​Үндэһэн буряад һургуулинуудай эблэлэй эрмэлзэл

Буряад Уласай Үндэһэн буряад һургуулинуудай эблэлдэ ородог эрдэмэй гуламтануудай түлөөлэгшэд гал улаан Тахяа жэлые һаяхана угтаба. Зэдэ аймагай Нимбу Сосоровой нэрэмжэтэ Цагаатайн юрэнхы болбосоролой һургуулиинхид түрэл аймагайнгаа түб Петропавловка һууринда хүндэтэ айлшадые угтан абаба. 

Энэ эблэл 2014 ондо байгуулагдаа hэн. Мүнөө үедэ Буряад Уласай аймагуудай болон Улаан-Үдэ хотын юһэн һургуули тэрэнэй бүридэлдэ ороно гээд хэлэлтэй: Хэжэнгэ аймагай Хэжэнгын, Захаамин аймагай Сахирай, Түнхэн аймагай Шэмхын, Мухар-Шэбэр аймагай Алташын-Адагай, Зэдэ аймагай Цагаатайн һургуулинууд, Загарай аймагай Асагадай интернат-һургуули, Хэжэнгын лицей-һургуули, Улаан-Үдэ хотын Буряадай 29 дүгээр гимнази болон Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицейһургуули. 

- Буряад хэлэ һургуулинуудта заалгын шахардуу байдалда ороод байхада, иимэ эблэл байгуулха тухай асуудал табигдаа һэн. Буряад һурагшадай, тэдэнэй түрэлхидэй, бүхы буряад сэдьхэлтэй зоной эрхэ хамгаалха гэһэн зорилготойгоор манай эблэл байгуулагдаа, - гэжэ эблэлэй түрүүлэгшэ, Улаан-Үдэ хотын Буряадай 29 дүгээр буряад гимназиин захирал Баир Ширапов хөөрэнэ. 

Түхэреэн жэлэй туршада эблэлдэ ородог һуралсалай гуламтануудай түлөөлэгшэд ходо уулзажа байдаг. Багшанар бэе бэетэеэ уулзажа, дүй дүршэлөөрөө хубаалдана, һуралсал гарана. Мүн үхибүүд буряад ёһо заншал һэргээлгын ажалда хабаадуулагдана. Тэдэнэй дунда спортын талааршье хэмжээ ябуулганууд үнгэргэгдэнэ гээшэ. Эдэнэй дунда Сагаалганай найр хадаа гол һуури эзэлнэ бшуу. Хоёр жэл эблэлэй һургуулинууд зүүн зүгэй литын ёhоор шэнэ жэл Улаан-Үдэдэ угтаһан байна. Харин мүнөө “хилэеэ үргэдхэжэ”, Зэдэ аймагта наадаяа үнгэргэбэ. Нимбу Сосоровой нэрэмжэтэ Цагаатайн һургуулиинхид түрэл гуламтадаа олон айлшадые угтажа абаха аргагүй байгаа. Тэдээндэ аймагай захиргаан аргагүй ехэ туһа хүргөө. Тиигэжэ найр наадан Петропавловкын соёлой томо байшан соо наярба. Бууһан 300 гаран айлшад хэдэн шэглэлээр бэлиг шадабарияа харуулаа. Зэдын хүн зон олоороо сугларжа, эдир хүүгэдтэй, бэлигтэй багшанартай танилсаба. 

- Манай аймагта иимэ олон бэлиг талаантай багшанар болон хүүгэдэй ерээд байхадань, баярламаар байна. Мүнөө хүндэ сагта үхибүүдэймнай ёһо заншалаа, түрэл хэлэеэ мэдэжэ ябахада һайшаалтай, - гэжэ Зэдэ аймагай засаг дарга Валерий Цыренов амаршалгынгаа үгэнүүд соо тэмдэглээ. 

Танилсуулгын болон ёохор нааданай мүрысөөнүүд үнгэргэгдөө. Спортын зүйлнүүдhээ һээр шаалган, шагай наадан эмхидхэгдээ. “Буряадай һургуулиин ерээдүй” гэһэн хуралдаан бүхы хабаадагшадта һонирхолтой байгаа. Буряад хэлэ, уран зохёол заалгын орёо асуудалнуудта зорюулагдаһан хөөрэлдөөнэй талмай эмхидхэгдээ. Хэшээлнүүдые ямараар үнгэргэхэ тухай һонирхолтой хөөрэлдөөн болоо. Бүхы һургуулинууд энэ талаар дүй дүршэлөөрөө хубаалдаба, эндэ хэлсэгдэһэн онол аргануудые ондоошье һургуулинууд хэрэглэжэ магадгүй. 

- Өөһэдынгөө дүй дүршэлөөр хубаалдаабди. Үндэһэтэнэй эрхим һургуули гэһэн түсэл зохёожо, олон жэлдэ бэелүүлнэбди. Ямар ажал хэгдээб, хэгдэжэ байнаб, хэнтэй харилсаа холбоотойгоор хүдэлһэн тухайгаа тобшохоноор хөөрэһэн байнабди. Мүн манай багшанар номуудые хэблүүлхэ талаар ажал дээрэ тогтоо, үхибүүдые ёһо заншалда ямар аргаар һурганабибди гэhэн асуудал тухай хэлсэгдээ, – гэжэ Yндэһэтэнэй 1 дүгээр лицей-һургуулиин хүмүүжүүлэгшэ Зорикто Сергеевич Шагланов хөөрэнэ. 

Борис Балдановай гэрэл зураг

Шагаай нааданай үедэ

Борис Балдановай гэрэл зураг

Захааминаархин алим жэмэстэ ундануудаар хүндэлнэ

Хуралдаанай дүн гаргагдажа, Yндэһэтэнэй 1 дүгээр лицей-һургуулиин ажал яһала үрэ дүнтэйгөөр ябуулагдажа байна гэжэ сэгнэгдээд, 1 дүгээр һуури олгогдоо. 29 дүгээр гимназиин болон Хэжэнгын интернат-һургуулиин ажал баһа һайн гэжэ тэмдэглэгдээд, шангай һууринуудта гараа. Шагай наадан олоной анхарал татаа. Эблэлдэ оролсодог һуралсалай гуламтануудта үхибүүд шагай нааданда һайнаар һуранхай байна гэжэ хэлэмээр. Хэжэнгын лицейн 8-дахи ангиин шаби Дандар Дармажапов болон 29 дүгээр гимназиин Уянга Раднаева гэгшэд түрүү һууринуудые эзэлһэн байна. Хүсэ шадалтай, шамбай хүбүүд һээр шаахаяа шармайгаа. Бүхы юһэн һургуулиин һурагшад мүрысөөндэ хабаадаа. Үндэһэтэнэй 1 дүгээр лицей-интернат һургуулиин Анатолий Занаев гурбадахи һуури эзэлээ. Захаамин аймагай Сахирай интернат-һургуулиин Александр Доноев хоёрдохи һуурида гараа. Мухар-Шэбэр аймагай Алташын-Адагай интернат-һургуулиин Виталий Хандажапов бусадһаа үлүү байжа, хэдэн һээр хухалжа түрүүлбэ.

- Би 9-дэхи класста һуранаб. Үшөө нёдондо жэлдэ иимэ Сагаалганда түрүүшынхиеэ һээр шаажа туршааб. Түрүүшээр яһала мэгдээб. Тэндэ һайнаар шаажа, хэдэн һээр хухалагдаа, саашадаа бэеэ һорихоб гэжэ шиидээб. Тиихэдэ өөрөөшье мэдэнгүй, хоёрдохи һуури эзэлһэн байнаб. Гэртээ шанга бэлэдхэл хэжэ эхилээб, зомгооһо, модо шаажа хухалнаб, - гэжэ Виталий Хандажапов хөөрэнэ.

Сугларагшадай ехэ һонирхол татаһан мүрысөөн хадаа амтатай эдеэ хоол шэрээ дээрэ табижа, мүнөө үеын хүндын шэрээгэй гурим сахин, тэрээнээ хамгаалалга болоо гээшэ. “Айлшалыт манайда!” гэһэн мүрысөөндэ һургуули бүхэн тон һонирхолтой угтамжануудые дурадхаа. Жэшээлбэл, Захааминай сахирайхид гэртээ аша зээнэрээ яажа угтахаб гэжэ харуулһан байна. Мүн 1 дүгээр лицей- һургуулиин шэрээ дээрээ эдеэ хоолоор бүхы Буряад ороной аяншалгын болон эгээл мэдээжэ мүргэлтэй газарнуудые зохёон харуулаа.

Эндэ хабаадаһан юһэн һургуулиинхид бүхы наадамай дүнгүүдээр шангуудта хүртөө. “Уран бэлиг”, “Найрамдал”, “Сагаалганай уянга”, “Энхэрэл”, “Оюун бэлиг” болон “Эрмэлзэл” гэһэн шэглэлнүүдээр тэдэ урмашуулагдаа. Түрүү гурбан һууринуудые 1 дүгээр лицей-һургуули, Хэжэнгын интернат-һургуули болон Цагаатайн һургуули эзэлээ.

- Ганса баян бардам шэрээгээ дэлгээд, дуу, хатараа зэдэлүүлээд үнгэрөө бэшэбди. Нэн түрүүн буряад һургуулинууд мүнөөдэр хүгжэлтын ямар шатада байнаб, ерээдүйнь ямар байхаб гэһэн асуудалнуудта харюусажа туршаабди. Энэ талаар ажал бэелүүлэгдэжэ байна гэхээр. Мүн тиихэдэ сэсэн мэргэн үгөөрөө андалдаабди, хатуу нюдаргынгаа хүсэ һээр шаалганда туршаабди, - гэжэ Баир Ширапов наадамай түгэсхэлдэ тэмдэглээ.

Түрэл буряад хэлэеэ сэгнэжэ дэлгэрүүлхэ ажал ябуулдаг һургуулинууд тус эблэлэй гэшүүн болохо аргатай. Энэ найр нааданда эблэлэйхидhээ гадна иимэ hэдэбтэй һуралсалай гуламтануудай түлөөлэгшэд хабаадаа. Тэдэ хэмжээ ябуулгануудта шүүгшэдэй тоодо оролсожо, бүхы юумые дотор талаhаань хараһан байна. Эдэ хэд бэ гэбэл, Түнхэн аймагай Аршаанай һургуулиин Юлия Балданова, Хурамхаан аймагай Гааргын һургуулин Наталья Шарланова болон Аха аймагай Бүрэнголой һургуулиин Сарюна Дугарова гэгшэд болоно. Аршаанай һургуулиин захирал Дашима Дамдинова “Буряадай ерээдүй һургуули” гэһэн талмайда дүй дүршэлөөрөө хубаалдаа. Удангүй эдэшье һургуулинууд эблэлэй бүридэлдэ орохоор хараална. Мүрысөөнүүдтэ хабаадаха үедөө үхибүүд буряад эдеэ хоол бэлдээд амтална, дуу шүлэг сээжэлдэнэ. Нютагтаа ямар ёһо заншалнуудтайбибди гэжэ бэе бэедээ хөөрэнэ. Түрэл Буряадайнгаа ажабайдалда һанаагаа зобожо байһан хүн зониие хаража баярламаар. Тэрэ тоодо тус эблэл байгуулагшад ямар һайн хэрэг бүтээжэ байна гээшэб. Олоной тэмдэглэhээр, яһала ехэ ажал хэгдэжэ эхилээ. “Буряадби” гэһэн мэдэрэл үхибүүн бүхэнэй ухаан бодолдо иигэжэл бүрилдүүлэгдэхэ ёhотой.