Үнгэрһэн долоон хоногой туршада Буряад Уласай габьяата артист, арадай дуунуудые гүйсэдхэгшэ Бадма-Ханда Аюшеева хоёр үдэрэй туршада ехэ һонин тоглолто дурадхаба. Эндэ түрүүшынхиеэ джаз хүгжэм доро буряад арадай дуунууд зэдэлээ.
Буряад дуунуудта джаз хүгжэм тааруулагдаа
Арадай дуун джаз хүгжэмһөө тад ондоо, бэе бэедээ таарахагүй шэглэлнүүд шэнгеэр һанагдана, теэд энэ түсэл амжалтатайгаар үнгэрбэ.
Бадма-Ханда Буряадай гүрэнэй филармониин уран һайханай талые даагша Наталья Улановатай тоглолто тухай хэлсэжэ байба. Бадма-Ханда фортепиано дээрэ наадаһан хүгжэм доро буряад арадай дуунуудаа гүйсэдхэхэм гээшэ гү гэжэ дурадхаа. Харин Наталья Уланова: “Джаз- пианист байгаа һаа, һонин байгаа,”- гэжэ хэлээ. Теэд джаз-пианист манай Буряад орондо олдохогүй байгаа. Хаанаһаа иимэ хүниие олохо гээшэб гэжэ Бадма-Хандын бодомжолһоор байтарнь, нэгэтэ Наташа хонходобо:” Ерыш түргэн наашаа, манда бэлигтэй джаз-пианист ерээд байна!”.
Бадма-Ханда филармони ерэжэ, хүгжэмшэн Алексей Подымкинтай танилсаад, арадай дуунуудые дуулаба. Хүгжэмшэн Москвагаа ошоод, нэгэ хэды болоод, Наталья Улановада хонходожо, “Би тэрэ дуушантай хүдэлхэ аргатайб,”- гэжэ мэдүүлээ бэлэй. Бадма-Ханда Москвада ажаһуудаг һэн тула тэдэ хамта һүүлшын хэдэн һарануудай туршада ажаллажа, ёһотой тоглолто бэлдээ гээшэл даа.
Алексей Подымкин, Дарья Чернакова, Давид Ткебучава гэгшэдһээ бүридэһэн джаз-бүлэг буряад дуунуудта джаз хүгжэм тааруулжа, улаан-үдынхидые хужарлуулба гээшэ.
Алексей Подымкин буряад дуунуудые шагнажа, шэнжэлжэ, жэнхэни үндэһэн онсо шэнжыень ойлгожо, дуунуудай түхэл, арадай һайхан аялга эбдэхэгүй гэжэ оролдоо.
- Иимэ шэнэ түсэл бүтээхэдээ, буряад арадай дуунуудые дэлхэйн бүхы арад зоной дунда дэлгэрүүлхэ хүсэлтэйб. Джазда дуратай зон олон байдаг ха юм. Тиимэһээ ганса буряадуудай дунда бэшэ, бүхы дэлхэйдэ манай арад иимэ һайхан дуунуудтай юм гэжэ харуулха зорилго табигдаа, - гэжэ Бадма- Ханда хөөрэнэ.
Анастасия Рожковагай гэрэл зураг
Бадма-Ханда тоглолтын үедэ
Багшашни хэн бэ?
Бадма-Ханда Аюшеева 13 наһатайдаа Шэнэхээн нютагһаа Буряад орон ерэһэн юм. Үнгэрһэн зуун жэлэй 90-ээд онуудта жаахан хөөрхэн басагахан арадай дуунуудые өөрсэ маягтайгаар дуулажа, бүгэдэндэ һайшаагдаа бэлэй. Тэрэ сагта Шэнэхээн нютагһаа түүхэтэ нютаг руугаа нүүжэ ерэһэн буряадууд Буряад орондо үндэһэн соёл, заншал һэргээлгэдэ ехэ үүргэ дүүргээ гэбэл, алдуугүй. Түрүүн ерэһэн зондо Буряадай хүтэлбэрилэгшэд ехэ анхарал хандуулжа, туһаламжа үзүүлээ һааб даа.
Бадма-Хандын Буряадай Үндэһэтэнэй 1 дүгээр лицей-һургуулида һуража эхилхэдэнь, тэрэ үеын захирал Жалсан Батуевич Санжиев, хүгжэмэйнь багша Клавдия Доржиевна Шулунова гэгшэд тон ехээр дэмжэһэн юм.
- Би Шэнэхээндээ эхин ангинуудһаа эхилжэ, дуу дууладаг һэм, тэндэ Шулуун багша намайе дуунай аялгада һургадаг һэн. Дуушан болохо харгыдамни тон ехээр буряад лицей-һургуули нүлөөлөө. Эндэл дуугаа дуулажа, ехэ тайзан дээрэ гаража, дуушанай ажалтай дүтэ танилсаа һэм, - гэжэ Бадма-Ханда хөөрэнэ.
Дунда һургуулияа дүүргээд, тэрэ Зүүн Сибириин гүрэнэй соёлой дээдэ һургуулида орожо, Буряадай бэлигтэй дуушан, багша Галина Шойдагбаевада һураһан юм. Эндэ һураха үедөө тон ехэ эрдэм мэдэсэтэй болоһоноо Бадма-Ханда мэдэрдэг.
- Багшанарни минии арадай маягтайгаар дууладаг хоолойемни “эбдээгүй”, харин хүгжөөгөө, зүб тээшэнь шэглүүлээ, мэргэжэлтэ дуушанай онол аргануудта һургаа. Иимэ олон бэрхэ багшанарай ашаар би дуушан болооб, - гэжэ тэрэ тэмдэглэнэ.
Амжалта, туйлалта – арадай дэмжэлтэ
Бадма-Ханда Аюшеевагай зохёохы зам буряад арадай нюдэн дээрэ эхилээ гэбэл, алдуу болохогүй. Бүгэдэндэ һайшаагдаһан басагахан олон зоной дэмжэлтээр дуушан болохо харгыгаа зоригтойгоор шэлээ ха юм даа.
- Минии аһан ехэ амжалта гэхэдэ, арад зоной халуун хайра сэдьхэл таталга гэжэ омогорходогби. Дуу дуулахадамни, бэрхэш даа гэжэ, халуун альга ташалгаар дэмжэхэдэнь, тон ехээр баярладагби. Бурханай намда иимэ хоолой үршөөжэ, арадай дуу дуулаха шадабари заяаһан тула ганса өөрөө дуулаад ябаха бэшэ, энээнээ залуушуулда дамжуулха хэрэгтэй, - гэжэ Бадма-Ханда һанамжаяа хэлэбэ.
Улаан-Үдын харагшадта түрүүшынхиеэ дэлгэһэн энэ шэнэ түсэл арад зоной һайшаабал, улам саашань хүгжөөжэ, гүрэн соогоо, бүхы дэлхэйгээр ябажа, буряад арадайнгаа дуунуудые джаз хүгжэмэй туһаар дамжуулха хүсэлтэй.
- Би Европо, Америкэ, Хитад, Монгол гүрэнүүдээр ябаһанби. Мүнөө үшөө олон хари гүрэнүүдээр ябажа, буряад соёлоо дэлгэрүүлхэ зорилготойб, - гэжэ тэрэ дуулгаба.
Эжымни арадай дуунай абдар мэтэ...
Бадма-Хандын үбгэн аба Ага тойрогой Адуун-шулуун нютагһаа уг гарбалтай юм. Аюшын Шадраагай Аандан Жаргал наһанайнгаа Сэсэрэн Доржын Дэдэгма нүхэртэеэ хоюулаа нютагтаа ирагуу һайхан хоолойгоороо суурхадаг, дээдэ гарай дуушад байһан юм ха. Бадма-Хандын түрэһэн эжы – Шалхуу Дамдинай Дарима эгэшые дуу дуулаха талаар Шэнэхээн нютагта хүсэхэ хүн үсөөхэн лэ байгаа. Тэрэ басагандаа дуу дуулаха бэлиг шадабарияа дамжуулаа.
Бадма-Хандаһаа Буряад арадай урданай дуунууд булта мэдээжэ болоод, тиимэ дуун олдохоёошье болёо хаш гэжэ асууһамни, тэрэмни эгсэ бууршааба:
- Үгы даа, яагаад дууһашаба гээшэб? Арадай урданай дуунууд дууһашагүй бшуу. Минии эжымни арадай дуунай абдар мэтэ ха юм. Ходол ондоо дуунуудые намда дамжуулжа байдаг лэ. Би ходол шэнжэлжэ, бэдэрэлгын ажал ябуулжал байдагби. Минии эжы намһаа гоёор дууладаг, онсо бэлигтэй дуушан юм.
Арадай дуунууд – аман зохёолой онсо янза, үе дамжан, мүнөө саг хүрэтэр ерэһэн ёһотойл эрдэни гээшэ. Арадай байгаа сагта дуунууд дууһахагүй, дундархагүй, булаг мэтэ дэлбэржэл байха.
Анастасия Рожковагай гэрэл зураг
Давид Ткебучава, Бадма-Ханда, Дарья Чернакова, Алексей Подымкин, Балданцырен Баттувшин