​Гай тодхорто галай аюул

Үнгэрэгшэ долооной эсэстэ Улаан-Үдэ шадар зуһаланай найман гэр, Сотниково һууринда хэдэн гэрнүүд гал дүлөөр соробхилоо. Хагдарһан ногоо галдаһанһаа боложо, хаа- хаанагүй түймэрнүүд һүжэрөө гэһэн шалтагаан нэрлэгдэнэ. Харин апрелиин 28-да Байгал шадарай аймагай Черёмушки тосхондо туйлай ехэ түймэр боложо, хори гаран гэрнүүд шатаба. Тэдэнэй 17- иинь хүнүүдэй ажаһуудаг гэрнүүд. Уридшалагдаһан мэдээгээр, нютагай нэгэ загаһашан түүдэг табижа, һалхи шуурган тэрэ галыень айхабтар түргөөр тараагаа бшуу. 

Хахад үдэр соо хайлаһан тосхон

Түймэр сарадаг, гай тодхорһоо абардаг албанай утаһанда апрелиин 28-ай үдэшын 5 саг 15 минутада дохёо орожо, Байгал шадарай Черёмушки һууринда гэрнүүд шатажа байна гээд дуулгагдаа. Тиихэдэ багсаамжалһанай ёһоор, хагда галдаһан ушарһаа түймэр һүжэрбэ гэжэ мэдээсэгдээ һэн. Шанга һалхин тэрэ галые тосхон соогуур түргэн тараажа, 33 гэрэй хори гараниинь дүрэжэ эхилээ. Зариманиинь зуһаланай гэрнүүд хадаа, тэдээн соо хүнүүд саг үргэлжэ байдаггүй байжа, ээлээ. Энэ тосхондо хамта дээрээ 35 хүн ажаһуудаг юм. Бурхан хаража, нэгэшье хүн энэ түймэрэй үедэ хүндөөр шархатаагүй, наһа бараагүй. 

Түймэрэй хойшолонгуудые түргөөр усадхаха тухай хэдэн суглаануудые үнгэргөөд, Буряад Уласай Толгойлогшын уялга дүүргэгшэ Алексей Цыденов тэрэ һүниндөө Черёмушки тосхон ошожо, галай аюулһаа хохидоһон зонтой, түймэр сарагшадтай уулзаһан байха юм. Засагай газарай Түрүүлэгшын аюулгүй байдалай талаар орлогшын уялга дүүргэгшэ Пётр Мордовской уласай даргатай хамта ошолдоо. Нюдэ сабшаха зуура бүхы наһан соогоо суглуулһан эд бараагаа, ажаһууха гэрнүүдээ алдаһан зониие саг зуурын байрада засагай түлөөлэгшэд тэрэ дороо оруулаа. Уласай даргатай тосхонойхид уулзажа, нютагһаа нүүжэ, ондоо тээ байрлахагүйбди, Черёмушко руугаа бусажа, гэр байраяа шэнээр түхеэрхэбди гэжэ дуулгабад. 

Онсо байдал соносхоо 

Хойто үдэрынь, апрелиин 29-дэ, Ородой Холбоото Уласай онсо байдалай талаар сайд Владимир Пучков Буряад орон руу морилон ерэжэ, тусхай комиссиин зүблөө үнгэргэбэ, тогтоод байһан байдалтай танилсаба. Хүн зоной ажаһуудаг тосхон сэлеэнүүдые, хото хүдөөе хайшан гэжэ галай аюулһаа аршалха, хамгаалха, түймэрнүүдые һэргылхэ талаар ябуулагдаха ажал тухай тодо хөөрэлдөөн тэрэ зүблөөн дээрэ болоһон байха юм. Сибириин федеральна тойрогой дэбисхэр дээрэ онсо байдал гүрэнэй сайд соносхоо. Буряадай Толгойлогшын уялга дүүргэгшэ манай уласай харьяата газар дээрэ мүн лэ тиимэ онсо байдалай оршон байдал соносхохо тухай зарлиг гаргаһан байна. 

Алексей Цыденовтэй хамта Владимир Пучков вертолёдоор ниидэжэ, байгаалиин түймэрнүүдһээ хохидоһон газар дэбисхэр агаарһаа адаглан хараба. Тусхай сэгнэлтэ үгэжэ, туһаламжын хэмжээнүүдые элирхэйлхын түлөө шатаһан тосхон тэдэ хүрэбэд. Ил-76 түхэлэй агаарай онгосоор шууд дары хүдэлдэг бүлэг тиишээ баһал ниидэжэ ошоо. Тэрэ самолёт нэгэмүһэн 42 тонно уһа тээжэ ниидээд, боложо байгаа түймэр унтараахаяа адхаха аргатай юм. Тэрэ дороо өөһэдынгөө сэхэ уялга дүүргэжэ, ойр тойрон байһан тосхонуудые ойн түймэрһөө аршалха зорилго агаарай онгосоор ошогшодой урда табигдаа. 

Бултандань туһалха 

Болоһон түймэрэй һүүлдэ гэр байрагүй, эд бараагүй үлэһэн бүхы хүнүүдтэ туһаламжа үзүүлэгдэхэ гээд Ородой Холбоото Уласай МЧС- эй дарга Владимир Пучков болон Буряад Уласай Толгойлогшын уялга дүүргэгшэ Алексей Цыденов хоёр тусхай суглаа үнгэргэһэнэйнгээ удаа дуулгабад. 

Харин мүнөө түбхын түрүүндэ туһа үзүүлхэ асуудал шиидхэхэ хэрэгтэй гэжэ сайд хэлээ. Хүн бүхэндэ, айл бүхэндэ. Уласай Толгойлогшын уялга дүүргэгшэ Алексей Цыденовэй хэлэһээр, Ородой Холбоотой Уласай Засагай газарай Түрүүлэгшын даабаряар нөөсэ жасаһаа мүнгэн туһаламжа үгэхэ тухай шиидхэбэри бэлдэгдэжэ байна. Түймэрэй үедэ хүн бүхэндэ 10 мянган түхэригэй туһаламжа үзүүлхын хажуугаар, бүхы эд бараагаа гээһэнэй түлөө 100 мянган түхэригэй тэдхэмжэ, мүн тиихэдэ саг зуурын байрада байһанайнь түлөө түлбэри гүрэнэй бюджедһээ үгтэхэ. Банкнуудай нээгдэхэтэй хамта иимэ туһаламжа үзүүлэгдэжэ эхилхэ. Шатаһан гэрнүүдые шэнээр бариха мүнгэ эрижэ, тусхай мэдүүлгэ бэлдэжэ байһан тухайгаа Алексей Цыденов дуулгаа.

Гэхэтэй хамта, Владимир Пучковой хэлэһээр, аюулай хойшолонгуудые дабаха хэрэгтэ мүн лэ мүнгэн туһаламжа хараалагдаха. Эмнэлгын газарнуудта ороод байһан хамаг зониие МЧС-эй мэргэжэлтэд өөһэдынгөө харгалзалга доро абанхай. Гадна, зониие эмнэлгын газарнуудта үшөө эльгээхэ тухай шиидхэбэри абтаа. 

Бэлэдхэлэй ажал бэрхээр хэгдээ 

Буряадай аймаг нютагуудта түймэртэй тэмсэхэ болон хэсүү энэ хаһада бэлдэхэ талаар ехэ ажал хэгдэһэн байна гэжэ ниислэлһээ бууһан сайд дарга тэмдэглээ. “Уларилай муудажа, оршон тойронхи байдалай хубилхада, нютагай засагай 47 байгууламжын зон гэр байраяа, ниигэмэй һалбариингаа бүхы байшангуудые эрхимээр хамгаалжа шадахынгаа хажуугаар, орёо гэгшын 97 түймэр унтарааһан байна, - гэжэ Владимир Пучков тэмдэглээ. – Гэбэшье, Черёмушки тосхондо хартайгаар иимэ гэнэ усал болобо гээшэ. Энэ түймэрэй үедэ сомоной дарга шударгы бэрхээр, тон зүбөөр ажалаа эрхилжэ шадаа. Тиимэһээ нэгэшье хүн түймэртэ наһа бараагүй, гэмтээгүй”. 

- Амаралтын эдэ үдэрнүүдтэ, һайндэрнүүдэйшье үедэ хүн зоной аюулгүй байдал сахиха талаар бүтээхэ хүдэлмэри горитойхон байна. Ородой Холбоото Уласай Онсо байдалай талаар яаманай болон Буряад Уласай Онсо байдалнуудай талаар комиссиин хамтын ажал, мүн тиихэдэ танай уласай залуу, шударгы хүтэлбэрилэгшын ябуулжа байгаа эршэтэй хүдэлмэринь табиһан олон зорилгонуудаймнай бэелүүлэгдэхэ байһанда найдал түрүүлнэ, - гээд МЧС-эй толгойлогшо Владимир Пучков хэлэбэ. 

Манай улас дотор хэгдэһэн түймэрэй хаһые угтуулан үнгэргэһэн бэлэдхэлэй ажалые тэрэ үндэрөөр сэгнээ. Тэрэ үдэртөө Буряадай Толгойлогшын уялга дүүргэгшэ Алексей Цыденов Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путинтай утаһаар хөөрэлдэжэ, улас доторнай тогтоод байһан байдал тухай дэлгэрэнгыгээр элидхээ. Туһа хүргэхэ тухайгаа Владимир Путин найдуулаа.

Гэмшэлынь хойноо бү байг 

Сибириин федеральна тойрог дотор майн 10 болотор онсо байдал соносхогдонхой, мүн тиихэдэ түймэрнүүдтэй тэмсэхэ талаар тусхай гурим гансашье Буряад Уласта бэшэ, харин бусад нютаг можонуудта бултандань баримталагдаха ёһотой гэжэ тэрэ мэдээсээ.

- Мүнөө бидэ ойлгууламжын, мэдээсэлгын ажал эршэтэйгээр ябуулжа, галда болгоомжотойгоор хандаха, байгаалиин оршондо гал хэрэглэхые огто хориһон тухайгаа арад зондоо ойлгуулнабди. Үглөө бүри 8.00 сагта аймаг болон сомонуудай дарганартай тусхай суглаа селекторээр үнгэргэжэ, байдалаа шалган хинанабди, - гэжэ Алексей Цыденов хэлээ. 

Ой соогуур, сомонуудай болон хүдөө ажахын газар дээрэ – дээдэ шатын бэлэдхэл соносхогдоод байна. Үдэр бүхэндэ ябуулагдажа байгаа һэргылэмжын ажал хадаа эндэ тэндэ түймэр болохые уридшалан хараалха, тэдэнэй бии болоо һаа, саг соонь, дары түргэн унтарааха зорилготойгоор эрхилэгдэнэ гээд, уласай дарга онсолоо. 

Гэхэтэй хамта, мүнөөдэрэй байдалаар, МЧС-эй мэдэлдэ байдаг агаарай 12 онгосо Буряадтамнай хүдэлнэ. Тэдэ болбол нэгэ удаа 42 тонно уһа адхаха аргатай юм. Хажуугаарнь үшөө вертолёдууд бии. Хэрэгтэй болоо һаань, Эрхүүһээ, Красноярскһаа туһаламжа эльгээхэ аргатайбди гэжэ Россиин МЧС-эй сайд найдуулаа. 

Уласай даргын хандалга 

Хагдарһан ногоо галдаха болон түүдэг табиха хорюултай гээд Буряад Уласай Толгойлогшын уялга дүүргэгшэ Алексей Цыденов арад зондоо хандаба. Байгаалиин булангуудта амарагшад, ажалшье хэгшэд түүдэг табиха ёһогүй, хээрэ гал түлихэ гээшэ огто хоригдоо гээд тэрэ тэмдэглээ. 

- Өөһэдынгөөшье үмсын газар дээрэ, гэрэйнгээ газаа болгоомжотойгоор галда хандаха хэрэгтэй. Хэрбэеэ гал гү, али утаа уняар харабал, үгышье һаа, хорюул эбдэжэ байгшадтай ушарбал, 001 болон 112 дугаарай утаһаар хонходожо, заатагүй дуулгахыетнай уряалнаб, - гэжэ уласай дарга хандаба. 

Буряад Уласта соробхилжо байһан түймэрнүүдэй диилэнхи хубинь хүнэй зэмээр болоо. Ехэнхи ушарнуудта хагдарһан ногоо галдаһанһаа түймэрнүүд эхилдэг байна. Тэдэниие унтараахын түлөө хэдэн зуугаад хүнүүд бодхоогдонхой, газар дээгүүр ябадаг олон тоото оньһото техникэ, агаарай онгосонуудшье хэрэглэгдэнэ гээшэ. 

Хүршэнэршье хүлгөөтэй 

Буряад Уласай ниислэлдэ үнгэргэгдэһэн зүблөөн дээрэ шанга хөөрэлдөөн болоһон юм. Онсо шахардуу байдалай үедэ залан хүтэлдэг үндэһэтэнэй түбэй дарга Виктор Яцуценко Засагай газарай дэргэдэхи онсо байдалнуудай талаар тусхай комиссиин ажалай бүлэгэй урда Сибириин федеральна тойрогой нютаг можонуудта тогтоод байһан байдал тухай элидхэбэ. 

Тэрэнэй хэлэһээр, Эрхүү можын болон Буряад Уласай гурба-гурбан аймагуудай дэбисхэр дээрэ болоһон түймэрнүүд хүн зоной гэрнүүдтэ болон бусад байшангуудта һүрэжэ, түргөөр һүжэрһэн байха юм. Буряадта дүн хамта 41 гэр галһаа хохидоо, Эрхүү можодо – 57. Галай аюулда дайрагдаһан тосхон сэлеэнүүдһээ 443 хүн нүүлгэгдээ, тэдэнэй 435-иинь саг зуурын байрануудта оруулагданхай. 

Ородой Холбоото Уласай МЧС- эй сайд дарга бүхы нютаг можонуудта галай аюулһаа һэргылхэ талаар дүримүүдые сахиха, засагай зургаануудай шиидхэбэринүүдые дүүргэхэ гэжэ зонхилоо. Гэхэтэй хамта, нютаг нютагуудта ажалаа эрхилжэ байгаа засагай зургаануудай хүтэлбэрилэгшэд хүн зонойнгоо хоорондо ябуулһан ойлгууламжын ажалайнгаа түлөө дүүрэн харюусалгатай байха гэжэ тэрэ һануулаа. 

Түймэртэ эсэргүүсэхэ онсо байдал өөһэдынгөө газар дэбисхэр дээрэ оруулхадаа, хожомдожо болохогүй, хэрэгтэй һаань, нэмэлтэ хүсэнүүдые хэрэглэхэдэ болохо гэжэ гүрэнэй нютаг можонуудай дарганарта сайд хэлээ. Түймэрэй һүжэрхэдэ тааруу уларилай Алас-Дурна болон Сибириин нютаг можонуудта һаяын сагта тогтохо хадань, МЧС-эй дарга Бе-200 түхэлэй агаарай онгосонуудые зүүн зүгэй регионуудта нэмэлтэ туһа болгон эльгээхэ тухай шиидхэбэри абаа. Гүрэн түрын агаарай тусхай согсолбори бүлэг, Онсо байдалай талаар яаманай агаарай хурдан отрядууд саг үргэлжэ бэлэн байна гээд Владимир Пучков тэмдэглээ. 

- Эрхүү можодохи бүлэгые улам шангадхаад, байгаалиин түймэрнүүдэй һүжэрмөөр хүршэ бүхы нютаг можонуудые – Үбэр Байгалай болон Красноярскын хизаарнуудые, Буряад, Хакас, Тыва Уласуудые – халхалха зэргэтэйбди, - гэжэ сайд дуулгаба. 

Гэмтэн элирүүлэгдээ гү? 

Байгал шадарай аймагай Черёмушки тосхондо болоһон түймэр табигша гэмтэн баригдаа. Хагда галдагшые элирүүлһэн тухайгаа Буряад Уластахи Дотоодын хэрэгүүдэй сайдай орлогшо Алексей Кампф Улаан- Үдын аэропортдо үнгэрэгшэ гарагай долоондо болоһон тусхай зүблөөн дээрэ мэдээсэһэн байха юм. Сайдай орлогшын хэлэһээр, энэ этэгээд уридшье хуули сахигшадай нюдэндэ торосолдодог байһан байна. Уридшалагдаһан мэдээсэгдэһэнэй ёһоор, гэмтэниие тэрэ үдэр түймэрэй эхилһэн газарта дурамдажа хараһан зон бии. Иимэрхүү золигуудые хатуугаар хэһээжэ, болёоб гэтэрнь шорондо һуулгабал, ухаа орохол байха. Нютаг бүхэндэ хүндэлэн ходо алхалдаг, хамаг зондо эсэргүүсэхэ, хара һанаатай, хорон хэлэтэй хүнүүд байдаг лэ гээшэ. Теэд тэдэнэй эгээл муухайнуудайнь хорото ааша олон зоной зоболон болоходоо, хэды хүшэр гээшэб!