​Түрэлхидые бэдэрһэн түүхэтэ шэнжэлгэ

Буряад Улас дотор мүнөө үедэ бэелүүлэгдэжэ байһан “Түрэл зон” гэһэн түсэлэй шугамаар “Минии уг гар­бал” гэһэн семинар үнгэрөө. Эндэ Красноярск хотын уг гарбал шэнжэлгын ниигэмэй гэшүүн, мэргэжэл­тэ генеалог Денис Баранов, Москва хотын “Генотек” гэһэн медико-генетическэ түбэй эрдэмтэ хүдэлмэрилэгшэ, ДНК-генетик Игорь Низамутдинов, Буряад Уласай архи­вай мэргэжэлтэд болон бусад хабаадаа.

Генеалоги гэһэн эрдэмэй hалбари Ород гүрэндэ Зүблэлтэ засагай үедэ үгы хэгдэһэн. Тиимэһээ гүрэн доторхи олон то­ото арадуудай үндэһэ, уг удха шэнжэлэлгэ хүсэд хэгдээгүй, Ород гүрэндэ энэ асуудал нэгэ ехэ сагаан хуудаһан гээшэ гэжэ Игорь Низамутдинов тэмдэглэбэ.

- Манай шэнжэлгэнүүдэй ашаар хүн ямар яһанайб, угтайб, хаанаһаа бии болоһон уг бэ, неандерталец – эгээл түрүүшын хүнүүдэй үндэһэн геном бии гээшэ гү гэжэ элирүүлэгдэдэг. Мүн ямар нэгэ хүнтэй түрэл гү гэжэ шалгагдадаг, - гэжэ тэрэ тодорхойлбо.

- Ямар арадууд түрэл болоноб, хаанаһаа бии болоһон гэ­эшэб гэжэ элирүүлхын тула бидэ нэгэ багахан шэнжэлэл­гэ хээбди. Бүхы шалгагдаһан зоной 83 процентнь бултадаа 10-дахи үе хүрэтэрөө түрэл гэжэ элирүүлэгдээ. Эдэ ганса Москва хотын бэшэ, Ород гүрэнэй бусад нютагуудай зон ха­баадаа. Хэрбээ манай элинсэг эжынэр, эжынэрэй хоёр-хоёр үхибүүдые түрэһэн һаань, хүн бүхэндэ арбан үе хүрэтэр хоёр сая тухай түрэлнүүд байха болоно ха юм, - гэжэ Игорь Низамутдинов тайлбарилба.

Ашкиназы гэһэн еврей угайхид ганса өөрынгөө угайхид­тай гэр бүлэ болодог заншалтай юм. Тэдэнэр угай хүндэ үбшэтэй (патологитой) болодог. Тиимэ үбшэнэй тарахагүйн тула гэр бүлэ болохын урда тээ генетикын талаар шалгалта­нууд хэгдэдэг байна. Манай монгол угсаатан нэгэ угай хүнтэй гэр бүлэ болодоггүй, долоон үе хүрэтэр энэ ёhо сахигдадаг байгаа. Бүри урда сагта үшөө олон үе хараада абтадаг һааб даа.

Угай бэшэг хайшан гэжэ бэшэхэб гэжэ Денис Баранов дэл­гэрэнгыгээр хөөрэбэ.

- Архивта олон үгэгүй мэдээнүүд байдаг, харин үбгэн аба юун гэжэ һанадаг, юу хэдэг байгааб гэжэ мэдэхын тулада холын түрэл гаралһаа асууха хэрэгтэй. Бидэ хадаа өөhэдөө амиды түүхэ гээшэбди. Гэр бүлынгөө түүхэ бэшэгты, угтнай таһархагүй, - гэжэ тэрэ тэмдэглэбэ.

Дайнай үедэ ехэ олон архивуудай шатаһан ушарһаа угайнгаа һабагша олохонь хүшэр, тиигэжэ хүн зонһоо, түрэл гаралһаа, нютагайхидһаа һурагшалжа, угайнгаа түүхэ су­глуулха хэрэгтэй болоно. Гэртээ хадагалаатай гэрэл зура­гуудые заабол зураглан бэшэхэ хэрэгтэй. Энэ хэн бэ, хаана, юу хэжэ байнаб гэжэ тэмдэглээгүй һаа, һүүлдэнь хэндэшье танигдахагүй, хаягдашаха бшуу.

“Түрэл зон” гэһэн түсэл Буряад Улас дотор хүн зоной түрэл гаралаа олохо хэрэгтэ туhалха зорилготой.

- Гэр бүлын харилсаан шухала гэжэ тодоруулха зорилго­тойбди. Уг гарбалай түүхэ бэшэхэдэ, түрэл гаралаа олохо хэ­рэгтэ туһалха аргатайбди. Манай буряад арад долоон үе түрэл гэжэ тоолодог, зүгөөр олонхи зон оройдоол гурбан үе мэдээд лэ дүүрэшэдэг. Тиимэһээ энэ хэгдэжэ байһан ажал бүгэдэндэ хэрэгтэй, - гэжэ “Түрэл зон” гэһэн түсэл хүтэлбэрилэгшэ Алё­на Базарова тэмдэглээ.

Энэ түсэл Буряад Уласай Толгойлогшын дэргэдэхи мэдэ­эсэлэй-шэнжэлэлгын хорооной дэмжэлтээр бэелүүлэгдэнэ. Эгээл түрүүшын шата – танилсуулга– мүнөө жэлэй Сагаалга­най һайндэрэй үедэ үнгэрөө һэн. Тус семинар хоёрдохи ша­тань болоно. Гурбадахи шатань һаяын сагта эхилхэ: интер­недэй сайтда гэрэл зурагай баримтануудтай уг гарбал тухай мэдээсэл табигдаха. Энэ шатада хэншье хабаадаха аргатай. Дүрбэдэхи шатань Гэр бүлын һайндэртэ зорюулагдаһан хэм­жээ ябуулгануудай үедэ июлиин 8-да үнгэргэгдэхэ. Эндэ юу­нэй түлөө угай модо зохёохоб, юундэ угаа мэдэхэ шухалаб, үндэһэн угаа шэнжэлэлгэ юундэ хүн бүхэндэ хэрэгтэйб гэжэ тайлбари үгтэхэ, танилсуулга үнгэргэгдэхэ.

Уг унгияа мэдэхэгүй хүн тэмээн халаахай мэтэ газарта бата бэхеэр hуудаг үндэһэгүй, һалхинай тууһан тээшэ хиидэ­дэг. Тиимэhээ үндэһэеэ мэдэжэ, баримталжа, сахижа ябаха гээшэ хүн бүхэнэй нангин уялга болоно ха юм.