​Арадай дуунуудта шэнэ амисхаал оруулһан Бадма-Ханда

Үнгэрһэн долоон хоногой туршада Буряад Уласай габьяата артист, арадай дуунуудые гүйсэдхэгшэ Бадма-Ханда Аюшеева хоёр үдэрэй туршада ехэ һонин тоглолто дурадхаба. Эндэ түрүүшынхиеэ джаз хүгжэм доро буряад арадай дуунууд зэдэлээ.

Буряад дуунуудта джаз хүгжэм тааруулагдаа

Арадай дуун джаз хүгжэмһөө тад ондоо, бэе бэе­дээ таарахагүй шэглэлнүүд шэнгеэр һанагдана, теэд энэ түсэл амжалтатайгаар үнгэрбэ.

Бадма-Ханда Буряадай гүрэнэй филармониин уран һайханай талые даагша На­талья Улановатай тоглол­то тухай хэлсэжэ байба. Бадма-Ханда фортепиа­но дээрэ наадаһан хүгжэм доро буряад арадай дуу­нуудаа гүйсэдхэхэм гээшэ гү гэжэ дурадхаа. Харин Наталья Уланова: “Джаз- пианист байгаа һаа, һонин байгаа,”- гэжэ хэлээ. Теэд джаз-пианист манай Буряад орондо олдохогүй байгаа. Хаанаһаа иимэ хүниие олохо гээшэб гэжэ Бадма-Хандын бодомжолһоор байтарнь, нэгэтэ Наташа хонходобо:” Ерыш түргэн наашаа, манда бэлигтэй джаз-пианист ерэ­эд байна!”.

Бадма-Ханда филармони ерэжэ, хүгжэмшэн Алексей Подымкинтай танилсаад, арадай дуунуудые дуулаба. Хүгжэмшэн Москвагаа ошо­од, нэгэ хэды болоод, Ната­лья Улановада хонходожо, “Би тэрэ дуушантай хүдэлхэ аргатайб,”- гэжэ мэдүүлээ бэлэй. Бадма-Ханда Москвада ажаһуудаг һэн тула тэдэ хамта һүүлшын хэдэн һарануудай туршада ажал­лажа, ёһотой тоглолто бэл­дээ гээшэл даа.

Алексей Подымкин, Да­рья Чернакова, Давид Тке­бучава гэгшэдһээ бүридэһэн джаз-бүлэг буряад дуунууд­та джаз хүгжэм тааруулжа, улаан-үдынхидые хужарлу­улба гээшэ.

Алексей Подымкин бу­ряад дуунуудые шагнажа, шэнжэлжэ, жэнхэни үндэһэн онсо шэнжыень ойлгожо, дуунуудай түхэл, арадай һайхан аялга эбдэхэгүй гэжэ оролдоо.

- Иимэ шэнэ түсэл бүтээхэдээ, буряад арадай дуу­нуудые дэлхэйн бүхы арад зоной дунда дэлгэрүүлхэ хүсэлтэйб. Джазда дура­тай зон олон байдаг ха юм. Тиимэһээ ганса буряадуудай дунда бэшэ, бүхы дэлхэйдэ манай арад иимэ һайхан дуунуудтай юм гэжэ харуулха зорилго табигдаа, - гэжэ Бад­ма- Ханда хөөрэнэ.

Анастасия Рожковагай гэрэл зураг

Бадма-Ханда тоглолтын үедэ

Багшашни хэн бэ?

Бадма-Ханда Аюшеева 13 наһатайдаа Шэнэхэ­эн нютагһаа Буряад орон ерэһэн юм. Үнгэрһэн зуун жэлэй 90-ээд онуудта жаа­хан хөөрхэн басагахан ара­дай дуунуудые өөрсэ маяг­тайгаар дуулажа, бүгэдэндэ һайшаагдаа бэлэй. Тэрэ сагта Шэнэхээн нютагһаа түүхэтэ нютаг руугаа нүүжэ ерэһэн буряадууд Буряад орондо үндэһэн соёл, зан­шал һэргээлгэдэ ехэ үүргэ дүүргээ гэбэл, алдуугүй. Түрүүн ерэһэн зондо Буряа­дай хүтэлбэрилэгшэд ехэ ан­харал хандуулжа, туһаламжа үзүүлээ һааб даа.

Бадма-Хандын Буряадай Үндэһэтэнэй 1 дүгээр лицей-һургуулида һуража эхил­хэдэнь, тэрэ үеын захирал Жалсан Батуевич Санжиев, хүгжэмэйнь багша Клавдия Доржиевна Шулунова гэг­шэд тон ехээр дэмжэһэн юм.

- Би Шэнэхээндээ эхин ангинуудһаа эхилжэ, дуу дууладаг һэм, тэндэ Шулуун багша намайе дуунай аял­гада һургадаг һэн. Дуушан болохо харгыдамни тон ехэ­эр буряад лицей-һургуули нүлөөлөө. Эндэл дуугаа дуу­лажа, ехэ тайзан дээрэ гаража, дуушанай ажалтай дүтэ танилсаа һэм, - гэжэ Бадма-Ханда хөөрэнэ.

Дунда һургуулияа дүүргээд, тэрэ Зүүн Сибири­ин гүрэнэй соёлой дээдэ һургуулида орожо, Буряадай бэлигтэй дуушан, багша Га­лина Шойдагбаевада һураһан юм. Эндэ һураха үедөө тон ехэ эрдэм мэдэсэтэй болоһоноо Бадма-Ханда мэ­дэрдэг.

- Багшанарни минии ара­дай маягтайгаар дууладаг хоолойемни “эбдээгүй”, ха­рин хүгжөөгөө, зүб тээшэнь шэглүүлээ, мэргэжэлтэ ду­ушанай онол аргануудта һургаа. Иимэ олон бэрхэ баг­шанарай ашаар би дуушан болооб, - гэжэ тэрэ тэмдэглэнэ.

Амжалта, туйлалта – арадай дэмжэлтэ

Бадма-Ханда Аюшеевагай зохёохы зам буряад арадай нюдэн дээрэ эхилээ гэбэл, алдуу болохогүй. Бүгэдэндэ һайшаагдаһан басагахан олон зоной дэмжэлтээр дуу­шан болохо харгыгаа зориг­тойгоор шэлээ ха юм даа.

- Минии аһан ехэ амжал­та гэхэдэ, арад зоной халуун хайра сэдьхэл таталга гэжэ омогорходогби. Дуу дуула­хадамни, бэрхэш даа гэжэ, халуун альга ташалгаар дэмжэхэдэнь, тон ехээр ба­ярладагби. Бурханай намда иимэ хоолой үршөөжэ, арадай дуу дуулаха шадабари заяаһан тула ганса өөрөө дуулаад ябаха бэшэ, энээнээ залуушуулда дамжуулха хэ­рэгтэй, - гэжэ Бадма-Ханда һанамжаяа хэлэбэ.

Улаан-Үдын харагшадта түрүүшынхиеэ дэлгэһэн энэ шэнэ түсэл арад зоной һайшаабал, улам саашань хүгжөөжэ, гүрэн соогоо, бүхы дэлхэйгээр ябажа, бу­ряад арадайнгаа дуунуудые джаз хүгжэмэй туһаар дам­жуулха хүсэлтэй.

- Би Европо, Америкэ, Хитад, Монгол гүрэнүүдээр ябаһанби. Мүнөө үшөө олон хари гүрэнүүдээр ябажа, бу­ряад соёлоо дэлгэрүүлхэ зо­рилготойб, - гэжэ тэрэ дуул­габа.

Эжымни арадай дуунай абдар мэтэ...

Бадма-Хандын үбгэн аба Ага тойрогой Адуун-шулуун нютагһаа уг гарбалтай юм. Аюшын Шадраагай Аандан Жаргал наһанайнгаа Сэсэрэн Доржын Дэдэгма нүхэртэеэ хоюулаа нютагтаа ирагуу һайхан хоолойгоороо суур­хадаг, дээдэ гарай дуушад байһан юм ха. Бадма-Хандын түрэһэн эжы – Шалхуу Дам­динай Дарима эгэшые дуу дуулаха талаар Шэнэхээн нютагта хүсэхэ хүн үсөөхэн лэ байгаа. Тэрэ басагандаа дуу дуулаха бэлиг шадаба­рияа дамжуулаа.

Бадма-Хандаһаа Буряад арадай урданай дуунууд бул­та мэдээжэ болоод, тиимэ дуун олдохоёошье болёо хаш гэжэ асууһамни, тэрэмни эгсэ бууршааба:

- Үгы даа, яагаад дууһашаба гээшэб? Арадай ур­данай дуунууд дууһашагүй бшуу. Минии эжымни арадай дуунай абдар мэтэ ха юм. Хо­дол ондоо дуунуудые намда дамжуулжа байдаг лэ. Би хо­дол шэнжэлжэ, бэдэрэлгын ажал ябуулжал байдагби. Минии эжы намһаа гоёор дууладаг, онсо бэлигтэй ду­ушан юм.

Арадай дуунууд – аман зо­хёолой онсо янза, үе дамжан, мүнөө саг хүрэтэр ерэһэн ёһотойл эрдэни гээшэ. Ара­дай байгаа сагта дуунууд дууһахагүй, дундархагүй, булаг мэтэ дэлбэржэл байха.

Анастасия Рожковагай гэрэл зураг

Давид Ткебучава, Бадма-Ханда, Дарья Чернакова, Алексей Подымкин, Балданцырен Баттувшин