгээжэ гайхуулһан бэ­лэй. Агаһаа гарбалтай, баян хэлэтэй, дэлгэр, һонин образуудые байгуулха шадабаритай. “Зүнтэй зүүдэн” гэһэн конкурсдомнай угаа һонирхолтой зураглал эльгээгээ һэн. Теэд мүнөө үедэ зүжэгүүдэй хуби заяан ямар гээшэб, табигдахашье бэшэ даа гээд шаналалтайгаар хэлэхэдэнь, сугла­рагшадшье миин шагнаад һуубагүй, һанамжаяа хэлэбэ. Харин бидэнэрэй зүгһөө номоо гаргуулхаар сагшни болоо гээд Баирадаа хүсэһэмнай хи­идэ һалахагүй бэзэ гээд найдая.

Баира Бальбурова

Хэжэнгэ нютагһаа гарбалтай Я.З.Дашидоржин “Уянгын долгин дээрэ” номинацида эрхимлээ. «Гоо хатан», «Дадал сомон», «Худанай үртөө” шүлэгүүд соонь толгой хол­болгын заршам сахигдаашьегүй һаа, сэдьхэлэй ульһа дайрама уянгын һэбшээн угаа элил. Зэдын та­лада урданай Гоо хатанай дүрын үзэгдэһэниинь ямар һайхам! Улаахан плати үмдөөд ерэһэн сагаахан са­рюун шарайтай Янжима энэ үдэшэ өөрөө Гоо хатандал һэн. Монголой талын уудамда Агуу Сахюусан Ошор­ваани шэртэн хараа юм ха, Дадал со­мон ошоходоо, автобус соо нойрсон һагад һуухадань...

Янжима Дашидоржин

Удаадахи лауреаднай эдир залуу хүн – Эрдэм Ламожапов. Эрдэм бүри һаяхана, февраль һарын һүүл багаар Сеулай дээдэ һургуулиие “Уласхо­орондын харилсаан” мэргэжэлээр дүүргэһэн тухайгаа Диплом абаад ерээ юм. Энэ ушараарнь альгаа та­шан амаршалбабди. “Буряад үнэндэ” наһаараа алдуу заһагшаар хүдэлһэн Екатерина Максимовнагай, филосо­фиин эрдэмэй доктор Михаил Дар­маевич Зомоновтоной зээ хүбүүн гээшэл даа. 59-дэхи гимназиин 9-дэхи класста һуража байхадаа, “Юһэн тугай һүлдэ” гэһэн конкур­сдомнай хабаадажа, лауреат болоо бэлэй. Эрдэм хари газарташье бай­хадаа, бидэнээ мартаагүй, солонгос патриот, уран зохёолшо Сим Хунай “Тэрэ үдэрэй ерэбэл...” гэһэн мэдэ­эжэ шүлэгые солонгосһоо ородто, ородһоо буряад хэлэн дээрэ өөрөө оршуулаад эльгээһэн юм. Монгол хүбүүдтэй суг хамтын байрада бай­хадаа, буряад, монгол хэлэндээ хам шэлжэн ороо бшуу. “Солонгос хэлэн дээрэнь энэ шүлэгөө уншаад үгыш”, - гээд, Баяр Дашеевич Интернет хол­боо Эрдэмдэ дурадхажа, тэрэнь саг дары телефон дээрээ буулган абаад, гурбан ондоо хэлэн дээрэ уншажа үгэбэ. Япон эзэрхэг түримхэйшүүлдэ эсэргүүсэн бэшэгдэһэн энэ шүлэг үндэһэтэнэй нангин мэдэрэл хэнэй­шье досоо һэргээхэ хүсэтэй. Саашаа һуралсалаа үргэлжэлүүлхэ тухайгаа, илангаяа буряад хэлэеэ уласхоорон­дын хэмжээндэ, “Википедеэр” дам­жуулан дэлгэрүүлхэ тухайгаа Эрдэ­мэй мэдүүлхэдэнь, одоол баясамаар бэлэйл!

Эрдэм Ламожапов

“Урлал бэлигэй угалзанууд” но­минацида Ивалгын аймагай Тап­харай һургуулиин эхин классуу­дай багша Н.А.Айсуева эрхимлээ. Һубһаар гайхалтай урлал - байгаа­лиин үзэгдэлнүүдые бүтээхэдээ, энэ шадабаридаа хүүгэдые һургадагынь илангаяа сэнтэй. Урданай үнэтэ шүрын түхэлтэй зүүдхэлнүүдые мүн лэ үнэншэмэ гоёор урладаг.

Надежда Алексеевна Сагаалга­най хэшэг болгон, эхэнэрнүүдэй һайндэрөөр бэлэг болгон, хабар ту­хай дуу гүйсэдхэжэ, олониие бая­суулба. Хөөрхэн хүүгэд шабинартаа эгээл иимэ дуунуудаа һургажа, хам­тадаа ямар гоёор дуулалдадаг гээ­шэб. Ханамжатай даа.

Надежда Айсуева

“Иигэжэ та бүгэдэнтэйгөө ха­рилсахадаа, хэлэмнай, хэблэлнай заяатай, залгамжалагшадтай гээд, үшөө дахин үнэншэбэбди”, - гээд, үдэшын түгэсхэлдэ Баяр Дашееви­чэй тобшолһониинь зүйтэйл юм.

"Буряад үнэн" Хэблэлэй байшанай захирал-ахамад редактор Баяр Балданов, Даша-Дэмбэрэл Дармабазарович наһанайнгаа нүхэр Лариса Намсараевнатайгаа, "Байгал" сэтгүүлэй редактор Галина Дашеева, Хэблэлэй байшанай захиралай орлогшо Александр Махачкеев

Аркадий Батомункуевай гэрэл зурагууд