​АЯНШАЛГА: БАЙГААЛИЯА ХАМГААЛЖА, ЭДЭЙ ЗАСАГ ХҮГЖӨӨХЭ

«Байгал далай: Агууехэ гүрэнэй ехэ нуур» гэһэн түсэлэй хэмжээн соо Эрхүү можоһоо болон Буряад Уласһаа дурадхалнуудые суглуулгын эхин хэмжээн эсэстээ хүрөө. Байгалай ор­шон тойронхиие хүгжөөлгын хараа шэглэлнүүд болон үндэһэн түсэл бэелүүлгын талаар түрүүшын дүнгүүд тухай Ородой Холбоото Уласай Засагай газарай дэргэдэ­хи Шэнжэлэгшэдэй түбэй мэргэжэлтэн Денис Ершовтой хөөрэлдэбэбди.

- Денис Сергеевич, түсэлэй хэмжээн соо «Аяншалга: байгаалияа хамгаалангаа эдэй засаг хүгжөөнэбди» гэһэн шэ­глэлые даажа ябанат гэжэ мэдэнэбди. Түрүүшын дүнгүүд тухайнь танай һанамжа.

– Олзын хэрэг эрхилэг­шэд, олониитын хүдэлөөнүүд болон гүрэнэй алба хааг­шад тон ехэ хүдэлмэри хээд байна. Буряад Уласай болон Эрхүү можын зүгһөө олон тоо­то түсэбүүдые, үүсхэл болон дурадхалнуудые абаад бай­набди. Байгаали хамгаалгын, олзын хэрэг эршэдүүлгын болон түсэл бэелүүлгэдэ ню­тагай зоной хабаадалгын талаар ехэ зохистойгоор түсэлнүүд зохёогдонхой гэжэ һананаб. Мүнөө тэдэнээ федеральна зургаануудтай зүбшэжэ байнабди. Апрель һарада түсэлэймнай па­спорт бэлэн боложо, гүрэнэй хүтэлбэрилэгшэдэй урда та­бигдаха.

– Дурадхаһан үүсхэлнүүдые яагаад шэлэнэбта?

– Энэ мүрысөөн бэшэ. Тиимэһээ паспорт бүридхэхэдөө, бултанай һанамжа хараадаа абанаб­ди. Энэ түсэлые саашадаа бэелүүлхээр бэлэн байгуул­га болон хүнүүд дурадхал­нуудаа эльгээнэ ха юм. Оло­ной зүбшэлгэ дабаһан түсэл болохо. Ганса гүрэнэй засаг зургаанууд хоорондо харил­сана бэшэ, мүн хабаадаха таланууд, тэрэнэй тоодо ол­зын хэрэг эрхилэгшэд болон олониитын хүдэлөөнүүд, эб хамта хүдэлнэ гүб даа.

– Гүрэн түрын ба олзын хэрэг эрхилэгшэд яагаад үүргэнүүдээ хубаанаб?

– Олзын хэрэг эрхилэл­гэ хадаа гол ябаса дааһан хүсэн гэхэдэ болоно. Харин гүрэнэй үүргэ болбол тааруу эрхэ нүхэсэл, хуули хубил­гаха, олзын хэрэг эрхилэлгэ дэмжэхэ оршон байгуулха мүн. Тиимэһээ саашадаа ню­тагай зоной эдэбхи үүсхэл хараадаа абан, олзын хэрэг эрхилэгшэдые хабаадуулха хүсэлтэйбди.

– Тиихэдэтнай Буряадай ажаһуугшад юу абахаб?

– Гол түлэб ажалтай боло­хо. Мэргэжэлтэд лэ хүдэлхэ аргатай байха. Тиимэһээ мэргэжэл олгохоор нэмэлтэ оршон байгуулхабди. Бай­галай эрье дээрэ үни сагһаа олзын хэрэг эрхилжэ байһан зон ажалаа үргэлжэлүүлхэ аргагүй болошоод байна гээд ойлгонобди. Түсэлэймнай нэгэ зорилго хадаа хуулиин һаад ушаруулгые усадхан, оршон байгаалидаа гамтай­гаар эдэй засаг хүгжөөхэ хэрэгтэй болоно. Мүнөө байгаа олзын хэрэгүүдые бүри үндэр шатада гаргаха гү, али шэнэ шэглэлнүүдые нэбтэрүүлгын арга болом­жонууд үгтэхэ юм.

– Энэ түсэлэй хэмжээн соо олзын хэрэг эрхилэлгэ гүрэнэй талаһаа ямар дэм­жэлтэдэ хүртэхэ болоноб?

– Байгуулга бүхэн хуби­ингаа тала хангажа шадаха гэжэ хүлеэһэнэй хэрэггүй. Гүрэн түрэ хадаа бүхы бай­гаа олзын хэрэг эрхилэлгэдэ тааруу нүхэсэл байгуулхаяа оролдохо. Аяншалгын хэрэг­тэ хуулинууд һаад хэбэлнь, шанараа үргөөд, уласхоорон­дын хэбээр хүдэлэел. Гүрэн түрэ имагтал саашанхи үе зон тухай һанаата болоно. Олониитын хүдэлөөнүүд байгаали хамгаалгын бэрхэшээлнүүдтэ хубитаяа оруул­хал хүсэлтэй. Харин олзын хэрэг ябуулагшад өөрын хараа бодолтой. Бидэ бүхы үүсхэлнүүдые шагнанабди.

– Регион хоорондын түсэл һэн тула яагаад бүхы нютаг можонуудай тала ха­раадаа абахабта?

– Байгалай дэбисхэртэ аяншалга хүгжөөлгын тала­ар нэгэ гол бодолго байгуул­ха хүсэлтэйбди. Нэгэ гурим зохёогоогүй һаа, юуншье хэгдэхэгүй. Бүхы 3 субъект зүбшөөлөө үгэхэ ёһотой. Аяншалагшадые олошоруул­ха тээшэ бүхы арга боломжонууднай шэглүүлэгдэнхэй. Ерэһэн зонтой эмхитэй­гээр хүдэлхэ хэрэгтэй. Аяншалгаһаа орохо олзо ор­шоёо дээшэлүүлхээр бүхы юумэн бии. Тиигээл һаамнай, гүрэн түрэ бидэн руу анхара­лаа табихал даа.

– Мүнөө дээрээ эко­логиин талаар хүршэ Монголтой болон Хи­тадтай хоорондохи ха­рилсаан үргэдхэгдэнэ. Имагта Сэлэнгэ мүрэндэ Монголой ГЭС бариха ту­хай хөөрэлдөөн болоно. Та энээн тухай юун гэжэ хэлэ­хэ байнат.

– Тогтууритай хүгжэлтын зорилго гэбэл, уласхоорон­дын бүлэгүүдые энэ ажал­да хабаадуулга юм. Ма­най ба тэдэнэй экологидо нүлөөлхэ талаар Монголтой ба Хитадтай хоорондохи харилсаанай механизмуу­дые бүрилдүүлхэ ба хамтын шиидхэбэринүүдые абаха хэрэгтэй байна. Байгалай экологи болбол тэдэнэй экологиһоо ехэ дулдыдана. Тэдэнэй уһа голоо бузарла­хадань, манай талада бүри ехэ хойшолонтой.

– Ород гүрэндэ иимэрхүү зүрилдөөтэй уласхоорон­дын асуудалые шиидхэхэ ямар жэшээ байнаб?

– Хилэ залгаа хамтын харилсаанай ямар һайн та­ланууд байнаб гэбэл, хоёр гүрэнэй хоорондохи про­грамма хүтэлхэ нэгэ зургаан байгуулха түхэлөөр хүдэлжэ һураха нэгэ жэшээ байна. Жэшээнь, Ород гүрэн – ЕС, Финляндитай, Прибалтикатай, Балтиин далайн талаар харилсаха ажал ябуулагда­на. Тэрэ үльгэр жэшээ аба­жа, иишэнь нэбтэрүүлхэ хэ­рэгтэй. Тиигэжэ 3 гүрэнэй нэгэ жаса бүрилдүүлжэ, хо­орондоо зүбшэн хэлсэһэн түрүү ээлжээнэй түсэлнүүд һомологдоно. Хилэ залгаа харилсаан болбол Эдэй засагай хүгжөөхэ яаманай эрхэ мэдэ­лэй, тэдэнэр энэ ажал эрхил­дэг, мүнөө дээрээ тиимэ про­грамма дээрэ ажаллана.

– Хитадай аяншалга эмхидхэдэг эмхинүүдтэй ажал яажа зохёогдо­хоб? Байгалда аяншалга хүгжөөлгэ ажаглахада, эхи гуримтай гэжэ хэлэхээр бэшэ.

– Гадаад ороной аянша­лагшадай гаргашын ехэн­хи хубинь тэндэхи нютаг ороной дэбисхэртэ үлэхэ эрхэ нүхэсэл байгуулха шу­хала. Гадаадын аяншалгын эмхинүүдэй болон гадаа­дын хүрэнгэтэй аяншалгын компанинуудай ажаябуулга тодорхой гуримтай байха ёһотой. Энэ хадаа экологиин асуудалай нэгэ хэсэгынь бо­лоно. Аяншалгаһаа ороһон ямар нэгэ нэмэлтэ олзо оршо экологиин асуудалда шэглүүлэгдэжэ болоно.

– “Байгал: агууехэ гүрэнэй ехэ нуур” түсэл танай хубида хэр һонирхолтой бэ?

– Ехэ һонирхожо байнаб. Ехэ шухала байһые мэдэржэ байнаб. 2016 оной октябрь-ноябрь соо намайе аяншал­гын шэглэлэй ударидагша болгожо томилогдоһон байгааб. Тиихэдэ энэ ажа­лые һайн ойлгонгүй, болом­жыень сэгнээгүй байгааб. Мүнөө дээрээ энэ түсэлдэ оролсогшодто аюултай та­лыень бэшэ, харин ашаг та­лыень һанаандаа абахыень уряалжа байнаб. Аяншалга болбол асари ехэ олзо оруул­ха ори ганса һалбари гээшэ. Нэгэ сая ороһон түхэриг ха­даа хажуугай һалбаринуудта үшөө сая хахад түхэригэй олзо бшуу.

– Буряад орон ба Байгал танай һанаанда ямаршуу мэдэрэл түрүүлнэ бэ?

– Буряадта би анха удаа ерээб. Һайхан мэдэрэл түрэжэ байна. Толгойдо юун ороод­хиноб гэхэдэ, заха хизааргүй орон зай, тэрэнэй саана ехэ хүсэ шадал ба хүгжэхэ бо­ломжо. Байгал хаража, Бай­галай агаараар амилжа байхада, шадал орохо газар байна гэжэ мэдэрнэш. Эндэ эди шэди байна. Тиимэһээ энэ газар һалбараг лэ!

“Байгал: агууехэ гүрэнэй ехэ нуур” гэһэн программа 2О17- 2О25 онуудта бэелүүлэгдэхын тула Байгалай тусхай зорилгото федеральна программануу­дые нэгэдүүлхэ юм. Тус түсэл болбол Эрхүү можо, Буряад Улас б а Үбэр Байгалай хизаар гурбаниие багтаажа, эколо­гиин ба эдэй засагай аятай зохид бүһэлүүр зохёохо нэгэ байгуулга бии болгохо зорил­готой юм.