​Уулын уладтай болоһон удха шанартай уулзалганууд

Ородой Холбоото Уласай Федеральна Суглаанай Гүрэнэй Дүүмын һунгамал Алдар Дамдинов Аха болон Түнхэн аймагуудта ажаһуудаг ветерануудтай уулзаба. Аша үрэтэй, баяраар халима, удха шанар ехэтэй уулзалганууд «Май – Буряадай баатарнуудай һара» гэһэн түсэл бэелүүлгын гол хубинь боложо, үнгэрһэн долооной эсэстэ эмхидхэгдээ юм. 

Дүүмэдэ ажалаа орхёод, Түнхэн, Аха руу морилоо 

Һара бүхэндэ нэгэ долоон хоногой туршада арадай һунгамал Буряад орондоо ерэжэ ажалладаг. Иимэ шэнэ дүрим Гүрэнэй Дүүмын долоодохи зарлалай һунгамалнууд баталжа абаад, һунгагдаһан нютаг можонуудтаа саг үргэлжэ ошожо, арад зонтоёо уулзадаг, тэдэнэй олон тоото асуудалнуудые шиидхэхэ талаар ажал ябуулдаг болонхой. Энэнь тон һайшаалтай. Һунгагдаһан сагһаань хойшо харагдаха, үзэгдэхэеэ болижо, мүрөө таһа ошохо гээшэ – тад буруу ябадал гэжэ һунгагшадшье хэды хэлсэдэг гээшэб! Илангаяа урдахи зарлалай мэдээжэ баяшуулай нэгэн гэжэ алдаршаһан, баруун тээһээ эльгээгдэһэн һунгамалнай гансал тиимэ нэрэ зүүгээд ябадаг байгаа бэшэ гү гээд, олохон хүн хүдөө нютагуудаар ябахада, һанамжалдаг байха юм. 

Энэ удаа май һарада Алдар Дамдинов Буряад ороноо бусаад ерэхэдээ, баруун-урда захадань оршодог хадата нютагууд, бага Түбэд, Сибириин Швейцари гэжэ алдаршаһан Аха һайхан нютаг руу морилжо, хүн зонтойнь уулзахаяа, ветерануудые хүндэлэн ёһолхоёо, шиидхэгдээгүй асуудалнуудые засаг баригша дарганартайнь зүбшэн хэлсэхэеэ тэгүүлээ. Мүн баһа тиихэдэ хүршэ аймагайнь, Түнхэн баян дайдын, солото хүбүүдээр – хархис дайсанһаа хадата нютагаа, хамаг арадаа хамгаалжа шадаһан фронтовигуудтай харалсангүй гараа һаа, буруу гэжэ тоолоо бшуу. Энэ ажалдань ээлжээтэ дахинаа энэшье мүрнүүдые бэшэгшэ эдэбхи ехэтэйгээр хабаадалсаһан байна. 

Заншалта болгохо заяатай гүбди? 

Нёдондо жэл бидэ, ажал, һанал нэгэтэн гэхэ юм гү, орон дотороо засаг баридаг намай түлөөлэгшэдшье гээд нэрлэбэл, алдуу болохогүй, - дүрбэн хүн сугларжа, «Май – Буряадай баатарнуудай һара» гэһэн түсэл зохёогоо бэлэйбди. Алдар Дамдинов тиихэ үедэ болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайд байгаа, би Аха аймагай засаг даргын зиндаатай ябааб. Игорь Зубарев нүхэрнай – Буряад Уласай Арадай Хуралай һунгамал, залуушуулай парламентын түрүүлэгшэ, Соёлма Дагаева – арад зоной дуратайгаар уншадаг эгээл олон хэһэгтэй “Информ Полис” сониниие барладаг болон бусад олон ондоо һайхан хэрэг үйлэдэдэг нэгэ нэрэтэ Хэблэлэй байшанай юрэнхы захирал. 

Нёдондо жэлэй энэл үеэр Буряадайнгаа хахадһаа булюу шахуу аймагуудаар ябажа, үнгэрһэн дайнай баатарнуудтай, олон тоото арад зонтой танилсаһан, золгоһон байгаабди. Ябуулжа байһан ажалайнгаа, бэелүүлжэ байгаа түсэлэйнгөө түсэб юумые, түүрээмэ нютаг зонойнгоо нэрэнүүдые мүнхэлжэ, арадайнгаа түүхэдэ, агуу баялигайнь абдарта алтан үзэгөөр аржыса бэшэхэ гэжэ шиидэһэн тухайгаа хөөрэдэг байгаабди. Энэ түсэлөө һайхан заншал болгобол, һайн лэ байха һэн гэжэ һанаад: “Харалсагты хайрхаднай, хамгаалагты заяашаднай, хадата нютагай эзэд, огторгойн олон мянган бурхад, одоол мандаа туһалыт!”, - гэжэ зальбараад, харгы замда холын хотоһоо мордоо бэлэйбди. 

Бууралһаа үгэ дуулаабди ...

Түнхэн аймагта тэрэ үдэр хүлгөөтэй байба. Аймагай олонхи һунгамалнууд засаг даргадаа үнгэрһэн жэлэйнь ажалай дүнгүүдээр хатуу сэгнэлтэ үгөөд, гүрэнэй ниислэлһээ ерэһэн айлшанай ажалынь һаатан алдаа. Хэды тиигэбэшье, харгын холоһоо айдаггүй Алдар Дамдинов, суг ябаһан бидэшье нютагай таабайнартай уулзажа, сэдьхэлээ ханаабди. Эдэ ветерануудые нэрлээгүйдэ аргагүй. Хэд бэ гэбэл, Хэрэндэ – уласай болон аймагай хүндэтэ эрхэтэн Пётр Степанович Дёмин, Харбяангуудта – Дандин- Сырен Сыденович Сушкеев Дамжунай Дагбаевич Лопсонов хоёр. Үбгэ эсэгэнэрэй үреэлэйнь дээжэдэ хүртэжэ, үхибүүн шэнгеэр баярлаабди. Шогтой зугааень шагнажа, шанга-шангаар энеэхэшье шалтагаан байгаа. Нэгэ үгөөр хэлэбэл, үндэр хэмжээнэй уулзалганууд удха шанар ехэтэйгээр үнгэржэ, хоёр талаһаа харилсагшадай һанаа сэдьхэлынь ханаа гэбэл, алдуугүй. 

Һогоон зээрэг горхотой һоёдой газарта уулзагдаа 

...Дам саашаа дабшахадамнай, дардам харгыньшье дууһашоо. Хадын хабшал хабшахаа һанаһандал, уйтаржал байха юм. Хабсагайн саагуур хоргодо хоргодоһоор, халуун нараншье жаргашаба. Хүйтэн һэбшээнэй амисхал үзэгдөөд, хойшо урагшаа хаража үрдеэгүй байтаршни, харанхы болошоно. Түрүүшынхиеэ тиишээ айлшалһан зон тэрэ мэдэрэлээ миһэрэн-миһэрэн һанадаг бэзэ? 

Дондог Улзытуевай домоглон бэшэһэн аглаг үндэр Аха нютагай ноёдто угтуулаад, Алдар Дамдинов болон тэрээнтэй хамта ябагшад дардам харгыгаар дугшуулһаар, сахюур шулуугаар, алта мүнгөөр баян дайдын үнсэгтэ оршодог һоёд зоной сомоной түбтэ хүрэжэ ерээд, хоёр дабхар һургуулиин уужам һаруул танхим соо улад зонтоёо уулзабабди. Һунгамал манай нүхэрнай Ородой ниислэлэй түхэреэндэ одоо мүнөө ябуулдаг ажалаа, бэелүүлжэ байгаа түсэбөө дууһан тэндэ хөөрэбэ. Асуудалнуудые үгэгты намда гэхэдэнь, урдань һууһан һоёдууднай угаа ехээр аягүйрхэбэ: һанажа бодожо байһанаа һайрхаад хэлэхэ заншалгүй, ерэһэн ошоһон зондо яараад хамагаа ярихагүй... Тээ байд гээд, танил болоһон айлшандаа таамаг юумэ дурдангүй, бага жэжые эрингүй, байһан ехэ асуудалаа барюулбал даа саарһан дээрэ. 

Һүниин тэн болотор һайхан зугаа дэлгээхэ арга боломжын хэды ехэ байгаашье һаа, саашаал зорихо баатайбди. 

Өөрлигэй өөрэ зугаа 

Аймагай түбтэ Алдар Дамдинов байгаали хамгаалгын хэшээл шагнаа, номой санда дэлгээгдэһэн үзэсхэлэн хараа, нютагай зоной дулаахан уулзалга эмхидхээ. Эгээл гол шухала үүргэмнай гэхэдэ, хадата нютагтаа ажаһуудаг дайнай дүлэ үзэһэн үндэр наһатай ветерануудтай – Нима Хайдакович Мандагаев Доржо Цыреторович Наханцаков хоёртой уулзаабди. Ухаан һонор, ерэ гараһан наһандаа таарама шадалтай, нютаг дээрэ, Буряад орон болон Ород гүрэн соомнай боложо байһан үйлэ хэрэгүүдые дууһан мэдээд, бүгэдэ буряад арадайнгаа “Буряад үнэн” сониной дугаар бүхэнииень жэншэдгүйгөөр уншанхайнууд, таб-яб гэмээр хөөрэлдэжэ һуунад. Эдэ гээшэл даа, манай урдаа хараха таабайнууд, Агууехэ Илалтын сэрэгшэд, май һарын дулаан элшэтэй хамта, эрхэ сүлөө, элүүр энхые, амгалан байдал мандаа бэлэглэһэн нютагай баатарнууд! Доро дохинобди тандаа! 

Иимэ зон тухайгаа ганса түрэл гаралынь, үри хүүгэдынь, аша зээнэрынь һанажа, дурсажа һуухагүй, бүхы араднай омогорхожо, бахархажа байха ёһотой гээд бодонобди. Тиимэһээ сонин, сэтгүүлнүүдэй, ном, зохёолнуудай нюурнуудта, интернет холбооной олон тоото сайтнууд дээрэ бэшэжэ, бэе бэетэеэ хубаалдая, хөөрэлдэе, хүндэлэн ёһолоё гэжэ бидэ, «Май – Буряадай баатарнуудай һара» түсэл зохёогшод, бэелүүлэгшэд, тандаа ханданабди. “Буряад үнэндөөшье” бэшэжэ байхабди.

Дайнай ветерануудтай уулзалгын үедэ