​Захааминай малшад - нютагай баялиг

Сагаан һарын тэн багаар, мартын 10-һаа Захаамин аймагай ноёд hайд, мэргэжэлтэд, эмшэд, соёлой хүдэлмэрилэгшэд “Захааминай малшад – нютагай баялиг” гэһэн «Ниитэ нэгэ Ород гүрэн» намай түлэбэй хэмжээндэ холын малшадтай хэдэн хоногой туршада хани халуун уулзалгануудые үнгэргөө. 

Холын малшадта – хоморой «бэлэг» 

Захаамин аймагта 404 мал ажахы тоологдоно. Тэдэнэй олонхинь холын хүдөө газараар байдаг юм. Аймагай түбһөө байтагай, нютагайнгаа түб hууриндашье малшадай ерэхэнь хэлсээтэй ха юм даа. Ехэл хэрэгтэй hаа, түхеэржэ, хэдэн хоногоор ябаха баатай болодог. Теэдшье эмхи зургаануудай таһагуудаар ябаха гээшэмнай нилээд түбэгтэй хэрэг ааб даа. Тиимэһээ энэ түлэб холын малшадта ехэл туһатай, хэрэгтэй гэжэ һанагдана. 

Захаамин аймагай засаг даргын орлогшонорой ударидалга доро дүрбэн бүлэг дүрбэн тээшээ гараа. Бүлэг бүхэндэ аймагай захиргаанай бүхы таһагуудай: элүүрые хамгаалгын, газарай асуудалнуудай, хүдөө ажахын, соёлой, ойн ажахын, сагдаагай, хилэ сахилгын мэргэжэлтэд оролсоо. 

Байра дээрээ эмшэдтэ бэеэ үзүүлжэ, элүүр энхэеэ шалгуулха гээшэ холын малшадта шухалын шухала байгаа. Мүн баhа дуратай дуунуудаа шагнажа, сэдьхэлээ ханаха гээшэмнай юунтэй сэнтэйб даа. Мүнөө жэлдэ энэ түлэбтэ Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг нютагайхидай “Хадата Захаамин XXI зуун жэлдэ” бүлгэмэй эмшэд, соёлой мэргэжэлтэд эдэбхитэйгээр хабаадаа. Эмнэлгын «Диамед» түбэй, Н.А. Семашкын нэрэмжэтэ Уласай клиническэ болон В.В. Ангаповай нэрэмжэтэ Түргэн туһаламжын эмнэлгын газарнуудай мэргэжэлтэд: В.Б. Цыбиков, Е.В. Цыбиков, Ч.Б. Жамцаранов, Д.Д. Манзарова, А.В. Халзанова, Д.Д. Санжитова болон бусад малшадые байра дээрэнь үзэжэ, таараха эмүүдээр, нюдэнэй шэлнүүдээр тэрэ доронь хангаа. Арадай “Захаамин” ансамблиин соёлшод болон Улаан-Үдэдэ ажалладаг Доржо Шагдуров, Сэсэгма Дондокова, Заято Раднаев гэгшэд уран гоё наадануудаараа, ирагуу дуунуудаараа олониие баярлуулаа. 

Сэнгэ Ринчиновэй гэрэл зураг

Малшадта бэлэг - ирагуу дуунууд

Санагын, Утаатын, Далахайн Урда-Гол, “Культбаза”, Тудхалта, Оронгодой, Хуурлигай голнуудта ажаһуудаг эгээл холын малшадта аймагай захиргаанай хэрэг эрхилэгшэ Даша-Нима Цыденовэй бүлэг хүрөө. Малшадай элүүр энхые «Диамед» түбэй терапевт эмшэн Антонида Валерьевна Халзанова, Н.А. Семашкын нэрэмжэтэ Уласай клиническэ эмнэлгын газарай нюдэнэй эмшэн Дарима Дашанимаевна Санжитова гэгшэд шалгаа. Саахар, холестерин гэхэ мэтэеэ шалгуулжа, анализуудаа Валентина Иосифовна Доржиевада тушаагаа. Зинаида Раднаевна Бабуева бултанай электрокардиограмма хээ. Эдэмнай Улаан-Үдын 5 дугаар поликлиникын мэргэжэлтэд болоно.

Сэнгэ Ринчиновэй гэрэл зураг

Нюдэнэй докторто ээлжээн

Хүдөөгэй малшадай бэе махабад яһала элүүр энхэ байжа, хотын эмшэдые баярлуулаа. Түрэл байгаалиингаа арюун агаараар амилжа, хүрьһэтэ газараа гэшхэжэ, өөрынгөө болбосоруулһан эдеэ хоол барижа, арюун сэбэр аршаандал уһаяа ундалжа ябаһан зоной элүүр энхэ байһаниинь гайхалгүйл даа. Тиигэбэшье түхэреэн жэлдээ амаралтагүй малшадай ажал гээшэ хэды хүндэ гээшэб, илангаяа эхэнэрнүүд ямар ехэ ажалтайб? Энэмнайл гол түлэб малшадай бэе махабадта нүлөөлнэ гэжэ эмшэд тобшолол хэнэ. 

Хүндүүлхэй асуудалнууд хэлсэн зүбшэгдөө 

Малшадай шухала асуудал гэхэдэ, түлеэ болон барилгын модо бэлдэлгэ. Энэмнай үнинэй асуудал ааб даа, теэд һүүлэй үедэ бүрил хүндүүлхэй боложо байнхай. Илангаяа һаяын жэлнүүдтэ Захааминда һүжэрһэн түймэрнүүд олоной һанаа зобооно. Тиихэдэ жэлһээ жэлдэ зайн гал тухай асуудалнууд гаражал байдаг. Малшад баханын модонуудые өөһэдөө бэлдээд, тодхоходоншье туһалхаар бэлэн. 

“Энэ асуудал нёдондонһоо шиидхэжэ эхилээбди, ерэхэ намарһаа энэ ажал үргэлжэлүүлэгдэхэ”, - гэжэ аймагай хүдөө ажахын таһагые даагша Эрдэни Цыденжапов ойлгуулаа. Мал ажал эрхилхэ гээшэ нэн түрүүн газар уһанһаа эхитэй. Тиимэһээ энээн тухай асуудалнууд олоор табигдаа. Мүнөө “сельхозугодья, земли сельхозназначения” гэжэ абаһан газартаа хэншье хуулиин ёһоор гэр бараа бариха ёһогүй юм. Гэр байра хуулиин ёһоор түхеэрхэ гэбэл, “земли сельхозпроизводства” гэжэ саарһа данса бэлдэхэ ёhотой. Тиихэдэ энэнь баһал алба татабариин талаар нилээд илгаатай юм ха. Эдэ бүгэдые баһал бодолсохо, саадахи наадахииень ойлгохол хэрэгтэй юм байна. Энээнһээ уламжалан, аймагай захиргаан хүдөөгэй малшадые өөрын хаягтай болгохо гэжэ оролдоно. Хүдөөдэ байгаашье һаа, түб һууринайнгаа гудамжын нэрээр хаягтай боложо болохо гэһэн шиидхэбэри абтаа. 

Сэнгэ Ринчиновэй гэрэл зураг

Ой модоёо хамгаалая

Мүнөө сагай үшөө нэгэ шанга асуудал гэхэдэ, үхэр малаа тэмдэглэжэ, “бирковани” хүүлэхэ. Энэ хадаа гарзатай, нилээд ехэ ажал юм байна. Мал гээшэ ходо газаагаа байхагүй, илангаяа дээдэ талын мал голоороо болон ой модоной захаар бэлшэхэдээ, тэрэ “биркэнүүдээ” гээдэг муутай. Теэд иимэ ажал ябуулаагүй һаа, тэжээһэн малаа нютагһаань гаргажа, мяханай комбинадта гү, али дэлгүүртэшье тушаажа шадахагүй юм байна. Захааминай мяханай комбинат хубиин боложо, олзын хэрэг эрхилэгшын гарта орожо, сэнгээ дураараа тогтоодог болоо юм. Энэнь баһал малшадай һанаа зобооно. 

Бүришье шухала асуудал гэхэдэ – харгынууд! Заһагдахаhаа байтагай, мүнөөнэй ашаанай томо машинанууд ябахадаа, харгынуудые бүри доройтуулна. Харгынуудые болон багахан хүүргэнүүдые һалгаахаhаа гадна, үнгэржэ ерэхэдээ, сабшалангай газарнуудые гамнангүй гүйлгэлдэнэ. “Үбһэ хулһанай, түлеэ залһанай үедэ маанадаа жэншэдгүй хаража байдаг сагдаанарнай иимэ ушарнуудые юундэ саран хамгаалдаггүй юм? Иимэ хүндэ машинануудаар ябадаг зон нилээд олзо олодог байгаа юм бэзэ, харгынуудые заһаха хэрэгтэ ха- баадаха ёһогүй юм гү?” - гэһэн асуудалнууд захагүй олоор табигдаа. 

Сэнгэ Ринчиновэй гэрэл зураг

Аюулгүйе сахиха шухала

Улаан-Үдэһөө бууһан айлшадай дунда Захааминдаа олон жэлэй туршада элдэб тушаалнуудта хүдэлһэн, тэрэ тоодо “Буряад үнэнэй” сурбалжалагша байһан, бултанда мэдээжэ ирагуу найрагша, драматург, мүнөө сагта Буряад Уласай Соёлой яаманай мэдээсэлэй таһагай редактор Николай Чимитович Шабаев ябалсажа, нютагаархинтаяа уулзажа байһандаа баяр баясхалангаа мэдүүлжэ, урданай байдал мүнөөнэйхитэй сасуулан, hонин хөөрөө дэлгээ. 

Арадай «Захаамин» ансамблиин уран бэлигтэн Хорло Цыденова, Борис Гомбоев гэгшэд наада зугаагаараа, ирагуу дуунуудаараа зоной дура татаа. Санагын хүбүүн, Буряадай оперо болон баледэй гол дуушан, уласхоорондын урилдаануудай лауреат, мүнөө үедэ Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг нютагаархидаа нэгэдүүлхэ хэрэг ударидадаг Доржо Шагдуров хүл нюсэгөөр хүүен үдэһэн нютагтаа ерэһэндээ баярлажа, нютагаархиндаа шэнэ дуунуудаа хангюурдаа. Энэ ушартай дашарамдуулан, түрэһэн һайхан эбиигээ Сагаан һараар, үнгэрһэн Мартын найманаар амаршалжа, хонгёо һайхан дуугаа зорюулхадань, бүгэдэ зон хүл дээрээ бодон угтаа. 

Малшадай хэлэһээр, иимэ уулзалганууд ехэл хэрэгтэй байна. Жэлдээ нэгэ бэшэ, хоёршье дахин боложо байбал, бүри һайн байгаа гэлсэбэ. Теэд мүнөө сагта арга боломжомнай ямар байха юм даа. Эндэ ганса дээдэ талаар болоһон уулзалганууд тухай тобшо тэдыгээр мэдээсэбэбди. Бэшэшье уулзалганууд иимэрхүүгээр үнгэрөө. Теэд “нютаг нютагай нохойн дуун ондоо” гэлсэдэг ха юм, илгаанууд биил юм ааб даа. Заха холын захааминайхинай үүсхэл тухай уншагшадай һанамжа, дурадхалнуудаа мандаа дуулгахыень хүлеэнэбди. Хэлсэгдэhэн шиидхэгдээгүй асуудалнууд согсологдожо, зохихо шиидхэбэринүүдые абахынь тула аймагай засаг даргада дамжуулагдаа.

Сэнэг Ринчиновэй гэрэл зураг

Уулзалгын үедэ