​Үндэһэ яһаараа илгарха шалтагаан үгы!

Манай уласта 100 үндэһэ яһатан, ара­дууд ажаһуудаг. Нарата Буряадайнгаа ой тайгата дэбисхэр дээрэ, нэлэнхы тала дайдада, агууехэ Байгал далайн­гаа эрьедэ арадууднай хаяа хадхан, хэдэн зуу­гаад жэлэй туршада сугтаа ажамидарна. Эгэ­эл эндэһээ, түб Азиин гүнһөө, эртэ урда сагта арадуудай Агууехэ нүүдэл эхилжэ, баруун зүг руу нүүдэлшэ арадуудай хүдэлөөн эхилээ юм. Удаань тэдэ Евразиин гайхамшаг ехэ дэбисхэр дээгүүр тараа бшуу.

Мүнөө үеын Улаан-Үдэ хотын дэбисхэр дээ­рэ хэдэн мянгаад жэлнүүдэй туршада худалдаа наймаанай болон соёл, урлалай талаар харилса­анууд арадуудай хоорондо дэлгэржэ, эбтэй эетэй, бэе бэеэ хүндэлэн ажаһууха һайхан заншалнууд түрэжэ, нарин нягтаар сахигдадаг юм.

Урайхани урданай арадууд болон гүрэнүүдэй түүхэһээ һабагшалаа һаа, Хүннү гүрэнһөө Ехэ Монгол Улас хүрэтэр, Ород гүрэнэй бүридэлдэ Буряад ороной шэлжэн ороһон түүхэтэ ушар, бу­ряад арадай бүридэн мүндэлһэниинь, хэрээһэтэ шажанай хуушан заншал баримталагшадай (шэмээшэгүүдэй) Байгал шадарай нютагууд руу зөөжэ ерэһэниинь, Транссибириин түмэр замай барилга, хүдөө ажахыда Столыпинай үүсхэһэн шэнэдхэн хубилалта болон таряашадай Буряад руу нүүжэ ерэһэниинь, совет үедэ манай уласай түргэн шуумгай хүгжэжэ, арад зоноймнай эрид олошорһониинь – эдэ бүгэдэ нютагаархидайм­най абари занда, ёһо заншалда элэшэгүй сараа оруулһан, бүгэдэ Буряадай болон Улаан-Үдэ хо­тын дабтагдашагүй түүхэтэ шарайе бүрилдүүлээ.

Хэр угһаа хойшо буряад нютагнай муугаа да­ража, һайнаа үргэхэ зангаараа, хүндэмүүшэ зан­шалаараа, эбтэй эетэйгээр хүршэлэн ажамидар­ха шадалаараа суурхадаг гээшэ. Диилэнхи хуби зомнай элинсэг хулинсагуудайнгаа захяае сахин баримталдаг, түрэлхи хэлэеэ, түүхэ гарбалаа һайн мэдэдэг, тэдэндээ дуратай, үндэһэ яһатанай, уг гарбалай омогорхол хадагалжа ябадаг, ондоо арадуудай соёл хүндэлдэг. Үндэһэтэд хоорондын холбоонууд шуһа мяханай харилсаануудтамнай оронхой.

Ерээд онуудай эхиндэ, Советскэ Союзаа нюдэ сабшаха зуура тэхэрилтэгүйгөөр алдаад, 15 шэнэ гүрэнэй эрхэтэд түүхэтэ шэнэ оршон байдалда орошоо бэлэй. Эгээл тэрэ үеһөө эхилжэ, араду­уд хоорондын харилсаанууд шэнээр тогтоогдо­жо эхилээ һэн. Хорёод жэлэй саада тээ ямаршье түлбэри, хүлһэгүйгөөр, һайн дуранай хүсөөр эм­хидхэн байгуулагдаһан, мүнөө Буряадтамнай ажаллажа байдаг үндэһэ яһатанай соёлой олон тоото түбүүдэй хүтэлбэрилэгшэд болон эдэбхи­тэд гансашье өөһэдынгөө арадуудай үндэһэн соёл хүгжөөхэ ажалда хүсэ шадалаа, хэмжүүртэ сагаа, сэдьхэл зүрхэеэ зорюулна бэшэ, харин арадууд хоорондын хани барисаа, амгалан тайбан байдал тогтоохо үүргэ дүүргэнэд. Юундэб гэхэдэ, амгалан байдал гээшэ – арад бүхэнэй, бүлэ бүхэнэй, хүн бүхэнэй эгээл сэнтэй эрдэни зэндэмэни гэжэ тэдэ һайн ойлгоно.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ гүрэн түрынгөө бүхы арадуудтай хамта ээм мүрөө тулажа, Буряад оронойнгоо ажаһуугшадай дайлалдаһые, дайсанай ара талада Агууехэ Илалта түхөөлсэһыень һанаял. Тиихэ үедэ үндэһэ яһаараа илгаржа, хубааржа байгаагүйбди, мүнөөшье тии­гэхэ ушар шалтагаан манда огто үгы.

Мүнөө ажаһууһан сагнай ондоо, өөрынхеэрээ орёошог, тэрэниие мэдэнэбди. Манай гүрэниие, бүхы дэлхэйе томодхолгын хүдэлөөнүүд эзэлээд байна. Хүн зон нүүхэ, зөөхэдөө, гүрэнүүд болон дэлхэйн эхэ газарнууд хоорондын хилэнүүдые хараада абахаяа болинхой. Шэнэ үеын хатуу эрилтэнүүдтэ хамтадаал харюусажа шадахабди, юундэб гэхэдэ, хамтадаа бидэ – хүсэн гээшэбди!

Буряадайнгаа арадуудта, уласайнгаа олон он­доо үндэһэ яһатанай түлөөлэгшэдтэ бидэ ханда­набди! Үндэһэтэдэй асуудалаар хэнииешье нааду­улжа болохогүй. Ажабайдалаймнай боро юрьеэн соо гү, али ондоошье ушарнуудта үзэгдэдэг ямар­шье зүрилдөөн, арсалдаануудые, сагтаа тааруу­гаар, бэе бэеэ хүндэлэн, хуулиин ёһоор шиидхэхэ зэргэтэй. Харин хүнүүдэй хоорондохи харилсаа­нуудта номгон даруу абари зан, тэсэбэри, үгэ бо­лон хэрэгүүдтэмнай онсо ехэ анхарал, бэе бэедээ нүхэр ёһоной хандаса, хүндэлэл нэн түрүүн хэрэг­тэй бшуу. Бэе бэеэ үзэн ядаха ябадалай, дайнай түймэрэй соробхилхын тула зуруулай гансахан зомгооһон хэрэгтэй ха юм даа.

Ой модон үндэртэй, набтартай, хүн зон һайтай, муутай гэһэн сэсэн мэргэн оньһон үгэ буряад арадта бии. Тиимэ ушарһаа хэдыхэн муу жэшээгэ­эр бүгэдэ арад тушаа бодожо болохогүй.

Хэзээдэшье Буряаднай хүндэмүүшэ һайхан заншалнуудай, һайн һайхан сэдьхэлэй, олон со­ёлнуудай эб нүхэсэлэй юртэмсэ юм. Элинсэг ху­линсагнай, эсэгэнэрнай тиигээд лэ ажабайдалаа зохёодог байгаа. Бидэшье урда үеынгөө ууган заншалнуудые дахажа, захяаень дүүргэжэ ажаһууя, буян ехэтэ энэ газар нютагтаа үри хүүгэдээ амга­лан тайбан оршон байдалда үргэн хүмүүжүүлжэ, элинсэгүүдэйнгээ нангин дурасхаал хүндэлэел.

САВВАТИЙ, Улаан-Үдын ба Буряадай митрополит – Ородой Үнэн алдарта сүмын Улаан-Үдын ба Буряадай епархи хүтэлэгшэ;

ДАГБА–ЛАМА, Ородой Холбоото Уласай Буддын шажанай заншалта Сангхын дид-хамба лама;

СЕРГИЙ, Ородой Эртын үнэн алдарта сүмын Сибириин митрополит;

ЕГОРОВ Иннокентий Матвеевич, Бүгэдэ буряадай үндэһэн соёлой эблэлэй юрэнхылэгшэ;

ГОРБАТЫХ Галина Алексеевна, Ородой Холбоото Уласай Олониитын танхимай гэшүүн, “Һаадгүй оршонтой ниигэм” тэргээр ябадаг эрэмдэг зоной жасын түрүүлэгшэ;

БУЛДАЕВ Сергей Николаевич, Буряад Уласай Толгойлогшын дэргэдэхи Ахамадуудай зүблэлэй түрүүлэгшэ;

ГАРМАЕВ Ревомир Баярович, Буряад Уласай Дайнай, ажалай, сэрэгэй ба сагдаагай ветерануудай (пенсионернүүдэй) зүблэлэй түрүүлэгшэ;

ГРЕШИЛОВА Светлана Борисовна, Буряад Уласай Толгойлогшын дэргэдэхи эхэнэрнүүдэй зүблэлэй түрүүлэгшэ;

ЗАЙЦЕВ Николай Семенович, Ородой үйлэдбэрилэгшэдэй, олзын хэрэг эрхилэгшэдэй холбооной Буряад Уластахи таһагай гүйсэдхэхы захирал;

ЗУРАЕВ Игорь Иванович, Буряад Уласай худалдаа-үйлэдбэриин танхимай юрэнхылэгшэ;

КОЛМАКОВ Дмитрий Владимирович, “Буряад Уласай профсоюзай нэгэдэлнүүдэй холбооной түрүүлэгшэ;

СОБОЛЕВ Олег Дмитриевич, “Ородой соёлой түб” нютаг можын ниитын эмхиин түрүүлэгшэ;

ПЕТРОВ Сергей Петрович, “Буряад Уласай шэмээшэгэй соёлой ниигэмлиг” нютаг можын ниитын эмхиин түрүүлэгшэ;

БАТАЛОВА Сажида Растамовна, Буряад ороной арадуудай «Эб найрамдалай байшан» эблэл” ниитын эмхиин түрүүлэгшэ, “Буряад ороной татаар үндэһэтэнэй соёлой нэгэдэл” ниитын эмхиин түрүүлэгшэ;

ЦЫРЕНДОРЖИЕВ Баир Жамбалович, «Тэнгэри» бөө мүргэлэй нэгэдэлэй түрүүлэгшэ;

БАДМАЕВА Мария Бодоуловна, Буряад Уласай эвенк үндэһэтэнэй соёлой нэгэдэлэй зүблэлэй түрүүлэгшэ; «Найдал» жасын зүблэлэй түрүүлэгшэ;

БАЗАРОВ Цыбан Бато-Далаевич, Буряад ороной нютагай зүблэлнүүдэй эблэлэй ниитын эмхиин түрүүлэгшэ;

БОРОДИН Борис Константинович, Үбэр Байгалай хасаг сэрэгэй ниигэмлигэй “Дээдэ Үдын” тойрогой хасагай ниигэмлигэй атаман;

БУДАЕВА Надежда Андреевна, “Буряад Уласай үсөөн тоото үндэһэн арадуудай эблэл” ниитын эмхиин юрэнхылэгшэ;

БАЛДАНОВ Баяр Дашеевич, «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшанай захирал, “Буряад үнэн” ба “Бурятия” сонинуудай ахамад эрхилэгшэ;

ГЫРГЕНОВ Алексей Васильевич, Буряад ороной арадуудай заншалта нааданай эблэлэй юрэнхылэгшэ;

ДАМБИЕВ Михаил Львович, «Бүхэ барилдаан» буряадай үндэһэн барилдаан” ниитын эмхиин түрүүлэгшэ;

ДАНЗАНОВ Амгалан Алексеевич, “Буряад Уласай залуушуулай эблэл” ниитын эмхиин түрүүлэгшэ;

ЕЛБОНОВ Михаил Гомбоевич, Ородой Холбоото Уласай арадай зүжэгшэн;

ЛЫГДЕНОВ Солбон Дондокович, Буряад Уласай кино буулгагшадай холбооной түрүүлэгшэ;

НИМАЕВ Булат Дамбаевич, “Афганистанай ветерануудай Ородой холбоон” бүгэдэ ородой ниитын эмхиин түрүүлэгшэ;

РАДНАЕВА Баярма Дондоковна, Ород гүрэнэй угсаатан хоорондын сэтгүүлшэдэй холбооной Улаан-Үдэ хотодохи таһагай түрүүлэгшэ;

СИНЕГРИБОВ Леонид Кириллович, “Фашистнуудай бөөмнэрүүлэн хорихо лагериин наһа хүсөөгүй хоригдолнуудай Ород гүрэнэй холбоон” ниитын эмхиин түрүүлэгшэ, “Судьба” сониной редактор;

ЦЫРЕНОВ Зоригто Гомбоевич, “Сэрэгшэ анда нүхэд” ниитын эмхиин Буряадай нютаг можын таһагай түрүүлэгшэ;

ДАДАЖОНОВ Нумонжон, «Үзбек үндэһэтэнэй «Турон» ниитын эмхиин зүблэлэй түрүүлэгшэ;

ДЖАФАРОВ Юсиф Гасанович, “Буряад Уласай Азербайджанай соёлой түб” ниитын эмхиин зүблэлэй түрүүлэгшэ;

КОЖЕВИНА Людмила Андреевна, “Улаан-Үдэ хотодо немец үндэһэтэнэй соёлой нэгэдэл” ниитын эмхиин түрүүлэгшэ;

ЛИ Роза Владимировна, “Улаан-Үдэ хотодо солонгос үндэһэтэнэй соёлой нэгэдэл” ниитын эмхиин зүблэлэй түрүүлэгшэ;

ОМОНОВ Шакир Омонович, “Улаан-Үдэ хотодохи кыргыс яһатанай соёлой нэгэдэл «Ала-Тоо” ниитын эмхиин зүблэлэй түрүүлэгшэ;

СЫДЕНЧЖАБУУ, Буряад Уласай ниитын “Хитадай соёлой түб”эмхиин түрүүлэгшэ.