​Үри хүүгэд - "аба эжын ургынууд"

Апрелиин 14-15-да Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Бу­ряад драмын академическэ театрай тайзан дээрэ башкир уран зохёолшо Айгиз Баймухаметовэй «Аба эжын ургынууд» гэһэн зүжэг табигдаба.

Уран зохёолшо энэ зүжэгөө өөрынгөө нам­тар дээрэ үндэһэлжэ, үнэн ушар, түүхэнүүд дээрэ баримталжа, «Эжым, на­майе бү орхи!» гэһэн туужа бэшэһэн байна. Энэ зохёо­лыень буряад хэлэн дээрэ Буряад Уласай габьяата зүжэгшэн Дабацу Юндуно­ва оршуулжа, Мажит Гафу­ринай нэрэмжэтэ башкир драмын эрдэмэй театрай найруулагша Ильсур Ка­закбаев найруулан табяа.

Зүжэгэй гол үйлэдэгшэ айлай долоон үхибүүдэй нэгэн Саян хүбүүн гэртэхи­нээ алдаад, үншэн хүүгэдэй байшанда эльгээгдэнэ. Ти­игэжэ Саянай хөөрөөгөөр, элдэб шалтагаанаар эндэ ороһон үхибүүдэй хуби заяан, ажабайдал зүрхэ доһолгомоор харуулагда­на. Үхибүүн бүхэнэй эндэ ороһон шалтагаан уйд­хартай, гашуудалтай. Гэр бүлын дулаахан оршон­до байтараа гэнтэ үншэн үхибүүдэй байшанда ерэ­хэдэнь, тэндэхи ажабай­дал баһал өөрын хуулитай, журамтай. Тэдэнэй дунда ажамидархын тула шанга абари зан, тэсэбэри хэрэг­тэй. Тэдэниие тон түрүүн найдал хүсэ шадалтай бол­гоно. Хүн бүхэниинь эжы абаяа дулааханаар һанажа, хэзээ нэгэтэ ерэжэ абаа­шаха аа гү, үгышье һаа, шэнэ гэр бүлэтэй, гэртэ­хинтэй болохо гэhэн най­далаа, саашанхи байдалаа һайжаруулха, түбхинүүлхэ эрмэлзэлээ алданагүй.

Зүжэгэй нэрэ «Эжы абын ургынууд» гэжэ юрэ нэрлэгдээ бэшэ, өөрын онсо, далда удхатай. Ургы гээшэмнай хабарай хүйтэн һалхитай уларилда эхын дулаахан хараса доро шэнги дулаахан наранай игаабари доро һалбаран гарадаг, һайхан мэдэ­рэл түрүүлдэг гоё һайхан үнгэтэй, зөөлэхэн сэсэг ха юм. Тэрээндэл тус бай­шанай үхибүүд энхэргэн, эльгэ нимгэтэй, сэдьхэлээр зөөлэн гэжэ харуулна бшуу. Теэд зариманиинь хүшэр ажабайдалда ажамидархын тула хэрзэгы, шэрүүн зантай болоно.

Зүжэг соо үйлэдэгшэ нюурнуудые театрай до­лоон зүжэгшэд гүйсэдхэнэ. Тэдэнэр эрэшүүлэйшье, эхэнэрнүүдэйшье, наһатай зонойшье, хүүгэдэйшье рольнуудые гүйсэдхэнэ. Энэньшье баһал удхатай. Зарим зон хатуу журамтай газарта (сэрэгэй албан, түрмэ, үншэдэй байшан) байхадаа, өөрынгөө нюур, хүн шанараа алдадаг гэ­эшэ. Үншэн үхибүүдэй байшанһаа гараһан зоной арбан лэ хубинь зүб харгы­гаа оложо, хүсэл бодолоо бэелүүлжэ, хүл дээрээ гара­даг гэжэ хэлэгдэнэ. Буряад театрай залуу зүжэгшэд найруулагшын hанал бо­долые зүбөөр ойлгожо, шадамар бэрхээр наадажа, харагшадай зүрхэ сэдьхэл хүдэлгөө, ехэтэ уяруулаа.

Анхан сагта буряаду­удай дунда үншэн хүүгэд гэжэ үгы байһан гээшэ. Үхибүүнэй гэртэхинээ ал­даа һаань, түрэлхидынь хүмүүжүүлдэг байһан. Ха­рин һүүлэй үедэ иимэ бай­шангуудта буряад яһатан олошорно. Иимэ байдал олониитын хүндүүлхэй асу­удалнуудай нэгэн болоно. Тиимэһээ Буряад театрай тайзан дээрэ табигдаһан энэ зүжэг мүнөө сагай эрхэ байдалда нилээд шухала гэжэ һанагдана.