​Зондоо ашагтай зуун хоног

Буряад Уласай Толгойлогшын уялга дүүргэгшээр Алексей Цыденовэй томилогдоһоор тэбхэр 100 хоног үнгэрэгшэ долоондо хүсэбэ. Ямаршье ноёной тушаал эзэлһэнһээ хойшо түрүүшын зуун үдэрэй туршада тэрэнэй хэлэһэн үгэ бүхэниинь хамаг зоной һонор шэхэндэ дуулдажа, хэһэн ажалынь хёрхо нюдэн доро байдаг гээшэ. 

Уласай Толгойлогшын уялга дүүргэгшэ шэнэ тушаалда үнгэргэһэн түрүүшын зуун хоногойнгоо туршада һайн талаһаа өөрыгөө харуулжа шадаа гэһэн дүнгүүд согсологдожо, олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүд дуулгаһан байха юм. Урда долоондо сэтгүүлшэдтэй уулзахадаа, хэжэ байһан ажалайнгаа зарим тэды дүнгүүд тухай өөрөөшье мэдээсээ. 

Залуу хүнэй зали ехэ 

Адаглан хаража байхада, Алексей Цыденовэй абари зангынь аалин, үлүү шаг шууяагүйнь, хүн бүхэниие анхаралтайгаар шагнаха гэжэ оролдодогынь, ажал эрхимээр хэжэ, арад зондоо туһатай байха гэһэн эрмэлзэлынь абаһаар ойлгохоор. Хэды тиигэбэшье, харюусалгатай шиидхэбэринүүдые абахадаа, тэрэ эршэ зоригтой. Хэн юун гэнэ ааб гэжэ шагнаархажа байһан хүн бэшэ. 

Засагай зургаануудай олон түлөөлэгшэдэй хэлэһээр, толгойлогшын уялга дүүргэгшэ зали ехэтэй, залхуурхые, эсэхэ сусахые мэдэхэгүй хүн. Анхандаа аргааханаар ажалаа ябуулжа һуранхай зарим алба хаагшад Алексей Цыденовые хүсэжэ хүдэлхэнь хэсүү гэжэ ойлгонхой хэбэртэй. Амархые мэдэхэгүй даргын ажалай таһалгын сонхонууд үдэшэ орой, олонхи ушарнуудта харанхы һүни болотор гэрэлтэй байдаг гэжэ олон хүнүүд обёоронхой: уласай гол талмай дээгүүр урагша хойшоо һүниин тэн болотор һүндэлһэн зон хараһанаал хэлэнэ. Гансашье ниислэлдэ байхадаа бэшэ, аймаг нютагуудаар, алас холууршье ажалайнгаа хэрэгээр ябахадаа, амарха забдагүй.

“Хүн болохо багаһаа, хүлэг болохо унаганһаа” гэдэгтэл, залууһаа хойшо ямарханшье бэрхэшээлэй урда сухарихагүйгөөр, эрбэд һэртэд гэһэн юумэнһээ далтирхагүйгөөр эхэ эсэгэ хоёрынь хүмүүжүүлһэн байгаа гээшэ бэзэ. Хоёр арадай түлөөлэгшэ болохо Алексей Цыденов абгашье, нагасашье талынгаа эгээл һайн һайхан шанарыень абажа, өөр соогоо багтаажа шадаһан байгаа ёһотой. Залуу наһанай эршэ хүсэн, хубиин хүмүүжэл дээрэ үнэн сэхэ эрмэлзэл, Буряадтамнай боложо байгаа хамаг үйлэ хэрэгүүд, арад зоной ажабайдалай бүхы талануудтай түргөөр танилсаха гэһэн үнэн зүрхэнэй оролдолго нэмэгдэхэдээ, дүнгүүдынь һайн байгаагүйдөө аргагүй. 

Бэлэн бэшээр бүтэдэг ажал тухай 

Түрүүшын зуун хоногойнгоо дүнгүүдые согсолһон уулзалга дээрээ олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдэй түлөөлэгшэдтэ: 

- 100 хоног – ехэ удха шанартай болзор. Бүгэдэ зон дүнгүүдые хүлеэнэ, саашанхи түсэбүүдые мэдэхэ дуратай байна”, - гэжэ Алексей Цыденов хэлээ. – Һунгалтада хабаадаха түсэбтэй хадамни, намайе дэмжэжэ байһанһаа уламжалан, хамаг юумэниинь бэлэхэнээр бүтэжэ, бүхы шиидхэбэринүүд дары түргэн абташадаг гэжэ заримашуул бодоно. Тэрэ һанамжа буруу. Жэшээ дээрэ харуулан, шиидхэбэринүүд яагаад абтанаб гэжэ танда хөөрэһүү. Аюулгүй болон шанар һайтай харгынуудаар тусхай түсэл үнгэрһэн намар хаагдаһан, Улаан-Үдэмнай тэрээндэ оруулагдаагүй байгаа. Февраль һараһаа эхилжэ, энэ ажал дахинаа һэргээгээбди. Бүхы дурадхалнуудые суглуулжа, хандалга баряад, дэмжэгдээгүйбди. Апрель һара гараба. Манай дурадхал анжарагдаагүй зандаа. Москва ниидэжэ ошоод, Мүнгэн һангай, Транспортын яамануудта оробоб. Игорь Иванович Шуваловтай (Ородой Холбоото Уласай Засагай газарай Түрүүлэгшын нэгэдэхи орлогшо – Б.Б. ажаглалта) хоёр дахин уулзажа хөөрэлдэбэб. Тэрэнээл удаа манда хэрэгтэй шиидхэбэри абтаа. Бэлэхэнээр шиидхэбэринүүд абтадаггүй гэжэ ойлгосотой байхын тула би энээниие хөөрэнэб. Гүрэнэймнай аяар 16 нютаг можодо һунгалта болохоёо байна. Толгойлогшонороо һунгахаяа байгаашьегүй регионууд булта Москва ерэжэ, өөһэдынгөө асуудалнуудые шиидхэнэ ха юм. 

Гурбан шэнэ орлогшо 

...Юрын зоной ажабайдалда һайнаар нүлөөлхэ шиидхэбэринүүд үнгэрһэн зуун хоногой туршада ниилээд абтаа гэбэл, огтошье алдуу болохогүй. Нэн түрүүн Алексей Цыденовэй үндэр тушаалтадые һэлгэһэн ушар бүхэн олониитын зүбшэн хэлсэлгэдэ замханагүй. Тиигээшьегүйдэ аргагүй. 

Засагай газарта эдэй засагай (экономикын) һалбариие 2008 онһоо хойшо харгалзалжа байһан дарга ноён Александр Чепигые тушаалһаа буулгаһаниинь олон зондо һайшаагдаа гэбэл, дэгэд буудагдахагүйл хаш. Баруунай холын Карел Уласта ошоһон Александр Чепик манай уласта ехэ мэдээжэ хүн. Энэ тэрэ хэрүүл шууяанда заатагүй оросолдоһон лэ байгша бэлэй. 

Теэд тэрэнэй орондо томилогдоһон Игорь Зураев тухай арад зоной һанамжа жэгдэ адли бэшэ хэбэртэй. Тушаал эзэлһэн үдэртэнь хэдэн асуудалнуудаар хандажа хөөрэлдэхэдэмнай, нэн түрүүн үйлэдбэри болон аяншалгын һалбари хүгжөөлгэдэ гол анхаралаа хандуулха тухайгаа тэрэ мэдүүлээ һэн. Арадайнгаа анханай заншал эбдэнгүй, шэнэ орлогшо даргын харюусалгатай ажалда амжалта хүсэебди. Тиигээдшье эдэй засагай талаар орлогшо даргын Засагай газарта ябуулха ажалһаа горитой олон юумэн дулдыдадаг гээшэ. Ажалай хүндэһөө айнгүй, алдуу эндүү гаргангүй, арад олондоо туһатай ябаха гээшэ – ноён бүхэнэй гол зорилго мүн. 

Уласай Засагай газарта Түрүүлэгшын шэнэ орлогшын тушаал бии боложо, тэрэниие арад зон соогоо мэдээжэ Пётр Мордовской эзэлээ. Дотоодын хэрэгүүдэй албануудта үнэн сэхээр хүдэлжэ, сайдай нэгэдэхи орлогшо хүрэтэр алба хааһан, хуули буса ябадал гаргагшадайшье, дотоодын хэрэгүүдэй албатадайшье һүрынь дараад байжа шадаха энэ хүн уласай Толгойлогшын болон Засагай газарай захиргаанай хүтэлбэрилэгшын орлогшоор һүүлэй хэдэн жэлэй туршада аюулгүйе сахиха талаар амжалтатайгаар ажаллаа. Тээмэндэ, мантай хөөрэлдэхэдөө, Пётр Мордовской иигэжэ хэлээ һэн: “Хуушан тушаалдаа хэжэ байһан ажалаа үргэлжэлүүлхэб. Тэрэнэйнгээ хажуугаар хэдэн шэглэлээр шэнэ асуудалнууд нэмэгдээ гэжэ хэлэхэ хэрэгтэй. Хуули сахилгын, сэрэгэй талаар хүтэлбэрилхы зургаануудтай, хамтадхаһан сэрэгэй 36-дахи армитай харилсаха асуудалнууд байна. Тус армиин сэрэгэй зүблэлэй гэшүүнээр һүүлэй гурбан жэлэй туршада уласайнгаа гүйсэдхэхы засагые түлөөлжэ байдагби. Засагай газарай дэргэдэхи тусхай комисси хүтэлбэрилжэ, хуули хазагайруулха ушарнуудтай тэмсэхэ ажалаа анхандаашье хэдэг һэмби. Бусад нютаг можонуудта иимэ комиссинуудые амбан захирагшадай (губернаторнуудай) орлогшонор толгойлдог юм, гансал манай Буряад Уласта иимэ тушаал үгы байгаа. Тиимэ ушарһаа гүрэнэй зургаануудай талаһаа зууршалгашье байһан юм”. 

Шэнэ долооной эхиндэ, гарагай хоёрто болодог заншалта зүблөөн дээрэ анхан хүдэлжэ байгаад, амаралтада гараһан Николай Зубаревай орондо Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшын уялга дүүргэгшээр Мүнхэжаб Бадмаевые томилхо тухай зарлиг соносхогдоо. Энэ мэдээсэл манай сайт дээрэ эгээ түрүүн тунхаглагдаа гээд хэлэлтэй. Урда тээнь олондо мэдээсэл тараадаг бусад хэрэгсэлнүүд Бадмаевай ерэхые багсаамжалһан, уридшалһан мэдээ тараабашье, үнэн дээрээ уржадэр тушаалдаа һууха тухайнь мэдээгүй байшоо. Мүнхэжаб Бадмаевые үндэр шэнэ тушаалда һууһан ушараарнь “Буряад үнэнэй” уншагшадай зүгһөө амаршалаад, ажалдань мүн лэ амжалта хүсөөбди. 

Хүтэлбэрилхы ажалтадые хүтэлхэ хүн 

Засагай газарай Түрүүлэгшын шэнэ орлогшонорой томилогдохоһоо гадуур бусадшье тушаалнуудта хүнүүд һэлгэлдэхэ гээд хүлеэгдэнэ. Гүйсэдхэхы засагай байгуулга орёошог юм. Тиимэһээ шууд дары, түргэн шиидхэбэри абахань буруу. Эгээл энэ ушараар гүрэнэй албанай тушаалнуудта бэлдэгдэһэн зоной нөөсэ гэжэ байдаг. Тушаал бүхэндэ тусхай конкурс соносхогдожо, тэрээндэ хабаадаһан эгээл эрхимүүд нөөсын дансада оруулагдаад, сүлөө тушаалай бии болоходо, тэрэниие эзэлхэеэ хүлеэн һагад байдаг юм. Теэд тиимэ зоной тоо олон, харин тушаалнууд үсөөн. Гүрэнэй албанай нөөсэдэ ороһон ушар тушаал заатагүй эзэлхэ эрхэ хүн бүхэндэ олгоногүй. Хүтэлбэрилхы хүдэлмэрилэгшэдые, сайд дарганарые, Засагай газарай албатадые тушаалнуудта тааруулжа һуулгаха, хэрэгтэй бэлэдхэл хэхэ, уласай Толгойлогшодо тааруу дурадхал оруулха ажалай удха шанар ушаргүй орёо, харюусалга ехэтэй. Буряад Уласай Толгойлогшын болон Засагай газарай Захиргаанай бүридэлдэ гүрэнэй албанай болон кадрнуудые харгалзалха ажалтай тусхай хороон бии юм. Тэрэнэй түрүүлэгшээр һүүлэй хэдэн жэлдэ ажаллажа байһан Александр Башкирцевые наһанайнгаа амаралтада гараһан Светлана Зайцевагай орондо Хүн зониие ажалаар хангаха талаар агентствын хүтэлбэрилэгшөөр Алексей Цыденов томилбо.

Дүшэ хүрэжэ ябаһан залуу дарга – бэрхэ юрист. Гүрэнэй албанда залууһаа хүдэлһэншье һаань, сүлөө, дээрээ сэхэ зонхилхо, заргалха ноёгүйгөөр ажаллаха арга анха түрүүшынхиеэ тэрээндэ олгогдоо. Харин тиихэдэ Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшын уялга дүүргэхээр томилогдоһон Пётр Мордовскойн анхан эзэлжэ байһан тушаалынь гүрэнэй албанай талаар хорооной түрүүлэгшын тушаалда нэмэри болгогдожо, тэрэнэй удха шанар дээшэлүүлэгдээ гэхэдэ, алдуугүй. Тиин, уласай Толгойлогшын болон Засагай газарай Захиргаанай хүтэлбэрилэгшын орлогшоор Балта Дагбаин томилогдоһон байха юм. Энэ дарга аюулгүйе сахиха гүрэнэй албанда, Гадаадын хэрэгүүдэй яаманай Улаан-Үдэдэхи түлөөлэлгэтэ газарта даргаар, мүн тиихэдэ хилын саана, Монгол сайхан орондо, манай гүрэн түрын элшэн сайдай газарта хүдэлһэн, уласхоорондын ажалда дүршэһэн хүн. Шэнэ тушаал эзэлхынгээ урда тээ тэрэ Ородой Холбоото Уласай Гадаадын хэрэгүүдэй яаманай Улаан-Үдэ хотодохи түлөөлэлгэтэ газартаа бусажа, тэрэнэй даргын уялгануудые гүйсэдхэжэ байһан юм. 

Эдэй засаг “эдеэшүүлхэ” хэрэгтэй 

Хэнэйшье мэдэһээр, гүрэн түрэдэмнай боложо байгаа бага, ехэ үйлэ хэрэгүүд Буряад Уласыемнай алгад гарадаггүй. Хамаг юумэн хаа-хаанагүй сууряатажа, үдэр бүриимнай ажабайдалда өөрын нүлөө үзүүлжэл байдаг гээшэ. Теэд эндэ байһан бидэнэй байдал һайжаруулха талаар хэды ехэ ажал хээшье һаа, хэр зэргэ үрэ дүн гараха гээшэб? Али хамаг юумэн дээрэһээ, баруун тээһээ болодог юм гү? Нэгэ дүримтэй, нэгэ гуримтай юумые хубилгаха, һайжаруулха һэдэлгэ хэжэ, уһан тээрмэдэ эсэргүүсэһэн шэнги болошоногүй гүбди? Арайл тиимэ бэшэ гээд бодогдоно. Олон асуудалай шиидхэбэри гүрэнэй засагһаа дулдыдаал юм бэзэ. Теэд хэһэн хээгүй хоёр адли бэшэ. Олон юумэеэ өөһэдөөшье үрэ дүнтэйгөөр бэелүүлхэ аргатайбди. Уласай хэмжээндэ засагаймнай абаһан шиидхэбэринүүд, хэһэн ажалынь юрын зоной ажабайдалда яаха аргагүй нүлөөлдэг. Үрэ дүнгүүдынь хүнэй нюдэндэ тородог, эли тодоор харагдадаг гээшэ. 

Үнгэрһэн зуун хоногой туршада эдэй засаг хүгжөөхэ, тэрэниие “эдеэшүүлхэ” талаар хэдэн шиидхэбэри Алексей Цыденов абахынгаа хажуугаар, олон зонтой уулзаһан, хөөрэлдэһэн байна. Дээгүүр ябажа шиидхэхэ асуудалнуудыень танил талаараа (ороной ниислэлдэ хүдэлһэн хадань тэдэнь олон), нүхэд зонтоёо хэлсэжэ шадаа. Теэд гансал дээгүүр ябаха бэшэ, ажалаа эндээ хэжэ байһан олзын хэрэг эрхилэгшэдтэй уулзажа, томо-томо үйлэдбэринүүдтэ хүрэжэ, юрын ажалшадтай хөөрэлдэхэдөө, ганса танилсана бэшэ. Хурса нюдөөрөө адаглан харахынгаа хажуугаар, зүб шиидхэбэри бэдэрнэ гэбэл, буруу болохогүйл хаш. 

Хүдөө ажахы хүгжөөхэ шухала 

Буряад арадай заншалта ажал, бүхы ажабайдал адууһа малтай нягта холбоотой. Хэр угһаа хойшо эрхилжэ байгаа энэ ажалаа алдабал, хорбоо юртэмсэтэеэ холбоогоо таһалхабди гэжэ түрэл нютагтаа ажаһуужа байһан бидэ хэр ойлгонобибди? Хүдөөһөө хото руу нүүжэ ошоод, бусадтал адли бэлэн, дулаан байдал үзөөд, ехэ мүнгэнэй амта амсаад, зангаа хубилжа, заншалаа мартаха сагнай ойртожо байна бэшэ бэзэ? Эдэ болон бусад асуудалнуудые хэзээ нэгэтэ өөрынгөө урда табяагүй бодолтой хүн мүнөө сагта байха аал? Хуушанайхяараа мал адууһаа адуулхаяа, үбэлжөөн, зуһаландаа саг соогоо нүүхэ, зөөхэеэ болижо байһан сагта ямар шиидхэбэринүүдые абаа һаа, засагнай алдуу гаргахагүй гээшэб? 

Гүрэнэй талаһаа үгтэжэ байһан мүнгэн туһаламжын хэмжээн горитой ехэ. Хүдөө ажахын һалбариин хүгжэлтэдэ тэрэ тэдхэмжын өөрынгөө һайн нүлөө үзүүлдэгынь дамжаггүй. Иимэ дэмжэлгын үгы һаа, һара бүхэндэ салин абажа, гаргашануудаа хааха аргагүй малшад болон таряашад шахардуу байдалда орохо һэн. 

Гүрэн түрын, уласаймнайшье бюджедһээ үгтэдэг туһаламжын иимэ хэмжүүртэй байхын тула Хүдөө ажахын яаманай олон дурадхал болон түсэлнүүд, Арадай Хуралай һунгамалнуудай болон Засагай газарай оролдолго нүлөөнь нилээдгүй ехэ. 

Зуун хоногой туршада Алексей Цыденов аймаг нютагуудаар ябахадаа, хүдөө ажахын һалбаритай дүтөөр танилсана. Түбхын түрүүндэ түрэл болохо һалбаримнай түргөөр хүгжэһэй, тиихын тула оролдохоб гэжэ хэлээ юм. 

Һү буйлуулдаг уластамнай мэдээжэ болонхой үйлэдбэри – хуби ниилүүлһэн “Молоко” нээмэл бүлгэм шахардуу байдалда ороод, арад зоной һанаанда таараһан һүнэй зүйлнүүдые дэлгүүрнүүдтэ анханайхидаал адли элбэгээр табихаа болинхой. Тэрэниие дэмжэжэ, инвесторнүүдтэйнь хөөрэлдөөд, саашань хүл дээрэнь гаргаха тухай шиидхэбэри уласай дарга абаһан байна. 

“Ажур-текс” гэжэ үйлэдбэриие мүн лэ дэмжэхэдээ, эндээ, Буряад орондоо, үсхэбэрилэгдэһэн хониной нооһоор хүн зоной хэрэглэхэ, үмдэхэ хубсаһа оёхо, нэхэхэ хэрэгтэй гээд Алексей Цыденов тээмэндэ хэлээ. Тэрэ бодол бэелүүлхынь тулада Буряад Уластамнай дүн хамта 500 мянган толгой хонин һүрэг нэгэмүһэн байха ёһотой. Хэзээ иимэ олон хонитой болохобибди – энэмнай асуудалай ехэ асуудал. 

Аяншалгын ашаг үрэнь ямар бэ? 

Байгал далайн эрье дээрэ баригдажа байтараа болюулагдаха туйлдаа хүрэһэн “Байгалай боомто” (“Байкальская гавань”) һөөргөө һэргээгдэжэ, ами оруулагдаха болобо. Иимэ шиидхэбэри уласай Толгойлогшын уялга дүүргэгшэ абажа, хэрэгтэй зоноор уулзажа хэлсээд, тусхай хэлсээн доро гараа табихаар болонхой. Һаяар болохоёо байһан Санкт-Петербургын эдэй засагай ехэ хуралдаан дээрэ тэрэ хэлсээниинь баталагдахаар багсаамжалагдана. Тэрэ хэлсээн доро уласай Толгойлогшын уялга дүүргэгшэ гараа табихадаа, өөр дээрээ бага бэшэ харюусалга абана гээд ойлгохо хэрэгтэй. Тус дансын баталагдаһанай удаа “Байгалай боомтын” түсэлдэ оролсожо, ажал эрхилхэеэ һанаһан инвесторнүүд гүрэнэй Эдэй засаг хүжөөлгын хороондо бэшэ, Буряадай Засагай газарта сэхэ хандаха болоно. Гэхэтэй хамта, “Байгалай боомто” федеральна хэмжээнэй түсэл зандаа үлэхэ юм. 

Юрэдөөл, аяншалгын һалбарида горитой анхарал хандуулагдаха ёһотой гэһэн бодолоо Алексей Цыденов нэгэнтэ бэшэ дурдаа. Теэд гансахан энэ һалбариин ашаар эдэй засаг һайжаруулхагүйнь үнэн. Нүгөө талаһаань хараад үзэхэдэ, Буряадай байгаалиин баялигуудые буруугаар ашаглажа, бузарлаха болоо һаа, заһашагүй алдуу болохо. Гадаадын оронуудһаа, мүн манайшье гүрэнэй нютаг можонуудһаа аяншалагшад ерэжэ байха, тэдэниие бү ерэгты гэжэ хорихо арга үгы. Манай хиналта доро аяншалгын һалбари ажалаа эрхилээгүй һаа, байгаалимнай һалаха. Тиимэ болохогүйн түлөө ерэһэн, ошоһон зоной манай зохёоһон дүримөөр ябаа һаань, дээрэ. Дүримүүдые зохёохынгоо хажуугаар, айлшадайнгаа талые хаража, бэеэ заһаха, угааха дулаан уһатай газарнуудые, байрлаха, хонохо зочид буудалнуудые элбэгээр барюулха хэрэгтэй. Баригдаад байһануудыень, хуушарһыень һэльбэн шэнэлхэ зэргэтэй. Баярлаха, сэнгэхэ газарнуудыень мүн лэ эмхидхэхэ ёһотойбди. Энэ ехэ ажалые хэн хэхэб? Манайл зон, бидэ өөһэдөө. Тиихэдээ, аяншалгын һалбариин хүгжэхэдэ, ажалай һууринуудшье бии болохо, бага, ехэшье һаа, бюджедтэ олзо орохо гээд найдагдана. 

Аяншалгын һалбариие харгалзалха, хүгжөөхэ талаар ажалые Соёлой яаманда даалгажа, Соёлой болон аяншалгын яаман байгуулха тухай шиидхэбэри абтаа. Намарһаа хойшо шэнэ яаман ажаллажа эхилхэ гээд соносхогдонхой. 

Олоһон мүнгэниинь олондо туһатай байг лэ 

Зуун хоногой туршада Алексей Цыденовэй ябуулһан ажалайнь дүнгүүд яһала һайн гээд олон зон, илангаяа мэдээжэ экспертнүүд нэгэн дуугаар һанамжална. Бусад нютаг можонуудта Владимир Путинай энэ жэлэй эхиндэ эльгээһэн бүхы ноёдые тэндэхи зониинь магтадаггүй юм байна. Интернедэй долгёор гү, али сэнхир дэлгэсээр тунхаглагдаһан, хэлэгдэһэн ба бэшэгдэһэн олоной һанамжаар, зарим регионуудай шэнэ дарганарые хизаар гү, али можынгоо улад зонтой үгэеэ ойлголсоогүй, ябуулха ажалынь урагшагүйдөө, һанааниинь һарьдагһаа дээгүүр аад, заяаниинь хүрэнэгүй гэхэ мэтэ сэгнэлтэнүүд үгтэхэ юм. Теэд манай Буряад Уласай Толгойлогшын уялга дүүргэгшэ Алексей Цыденов тухай бодолтой зоной нэгэшье һанамжа һарюу бэшэ гээд онсолмоор. 

Гүрэн түрын хэмжээндэ засагай зургаануудта хүдэлжэ, дүй дүршэлтэй, дээдын тушаалтад болохо засагтай, мүнгэтэй зонтой нүхэсэлэй харилсаа холбоотой хадаа хүнгэхэнөөр асуудалнуудые шиидхэнэ бэшэб гэхэдээ, Алексей Цыденов худалаар хэлэнэ бэшэ. Хэды тиигээшье һаа, танил зоной, нүхэдэй туһа гэжэ байдаг ха юм. Олонхи зон үдэр бүхэндэ намда энэ, тэрэ хүн туһалха һэн гээд һуудаггүй. Өөрынгөө толгойгоор, өөрынгөө ухаагаар, шадабаряар, хэрэгтэй болоо һаань, нүхэдэйнгөөшье туһаламжаар хэрэгээ бүтээдэг гээшэ аабзабди. Уластамнай туһатай шиидхэбэринүүдые абхуулхаяа оролдожо залуу даргамнай эгээл тиигээд ябана ха юм. 

Гүрэнэй бюджедһээ харгы зам барюулха, һэльбэн шэнэдхүүлхэ, заһабарилха ажалда аяар 6 миллиард түхэриг мүнгэн үгтэхэ болоо. Толгойлогшын уялга дүүргэгшын зуун хоногой туршада бүтээһэн ашаг үрэтэй ажалайнь эли тодо үрэ дүн энэл бэшэ гү? 2017 оной туршада нэгэ миллиард шахуу мүнгэн ниислэл хотымнай харгынуудта гаргашалагдахаар хараалагдана. Буряадай дэбисхэр дээгүүр зурыһан холбоото уласай харгы замда 4,5 миллиард түхэриг, үшөө 1 миллиард 800 сая түхэриг “Улаан-Үдэ – Баргажанай Адаг” гэһэн харгын барилгада үгтэхэ юм. 

Нёдондо жэлдэ ган гасуур боложо, хүдөө ажахыдамнай хүндэхэн байдал тогтоо һэн. Панхаруутахын дабаан дээрэ гараад ябаһан таряашадай урда жэлэй гаргашануудые хаахын тула 309 сая түхэриг үгтэбэ. Энэ мүнгэн уластамнай хэзээ нэгэтэ ерэхэ гэһэн найдал үгы шахуу болоод байгаа. Буряадай ниислэл хотодо хүнэй ажаябуулгаһаа үлэһэн гараһаниие, үдхэн шэнгэниие арилгаха, сэбэрлэхэ түхеэрэлгын барилгада 328 сая түхэриг үгтэхэ болоо. 

Заахан сэнтэй зайн гал 

Мүнөөдэрэй байдалаар, Буряад Улас гүрэн доторой элшэ хүсэнэй сэнгүүдээр 16-дахи һуурида оронхой. 70 нютаг можын зон манһаа үнэтэйгөөр зайн гал худалдажа абана. Сэтгүүлшэдтэй уулзахадаа, Алексей Цыденов иигэжэ онсолоо: 

- Хүршэ Эрхүү можымнай зон үнэхөөрөөшье манһаа хямдаар зайн галаа абана. Тэдэнээл адаглаад байха зантайбди, энэ ойлгосотой. Теэд манай хүршэ регион өөрөө зайн гал гаргаха аргатай. Олон томо-томо үйлэдбэритэй. Тэдэнь элшэ хүсэ ехээр хэрэглэхэдээ, ехээр түлэнэ, тиихэдээ сэнгынь бага болгоно. 

Толгойлогшын уялга дүүргэгшын хэлэһээр, зунай тэнһээ хойшо, июлиин 1-һээ хүн зоной түлэдэг сэн 8 хубяар (процентээр) доошолуулагдаха. Тиимэ шиидхэбэри абтанхай. Эмхи зургаануудай оруулдаг түлбэри мартын нэгэнһээ 70 мүнгөөр доошолонхой, мүнөө үшөө 40 мүнгөөр бага болохо. Зайн галай, элшэ хүсэнэй сэн һүүлшынхиеэ бага болгогдоногүй гэжэ уласай дарга тэмдэглээ. Ородой Холбоото Уласай Засагай газарай даабаряар Буряадыемнай Тыва Улас болон Хойто Кавказай түлэдэг түлбэридэ хүргэжэ, эмхи зургаануудай түлэдэг түлбэри үшөө нэгэ түхэригөөр доошолхо ёһотой. 

Аймаг айлаар айлшалжа 

Буряад Уласта түрөөгүй, үндыгөөгүй, эндэхи зониие, абари зангыень, зан заншалыень мэдэхэгүй, ерүүл хүн гэжэ байгаад бодомжолхо, хурсаар хараха, дуугарха зон манай эндэшье олдоно. Харамтай. Яахадаа бидэ бэедээ хара һанажа, хорон үгөөр хадхан-хадхан байха зантайбибди?! 

Түүхээрээ, үндэһэ яһаараа, хүйһөөрөө холбоотой хүршэ хизаартамнай түрэһэн, шадалтай, шарайтай, шанга зоригтой залуу хүнэй ерээд, гүрэнэй Юрэнхылэгшын найдал харюулха гэжэ оролдожо, урагшатайгаар, алдуу багатайгаар ажал ябуулжа эхилхэдэнь, атаа жүтөөнэй амтан үзэгдөөд лэ байха юм. 

Хусаһан нохой тэмээн хамбыда һаад татажа шадахагүй, ород арад сэсэн мэргэнээр хэлсэдэг. Жэжэ-божо юумые анхарангүйгөөр, элдэб эсын хөөрэлдөөнүүдтэ һанаата болонгүйгөөр, аргаахан, дүмүүхэн ургашаал дабшана залуу дарга. 

Алексей Цыденовтэ арга шадал, агуу ухаан, аза талаан бии. Зуун хоногой туршада зуунһаа оло дахин замда мордожо, холо, ойгуур тэрэ ябажа, амжалтатай ажалай ольһые мэдэрээд, жолооень шангаар баряа. Хажуугаар байһан албатан зонойнгоо журамыень, нюргыень тэгшэлээ. Уласайнгаа арбан нэгэн аймагта айлшалхадаа, арад зонтоёо танилсажа, хүнэй нюдэндэ харагдахагүйшье һаа, аха дүүгэй таһаршагүй нягта харилсаа холбоо тогтоожо, сэдьхэлээ баясажа, сээжэ дүүрэн сэбэр агаар һорожо, эбхээтэй байһан далияа эршэтэйгээр дэлинхэй, хурса нюдөөрөө холые хаймаданхай. Бусад аймагууд Буряадай даргые тэсэбэри ехэтэйгээр хүлеэжэл байна: танилсаха, хөөрэлдэхэ, хэлсэхэ, түсэблэхэ юумэн заха хизааргүй.