1006
Буряад Уласай Толгойлогшын уялга саг зуура дүүргэгшэ Алексей Цыденов олзын хэрэг эрхилэгшэдтэй уулзаба. Алексей Цыденовтэй уулзахаяа гурбан зуугаад олзын хэрэг эрхилэгшэд зорижо ерээ.
Буряад Уласта Алексей Самбуевичай ерэһэнһээнь хойшо энэ уулзалга тухай һураг суу гаража эхилээ. Гадна гүрэнэй Юрэнхылэгшэ Владимир Владимирович Путинтай Алексей Цыденов уулзахадаа, Буряадай олзын хэрэг эрхилэгшэдтэ тааруу эрхэ нүхэсэл байгуулхаб гэжэ хэлэһэн байгаа. Тиин Алексей Цыденовтэй нюураараа уулзахаяа олзын хэрэг эрхилэгшэд ерэжэ, «асуудал – харюу» гэһэн гуримаар харилсаба. Тэдэнэр гурбан сагай туршада хөөрэлдөө.
Ганзага нэгэтэн
Засаг түрэ баригшад олзын хэрэг эрхилэгшэдтэй сэхэ сэбэр хөөрэлдөө эрхилхэ зэргэтэй гэжэ шиидхэгдэһэн байба. Буряад Уласай аймагуудшье энэ хөөрэлдөөндэ онлайн-аргаар хабаадаба. Уриһаар абаха мүнгэнэй болон зайн галай үнэтэй байһан тухай, бог шоройдоо дарагдажа байһан тухайгаа, Буряад Уласта хүдөө ажахы хүгжөөхэ саашанхи хараа шэглэлнүүд хүрэтэр эндэ зүбшэгдэбэ.
- Засаг түрэ, үйлэдбэрилэгшэд, олзын хэрэг эрхилэгшэд ганзага нэгэтэн болоно. Юуб гэхэдэ, Буряад Уласта ажаһуудаг арад зоной байдал юрэнхыдэнь һайжаруулха зорилго манай урда байна. Гүрэн олзын хэрэг эрхилэгшэдтэ элдэб янзын туһаламжа үзүүлнэ. Мүнөө болоходо, ямар туһаламжада хэнэй хайшан гээд хүртэхэ тухай мэдээсэл үргэн олониитэдэ ойлгуулжа, харуулжа үгэхэ болонобди, - гэжэ Алексей Цыденов тэмдэглэбэ.
Олзын хэрэг эрхилэгшэдэй бэрхэшээлнүүд намда танил гэжэ Алексей Цыденов найдуулба. Эдэй засаг шадар ямаршье «уларил» тогтог, Буряад Уласай Засагай газар туһалхаар хододоо бэлэн. Буряад Уласай үйлэдбэриин, худалдаанай сайдай уялга гүйсэдхэгшэ Алексей Мишенин гүрэнэй талаһаа ямар дэмжэлгэнүүдэй дурадхагдадаг тухай тодорхойгоор хөөрэжэ үгэбэ. Олзын хэрэг эрхилэгшэдэ мүнгэ зөөриин хэрэгтэй болоболнь, Буряад Уласай бага олзын эрхилэгшэдэй жасада хандажа, мүнгэ уриһаар абаха аргатай юм ха. Гэхэ зуура, энэ мүнгэн хүн бүхэндэ тараагдадаггүй юм байна. Тэрэниие абахын тула тусхай эрилтэнүүдтэ хүсэд дүүрэн харюусаха шухала.
- Мүнгэ уриһаар абахын тула тусхай бэшэг баримта абаад, асуудалнуудтань бэшэмэл маягаар харюусаад, жасада тушааха шухала. Танай хэрэгтэ сэгнэлтэ үгэһэнэйнгөө удаа жасынхид мүнгэ уриһаар үгэнэ. Энэ хэрэг 5-һаа 7 хүрэтэр хоногой туршада бүтэдэг. Эгээл эрхим ушарта 3 сая түхэриг 10 процентээр уриһаар абаха байнат. Иимэ мүнгэ абахын тула танай байгуулһан эмхи заал һаа Буряад Уласта бүридхэгдэһэн, эндэ хүдэлдэг байха зэргэтэй, - гэжэ Алексей Мишенин соносхобо.
Энэ мүнгэндэ хүртэһэн олзын хэрэг эрхилэгшэ удаадахи харюусалгануудые өөр дээрээ даажа абана: ажалаар хүнүүдые хангана, салингынь саг соонь үгэнэ, налог болон бусад татабаринуудые түлэнэ. Буряад Уласта үшөө Лаб найдуулгын жаса гэжэ бии. Энэ жаса өөрөө мүнгэ үгэдэггүй. Харин банкһаа уриһаар мүнгэ абахадатнай, харюусалга өөр дээрээ даадаг байна. Иимэ харюусалгата нюуртай болоходоо, банкһаа урьһаламжа абахань һураггүй бэлэн боложо үгэдэг.
- Эрхилдэг олзын хэрэг сэгнүүлээд, тэрэнээрээ урьһаламжа бүтээхые һанабалтнай, Лаб найдуулгын жаса танай олзын хэрэг сэгнэжэ үгэхэ. Тиимэ бэлээр панхаруутахагүй байбалтнай, банкда ошожо, танай олзын хэрэгэй үнэ сэн нэрлээд, эгээл тиимэ мүнгэнэй урьһаламжа абажа боломоор. Тиихэдээ харюусалгын 70 процентыень тус жаса өөр дээрээ абаха. Харин танай тэрээндэ түлэхэ хүлһэн жэлэй туршада оройдоол 1,5 процент, - гэжэ Буряад Уласай ажа үйлэдбэриин болон худалдаа наймаанай сайдай уялга гүйсэдхэгшэ хөөрэжэ үгэбэ.
Гүрэнэй программануудай хэмжээндэ үзүүлэгдэдэг тэдхэмжэнүүдые Алексей Мишенин удаа дараалан тоолобо: банкнуудай ажалай ябаса хангадаг оньһонуудые худалдажа абахада түлэгдэдэг субсиди, үзэсхэлэн дэлгээхэдэ түлэгдэдэг субсиди, урьһаар абтаха мүнгэнэй түлөө харюусалга хангалга болон бусад. Үшөө тиихэдэ гүрэнэй тусхай программанууд харгы замуудай дэргэдэ хоолой газарнуудые барилгые, мүн шэнэ оньһонуудые ажабайдалда нэбтэрүүлхэ хэрэгые дэмжэдэг байна. Энээнһээ гадна үйлэдбэриин эмхинүүдэй парк, инжинирингын можо нютагай түб, Буряад Уласай бизнес-инкубатор тухай сайдай уялгануудые гүйсэдхэгшэ хөөрэжэ үгөө.
«Банкнуудай онтохонууд»
Алексей Мишенинэй ендэр дээрэһээ буухада, Сбербанкын түлөөлэгшэ тэрэниие орложо гараба. Олзын хэрэг эрхилдэг зондо 6-һаа доошо процентээр мүнгэ урьһаар үгэдэг зомди гэжэ хөөрэжэ байтараа, иимэ дурадхал Алас-Дурна зүгтэ нютагжаһан олзын хэрэг эрхилэгшэдтэ дамжуулагдана гэжэ мэдүүлбэ. «БурятАвто» компаниин юрэнхы захирал Владимир Смирнов «онтохонуудые бү хөөрыт даа» гэжэ тэрэниие гуйгаад, урьһаламжын хэрэгтэ үнэн дээрээ юунэй боложо байһаниие Алексей Цыденовтэ ойлгуулхаяа шамдаба.
- Буряад Уластамнай урьһаламжын процент гүрэнэй бусад можо нютагуудта орходоо ехэ. Эндэ хүдэлдэг банкнууд юу дурадханаб гэжэ тусхай шалгалта эмхидхэхэ хэрэгтэй. Гүрэнэй найдабари доро Сбербанк мүнгэ урьһалдаггүй. Банкнууд танай мэдэлдэ бэшэ гэжэ би ойлгоноб. Теэд шалгалта ябуулхада болохо. Тиихэдээ банкнуудай хэр ехээр үлүү гарадагыень ойлгожо абахабди. Банкнуудай харуу хатуу байдагһаа боложо, бидэ гүрэнэй бусад можо нютагуудта дүтэ хүрэнэгүйбди, - гэжэ олзын хэрэг эрхилэгшэ Алексей Цыденовтэ мэдүүлбэ.
Олзын хэрэг эрхилэгшэ банк хоёрой хоорондохи харилсаан нэн түрүүн бэе бэедээ хэр найдадаг байһанһаа эхитэй гэжэ Алексей Цыденов лаблаба. «Молоко Бурятии» гэжэ нээмэл акционернэ бүлгэмдэ мүнгэ урьһаар үгэхэ тухай Россельхозбанкын дарга Дмитрий Патрушевтай һаяхан хэлсэбэбди гэжэ тэрэ хөөрэбэ. Харин бусад банкнуудай шалгалта өөрынгөө нарин хиналта доро абаһанаа Алексей Цыденов мэдүүлбэ.
Хайра мэдэхэгүй хинагшад, алтанһаа үнэтэй зайн гал
Хиналта ябуулаад һаладаггүй олон тоото шалгагшад олзын хэрэг эрхилхэ хэрэгтэ түбэг һаад үзүүлнэ гэжэ элеэр соностобо. Налог татабари даашагүй ехэ, шалгагшад ээлжээндэ зогсоод, таһалгаряагүйгөөр һубарина гэжэ мэдэхэгүй хүн Буряад орондомнай үгы ёһотой. Буряад Уласай Толгойлогшын уялгануудые дүүргэгшэтэй уулзахадаа, олзын хэрэг эрхилэгшэд һанааень үнинэй зобоодог иимэ хүндүүлхэй талануудаа дурдаагүйдэнь аргагүй байба.
- Владимир Владимирович Путинтай золгоходоо, та нэн түрүүн түбэг һаад хэдэг зүйлнүүдые усадхахаб гэжэ үгэеэ үгэһэн байнат, - гэжэ олзын хэрэг эрхилэгшэд һанаад орхибо. – Гүрэнэй зүгһөө хиналта ябуулдаг газарнуудтай үгэеэ ойлголсоногүйбди. Налог татабариин гүрэнэй албан, галай аюулһаа хамгаалдаг гүрэнэй албан, Ростехнадзоршье маниие хайра гамгүйгөөр хэһээхэ зорилго урдаа табинхай. Тэдэмнай мүнөө бюджет бүрилдүүлжэ байна. Теэд үнэн дээрэ олзын бага хэрэг эрхилэгшэд лэ энэ хүдэлмэри ябуулха уялгатай ха юмбибди. Бэе бэетэеэ үгэеэ ойлголсохол хэрэгтэй юм аабза.
Алибаа алдуу харабал, шалгалта ябуулдаг гүрэнэй эмхинүүд мэдээшэгүй болоод, талада ябаха эрхэгүй гэжэ Алексей Цыденов һануулба. Гэбэшье, тэдэнэр муу һанаа һанаһанһаа боложо, хэһээнэгүй ёһотой даа. Хэрбэеэ хиналта ябуулдаг эмхинүүдэй хэмһээ үлүүгээр аашалаа һаань, амяараа газарта, ондоогоор хөөрэлдэхэ хэрэгтэй.
- Энэмнай тон шухала болоно. Мүнөөдэр эндэ Монополидо эсэргүү федеральна албанай хүтэлбэриин, Дотоодын хэрэгүүдэй яаманай, Гүрэн дотор аюулгүй байдал сахидаг яаманай хүтэлбэриин түлөөлэгшэд байна. Тэдэ шагнажа һууна. Хэндэшьеб муу хэхэ зорилго тэдэнэр урдаа табинагүй ёһотой гэжэ би һананаб. Хэрбэеэ хэн нэгэнэй үлүү гарабалнь, сэхэ руунь хөөрэлдэел. Олзын хэрэг эрхилхэдэ, таатай зохид эрхэ байдал түхеэрхэ болонобди. Энэ минии һанаан бэшэ. Энэмнай Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшын, Засагай газарай табидаг эрилтэ гээшэ. Хиналта ябуулдаг байгуулганууднай гэнтэ юушье хинахаяа болишохо эрхэгүй. Тиимэһээ тэнсүүрииень олохо хэрэгтэй. Хиналта ябуулагшадта хандажа, би хэлэхэ байнаб: арга шадал соогоо дүмэжэ туршагты.
Үйлэдбэриин эмхинүүд зайн галай үнэтэй дээрэһээ угаа ехээр хохидоно гэжэ үшөө нэгэ хүндүүлхэй асуудал Алексей Цыденовэй һонорто соносхобо. Үйлэдбэриин эмхинүүдэй зайн галаар хангагдахада, гүрэнһөө субсиди гаргажа үгыт гэжэ олзын бага болон дунда хэрэг эрхилэгшэдэй «Опора России» гэжэ бүхэроссиин ниитын байгуулгын Буряад Уластахи таһагай түрүүлэгшэ, Буряад Уласай Олониитын танхимай гэшүүн Валентина Намсараева хандаба.
- Үйлэдбэриин эмхинүүдтэ табан түхэриг хүрэтэр субсиди түлэдэг болохые бидэ дурадханабди. Иимэ жэшээнүүд гүрэнэй бусад можо нютагуудта бии. Юундэ бидэ тэрэниие эндээ хэрэглэнэгүйбибди? – гэжэ Валентина Намсараева Буряад Уласай Толгойлогшын уялга гүйсэдхэгшэһөө асууба.
Мүнөө дээрээ Буряад Уласай һан иимэ гаргашануудые даажа шадахагүй байна гэжэ Алексей Цыденов харюусаба. Гэбэшье, зайн галай үнэ сэн доошолуулха тухай асуудал тусхай хиналта доро байна гэжэ һануулба. Энээниие харааһаа табихагүйбди гэжэ найдуулба. «Буряадай һүн» гэжэ нээмэл акцитай бүлгэмэй, «АжурТекс» үйлэдбэриин саашанхи хуби заяан, хони үсхэбэрилдэг ажахынуудые олон болгохо тухай, ган гасуур, хүдөө ажахы болон Буряад Уласта аяншалгын бренд байгуулха тухай асуудалнууд эндэ мүн лэ зүбшэгдэбэ.
Автор: Баяр ЖИГМИТОВ
