​Һэргэгтэ гарза үгы

фотозураг Анна Огородник

Буряадай Толгойлогшын уялга саг зуура дүүргэгшэ болон Рослес­хозой захирал түймэр сарагшадай һайн бэлэдхэлтэйе тэмдэглэбэ. Онсо байдалай талаар яаман ойн түймэрһөө нютаг һууринуудые абарха гэһэн гол зорилгодоо ехэ анхарал хандуулһаар. Һаяын үдэрнүүдтэ Ивалга аймагай нэгэ тосхондо хүрэхэеэ байһан ойн түймэр сарагдаба.

Калёново тосхонһоо холо бэшэ, хоёр модо зайда, түймэрэй боло­жо байһые Ивалга тосхоной тус­хай патруль элирүүлээ. Гурбан гектар талмай дээрэ хагда ного­он дүрэжэ байгаа. Айхабтар ехэ хүсэтэй һалхин дүрбэн зүг руу ошо­то дүлэ соробхилуулба. Саг гээжэ огто болохогүй, түймэр һүжэржэ, һууринай гэрнүүдтэ аһажа болохо. Иимэ мэдээсэл дары түргэн аймагта, тэндэһээ Улаан-Үдэ дамжуулагдаба. Ородой Холбоото Уласай Онсо бай­далай талаар яаманай Буряад Ула­стахи захиргаанай дэргэдэ түймэр усадхалгын штаб байгуулагданхай. Түймэрэй боложо байһан газарта ээлжээгээр нютаг һууринай, аймагай болон уласай хүсэнүүд, хэрэгсэлнүүд ерэжэ эхилбэ. Энэ түймэрэй боло­жо байһан газар бүһэлэгдөөд, хүн зонииень эндэһээ гаргажа, түймэр сарагдажа, усадхагдажа эхилбэ. Нэгэ саг хүрөөдүй байхада, түймэр унтаргаагдаба. Буряадай Роспо­требнадзор болон уларил шэнжэ­лэгшэд агаар болон уһанда хорото зүйлнүүд хэр зэргэб гэжэ шэнжэлбэ. Түргэн туһаламжа үзүүлдэг эмшэд түймэрһөө хохидоһон хоёр хүниие абаашаба. Гол шухалань гэхэдэ, Ка­лёново һуурин түймэрһөө абарагдаба.

Түймэрынь бодото, саралгань һуралсалай

Түймэр үнэхөөрөө болоһон бай­гаа. Һуралсалай хэмжээндэ урид түсэблэгдэһэнэй ёһоор, бүхы Буряад Уласай дэбисхэр дээрэ һалхитай аад, ааяма халуун үдэр 400 гектар тал­майда 23 ойн түймэр боложо байгаа. Буряадта V шатын аюулта байдал соносхогдонхой. Ойн түймэрнүүд нютаг һууринуудта һүжэрхөөр со­робхилно. Бүхы Буряадай дэбисхэр дээрэхи ой модон соо онсо байдал тогтоогдонхой.

Буряад Уласай ой тайгада бо­ложо байһан һуурин тосхонуудта һүжэрхөөр түймэр тухай мэдээсэл муниципальна бүхы байгуулганууд­та дуулгагданхай. Энэ һуралсалда 2 мянганһаа дээшэ хүн зон, 1,1 мян­ган единицэ техникэ хабаадуулаг­дана. Онсо байдал усадхаха талаар Бу­ряад Уласай болон хүдөө аймагуудай хүтэлбэрилхы эмхи зургаанууд хэр зэргэ эбтэйгээр ажалаа ябуулнаб гэжэ үнгэрһэн һуралсал тодоор элирүүлбэ. Буряад Уласай Толгойлогшын уялга саг зуура дүүргэгшэ Алексей Цыде­нов, Ородой Холбоото Уласай бай­гаалиин баялиг хамгаалгын сайдай орлогшо – Ойн ажахын федеральна агентствын хүтэлбэрилэгшэ Иван Валентик, Ородой Холбоото Ула­сай Федеральна Суглаанай Гүрэнэй Дүүмын хорооной дарга Николай Николаев, Буряад Уласай эмхи зур­гаануудай хүтэлбэрилэгшэд болон муниципальна байгуулгануудай за­саг дарганар энэ хэмжээ ябуулга ан­харалтайгаар адаглаа. Ойн түймэрэй бодото дээрээ һүжэрбэлнь, ямар хэмжээнүүд абтанаб гэжэ тэдэ хараба.

Урмашахаар дүнгүүд

Буряадта гал түймэрэй һүжэрдэг аюулта саг дүтэлбэ. Уларил шэн­жэлэгшэдэй мэдүүлһээр, мүнөө гараһан һара хуурай, халуун байхаар хүлеэгдэнэ. Тиимэһээ түймэрнүүд эртүүр һүжэржэ болохо. Алексей Цыденовэй тэмдэглэһээр, бүхы эрхэ байдалаа шанга хиналта доро абаха шухала.

Һуралсал хадаа һуралсал. Бодо­то дээрээ ямар байхаб гэжэ саг харуулха. Гэбэшье иимэ һуралсал, туршалганууд онсо байдалай талаар албанай һалбаринуудай хэр зэргэ бэлэдхэлтэй байһаниие элирүүлнэ бшуу. Харин Ивалгада үнгэргэгдэһэн һуралсалай үедэ эдэ булта һайн бэ­лэдхэлтэй байһанаа харуулба.

5О сая түхэриг нэмэлтэ мүнгэн һомологдоо

Ойн түймэр усадхахын орон­до һэргылхэдэ дээрэ ааб даа. Жэл бүри 30-35 млрд түхэригэй хохи­дол ойн түймэрнүүд асардаг. Гадна түймэрһөө боложо, элдэб үбшэнүүд дэлгэрнэ. Тиимэһээ һэргылэмжын хэрэгтэ Иван Валентик, Нико­лай Николаев гэгшэд онсо ан­харал хандуулна. Хабарай сагта ехэ түймэр майн эхеэр үзэгдэдэг. Түймэрнүүдэй олонхинь хүнэй зэ­мээр ушарна.

Буряадта түймэрһөө һэргылэмжын хэрэгтэ нэмэлтэ 50 сая түхэриг үгэхэ тухай Буряад Уласай Толгой­логшын уялга саг зуура дүүргэгшэ Алексей Цыденовэй мэдүүлгэдэ Рос­лесхозой хүтэлбэрилэгшэ гараа та­биба.

- Буряад Уласай Засагай газар 58,4 сая түхэриг һомолно. Тэрэ мүнгэ зөөри дээрэһээ ажаглалта хэдэг лёт­чигуудые бэлдэлгэдэ гаргашалаг­даха, - гэжэ Буряадай Ойн ажахын агентствын хүтэлбэрилэгшэ Алек­сандр Мартынов нэмэбэ.

Тиихэдэ түймэртэй тэмсэлгын талаар федеральна хэмжээндэ хуу­линууд баталагдаһаар гэжэ Николай Николаев тэмдэглэбэ.