​Омогорхол түрүүлһэн Илалтын Үдэр

Майн 9-дэ Улаан-Үдэ хотодо Илалтын һайндэртэ зорюулагдаһан хэмжээ ябуулганууд үргэн дэлисэтэйгээр эмхидхэгдэбэ. Хамагай һүрөөтэйгөөр сэрэгэй парад, “Хэтын жагсаал” үнгэрбэ. 

Сэрэгэй парад 

Соведүүдэй талмай дээрэ эртээнһээ хүн зон сугларжа эхилбэ. Баяр ёһололой оршондо эмхидхэгдэһэн сэрэгэй парадта 36 дугаар сэрэгэй армиин хоёр мянга гаран сэрэгшэд хабаадалсаа. Мүн тиихэдэ сэрэгэй 39 техникэ олоной анхаралда дурадхагдаа. Энэ үдэр Илалта шэрээлсэһэн сэрэгшэд, ара талада хүдэлһэн наһатайшуул шагналнуудаа зүүжэ, найрта ерэһэн байна. Тэдэнэй һууринуудаа эзэлһэнэй удаа баяр ёһолол эхилбэ. 

36 дугаар сэрэгэй армиин командалагша, генерал-майор Дмитрий Коваленко энэ парад ударидаһан байна. Тэрэнэй хүтэлбэри доро 20 бүлэг сэрэгшэд тоб байса, жэгдэ алхалан гараба. Танкистнууд, ракетчигүүд, десантнигууд, связистнууд, тагнуулшад, артиллеристнүүд болон бусад сэрэгшэдэй дунда Улаан-Үдэ хотын эдир хүбүүд, басагадай алхалан ябаһаниинь һайшаалтай. Уласай кадетскэ интернат-һургуулиин шабинар һайн бэлэдхэлтэй байһанаа харуулаа. Тус болбосоролой эмхи зургаанай барабанщигуудай жагсаалай эхиндэ ябахадань, омогорхомоор байгаа. Мүн тиихэдэ бүхэроссиин “Юнармия” хүдэлөөндэ хабаададаг хэдэн һургуулинуудай үхибүүд баһа тоб байса гэшхэлэн, талмай дээгүүр гараа. 

Сэрэгшэдэй удаа Соведүүдэй талмай дээрэ сэрэгэй мүнөө үеын эрилтэдэ харюусама түрүү техникэ гаража, бүхы сугларагшадай һонирхол татаһан байна. “Искандер-М” гэжэ шанга ракетнэ комплекс болон түргөөр буудадаг “Торнадо-Г” системые онсолмоор. Тэдэниие хараха үедөө олонхи зон эдэ хэрэгсэлнүүд нэгэшье бү хэрэглэгдэг лэ гэжэ бурхандаа мүргэн һуугаа ёһотой. Улаан-Үдын түб талмай дээрэ болоһон энэ парад мүнөө үеын сэрэгшэдэй Ород гүрэнэй дайшалхы замые үргэлжэлүүлжэ ябаһые, мүн ямаршье сагта Эхэ ороноо дайсадһаа хамгаалхаар бэлэн байһые үшөө дахин гэршэлээ. 

Анна Огороднигой, Борис Балдановай гэрэл зурагууд

Илалтын һайндэрэй парадай үедэ

Буряад Уласай Толгойлогшын уялгануудые дүүргэгшэ Алексей Цыденов сугларагшадые һайндэрөөр халуунаар амаршалаа. 

- Буряадаймнай 120 мянга гаран сэрэгшэд дайнда мордожо, 43 мянганиинь баатарлиг үхэлөөр унаа һэн. Манай хүбүүд, басагад Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай бүхы фронтнуудта дайсадые бута сохилсожо, Илалта шэрээлсээ бэлэй. Нютагаймнай 36 хүн Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэдэ, 11 хүн Дайшалхы Алдарай орденой бүхы шатануудта дэмы хүртөө бэшэ, - гэжэ Алексей Цыденов омогорхон тэмдэглээ. 

Хэтын жагсаал 

Энэ үдэр заншалта болоһон “Хэтын жагсаал” гэһэн бүхэроссиин хэмжээ ябуулга үргэлжэлбэ. Тус хэмжээ ябуулга анха түрүүшынхиеэ Томск хотодо эмхидхэгдэһэн түүхэтэй. Оройдоол нэгэ жэл болоод, “Хэтын жагсаалда” бүхы Ород гүрэнэйхид гараа һэн. 1945 ондо Илалтын Туг Рейхстаг дээрэ хадхахын түлөө хэды олон хүн ами наһантаяа хахасаһан байна гээшэб. Тэдэниие дурсан, мартахагүйн түлөө энэ хэмжээ ябуулга болоно гээд хэлэлтэй. Тиимэһээ тус хэмжээ ябуулга Ород гүрэнэй бүхы можо нютагуудта, томо бага хотонуудта, хүдөө һууринуудта, мүн баһа бусадшье гүрэнүүдтэ үнгэргэгдэжэ, арад зон олоор хабаадаба. Һүүлэй мэдээгээр, ганса Москва хотодо 750 мянга гаран хүн хабаадаа. 

Манай Буряад Уласай ниислэлдэ 20 мянга гаран зон хүгшэн залуугүй Соведүүдэй талмай дээрэ гаража, хотын үйлсэнүүдээр алхалбад. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадаһан сэрэгшэдэй дүрэ зурагуудые хүн бүхэн гартаа барин, дурасхаалыень хүндэлэн ёһолбо. Һүрөөтэй дайн бүхы гэр бүлэнүүдтэ хохидол асараа гэжэ тус хэмжээн гэршэлнэ. 

Буряад Уласай Толгойлогшын уялгануудые дүүргэгшэ Алексей Цыденов “Хэтын жагсаалда” ябалсаба. Манай сурбалжалагшада Алексей Цыденов болон бусад жагсаалда хабаадагшад һанамжануудаа хэлэбэ. 

Алексей ЦЫДЕНОВ, Буряад Уласай Толгойлогшын уялгануудые дүүргэгшэ: 

- Мүнөөдэр би гурбан дүрэ зураг баряад ябанаб. Минии наһанай нүхэрэй үбгэн аба Александр Константинович Мальцев Халхын-гол дээрэ Японой дээрмэшэдтэй дайлалдаһан намтартай. Минии үбгэн абын аха Бутит Гармаевич Чимитдоржиев Сталинградай трактор бүтээлгын заводто хүдэлжэ эхилээд, дайнай дүүрэтэр дайсадтай тулалдаа. Дайнай һүүлдэ Одессэ хотодо бандидуудтай тэмсээ. Тэндэһээ еврей һамга абажа, Агынгаа талада асарһан юм. Минии нагаса аба Трофим Дорофеевич Шутюк Амарай можодо тайга соо нюуса байрануудые нүхэр хүбүүдтэеэ баридаг байгаа. “Хэтын жагсаал” хадаа хүн бүхэндэ үбгэ эсэгэнэрэйнгээ түлөө омогорхол түрүүлдэг хэмжээ ябуулга гээшэ. Манай ургажа ябаа залуушуулай аха үеын нютагаархидайнгаа баатаршалганууд тухай мартахагүйн тула “Хэтын жагсаал” нилээд ехэ удха шанартай. 

Дарья БОРИСОВА, Улаан-Үдын хотын 26-дахи һургуулиин һурагша:

- Би Афанасий Дмитриевич Клочковой дүрэ зураг абаад ябанаб. Тэрэ хүнэй гушань болоно гээшэб. Афанасий Дмитриевич Москва шадар 1943 ондо баатарай үхэлөөр унаһан байна.

Марина Викторовна ЖЕЛЕЗНЯКОВА, ажалай ветеран:

- Минии нагаса аба Константин Васильевич Сталинград хамгаалгын шанга тулалдаануудта хабаадажа, наһа бараһан гээшэ. Энэ хэмжээ ябуулгада анха түрүүшынхиеэ гараад ябаһандаа баяртайб.

Марина Филипповна ЕЛИСЕЕВА, ажалай ветеран:

- Минии аба Филипп Павлович Соловьев дайнда хабаадаагүй юм. Тиигэбэшье ара талада үнэн сэхээр хүдэлөө. Машинистээр ажалладаг тула гэртээ хэдэн үдэрөөр ерэдэггүй байгаа гэжэ минии гурбан эгэшэнэр хөөрэдэг. Би дайнай һүүлээр түрэһэмби.

Виктор Владимирович Яблоновский, хотын ажаһуугша:

- Владимир Семенович Яблоновский абынгаа дүрэ зураг баряад ябанаб. Тэрэ Японой дайсадтай тулалдаһан байна. Үшөө бага ябахадамни, тэрэ наһанһаа нүгшөө. Бидэнэй дайн тухай хөөрыш гэхэдэмнай, “муу юумэ шагнаад яахатнайб” гэдэг байгаа. Тус хэмжээ ябуулгада жэл бүри хабааданаб. Эндэ ерэһэн зон “Хэтын жагсаалда” өөрынгөө дураар, үнэн зүрхэнһөө хабаадана.

Юрий БАЗАРЖАПОВ, хотын ажаһуугша:

- Бидэ бүхы бүлөөрөө ерээд ябанабди. Манай аба Батомунко Зориктуевич Базаржапов Москва шадархи байлдаанда унаһан байна. Тэндэ дайлдаһан Сибириин сэрэгшэдһээ фашистнууд ехээр айдаг байгаа. Юуб гэхэдэ, тэдэнэй һанамжаар, Сибирьтэ ажаһуугшад юунһээшье айдаггүй, самолёдһоо парашюдгүй һүрэдэг гэжэ һанадаг байгаа гэжэ хөөрэлдэдэг. 

Анна Огороднигой, Борис Балдановай гэрэл зурагууд

"Хэтын жагсаалай" үедэ