​Һү һаалиин үйлэдбэри хэр бэ?

һаяхана Буряад Уласай Засагай газарта һү һаалиин үйлэдбэриин асуудалаар зүблөөн үнгэргэгдэбэ. Һү һаалиин үйлэдбэриин асуудалаар үнгэрһэн жэлэй дүн согсологдожо, ехэ һүнэй хаһын урда шиидхэгдэхэ асуудалнууд зүбшэгдэжэ, түсэбүүд табигдаба. 

Жэлэй дүгөөр, “Берил”, “Байкальский”, “Бэшүүрэй тоһоной завод” гэhэн үйлэдбэринүүд экономикын шахардуу байдалда ядамаггүй һү худалдажа абаад, һүнэй зүйлнүүдые буйлуулна, һайнаар ажаллана гэжэ тэмдэглэгдээ. Харин мүнгэ зөөриин дуталдаһанай шалтагаанаар Турунтаевын “Заготпром” болон “Буряадай һүн” гэhэн предприятинуудай үйлэдбэриин хэмжээн доошолоо. “Буряадай һүн” үйлэдбэриин һүүлэй үедэ шахардуу байдалда ороһон ушарhаа хүдөө ажахын сайдай орлогшо Петр Брыков тэрээндэ гүрэнэй дэмжэлтэ үзүүлхэ талаар ажал ябуулагдана гэжэ мэдээсэбэ. 

- Засагай газарай түрүүлэгшын уялга дүүргэгшын дэмжэлтээр энэ асуудал шиидхэгдэжэ, тус үйлэдбэри ажалаа һайнаар ябуулжа эхилхэ бэзэ, - гэжэ тэрэ найдалаа мэдүүлбэ. 

Һүнэй үйлэдбэри доошолоо 

Байгша ондо Буряад Уласай дэбисхэр дээрэ һүнэй үйлэдбэриин 21 предприяти, сыр буйлуулдаг хоёр завод болон “Перспектива” гэһэн хамжаан ажаллана. Тэдээн жэлэй туршада 60 мянган тонно һү үйлэдбэрилнэ. 33 мянган тонно хэмжээнэй тон ехэ продукци “Буряадай һүн” гаргана. Жэлэй хугасаада 200,5 мянган тонно һүн һаагдаа, гэхэ зуура бүхы һүнэй 90 хубинь үмсын ажахынуудта һаагдана. 

Һү һаалиин дүн харабал, эгээл ехээр Түнхэн аймагта – 27, 1 тонно һаагдаа, Бэшүүр аймаг – 19,5 тонно, Зэдэ аймаг – 18,2 тонно, удаань Мухар-Шэбэр, Захаамин, Хяагта гээд һубарина. Нэгэ үнеэн дунда зэргээр 3 килограмм 831 грамм һү үгэнэ гэжэ тоологдоно. Үнгэрһэн жэлдэ һү үйлэдбэрилдэг эмхинүүд 8,3 мянган тонно һү худалдажа абаад буйлуулаа. Литр һүн дунда зэргын 20 түхэриг 60 мүнгөөр худалдагдана, 2015 онтой жэшэхэдэ, 24 х бяар сэн дээшэлээ. 

Муу шанарай хоол олошорно 

Дэлгүүртэ элдэб шанартай һүнэй зүйлнүүд дэлгэржэ, һайн шанартай һү шэлэн абахань хүшэр болоо. Һаяын сагта Буряад Уласта һүнэй шанар шалгажа, үнэн худалыень элирүүлдэг түхеэрэлгэ бии болохо түсэбтэй. Харин мүнөө һүнэй шанар Красноярск, Эрхүү хотонуудта болон Москва можо эльгээгдэжэ шалгагдана. Нёдондо үйлэдбэрилэгдэһэн эдеэнэй зүйлнүүдые хуули бусаар худалдалгатай тэмсэхэ комисси Буряад Уласай Засагай газарта байгуулагдаа hэн. Һаяшаг Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яаман Yмсын хэрэг эрхилэгшэдэй эблэлтэй хамта зүбшэжэ, уласай дэлгүүр дээрэхи эдеэ хоолой шанар шалгаха, худал зүйлнүүдые элирүүлхэ талаар ажал һэргээхэ тухай хэлсэгдээ.

- Энэ хэрэгтэ бидэниие Буряад Уласай Толгойлогшын уялга дүүргэгшэ Алексей Цыденов дэмжэнэ, - гэжэ Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яаманай таһагай дарга Татьяна Полозова суглаан дээрэ тэмдэглээ. 

Татьяна Владимировнагай мэдээсэһээр, Буряад Уласай болон бүхы Ород гүрэнэй дэлгүүр дээрэ эдеэ хоолой муу шанартай зүйлнүүд олошорно. Жэшээнь, манай эндэ тоһо үйлэдбэрилгын талаар тоо баримтанууд доошолоо. 2016 ондо һайн тоһо буйлуулдаг үйлэдбэри маргарин гаргадаг боложо бүридхэгдөө. Харин мүнөө жэлдэ тус үйлэдбэриин тоосоогоор, Буряад Улас дотор тон элбэгээр тоһо үйлэдбэрилдэг гэжэ тоологдоо. Һүүлэй үедэ һү буйлуулгын шанар доошолоод, зарим зүйлнүүдэй муу шанартай холисо аяар 55 хубинь болоно. Нёдондо үнгэргэгдэhэн шалгалтын ёhоор, сыр, зөөхэйн худал янзанууд тон ехээр олошороо. Эдэнэй аяар 25 хубяар хүүгэдэй сэсэрлигүүд, һургуулиин болон эмнэлгын газарнууд хангагдана. 

Хуурмаг эдеэ хоол үйлэдбэрилбэл - хэһээгдэхэ 

Манай эндэхи дэлгүүрэй 30-40 хубинь нютаг дээрээ үйлэдбэрилэгдэһэн эдеэ хоол болоно. Ондоо тээ үйлэдбэрилэгдэһэн эдеэ хоол элбэгээр дурадхагдадаг, энэнь нютагай үйлэдбэрилэгшэдтэй зүршэлдэнэ. Эдеэ хоолой зүйлнүүдтэ дээшэлһэн үнэ сэн, һүнэй хомор байлга, худал эдеэ хоол үйлэдбэрилэгшэд гэхэ мэтэ дэлгүүр дээрэхи байдалда нүлөөлнэ. Наймаашад үнэгүй аад, удаан хадагалагдадаг эдеэ хоолой зүйлнүүдые худалдажа абаха хүсэлтэй. Тиимэһээ нютагтамнай үйлэдбэрилэгдэһэн эдеэ хоол наймаанда үсөөнөөр дурадхагдана бшуу. 

Эдеэ хоолой худал зүйлнүүдые үйлэдбэрилжэ, асаржа наймаалһанай түлөө 2 жэлэй заhан хүмүүжүүлгын ажалаар хэһээгдэхэ гэhэн хуулиин түсэл нёдондо жэлэй һүүл багаар Роспотребнадзорой албан бэлдээ. Мүнөө хуулиин тус заhабари зүбшэгдэжэ, ашагдаха ялын хэмжээ дээшэлүүлхэ, эдеэ хоолой зүйлнүүдые шалгалтын аргануудые, хэһээлтые шанга болгохо г.м. дурадхагдана. 

Һү үйлэдбэригшэдые дэмжэхэ 

Энэ зүблөөн дээрэ һү үйлэдбэрилэгшэдые гүрэнэй талаhаа дэмжэхэ тухай онсо тэмдэглэгдээ. Бүхыдөө энэ жэлдэ 950 сая мүнгэн энэ хэрэгтэ үгтэхөөр хараалагдана. Мүн урьһаламжын талаар 5 процентһээ ехэ бэшэ хүнгэлэлтэ байха. Иимэ урьһаламжын мүнгэ зөөриин субсиди сэхэ банкда орохо юм. Энээнэй ашаар үйлэдбэрилэгшэд урьһаламжын нэмэлтэ хубида субсидиин мүнгэ түлэхэгүй, мүнгэнэй субсиди удаан хүлеэхэгүй болоно. Һү үйлэдбэрилэгшэд болон үмсын хэрэг эрхилэгшэд жэлэй туршада урьһаламжа хүнгэлэлтэтэйгээр абаха аргатай. Юундэб гэхэдэ, һү үйлэдбэрилгэ мүнөө үедэ тон шухала, гүрэнэй программын гол хуби болоно гэжэ Хүдөө ажахын яаманай мэргэжэлтэд онсолбо. 

Шэнэ түхэлэй үнэмшэлгэ 

Зүблөөндэ хабаадаhан мал эмнэлгын болон хүдөө ажахые хиналтын албанай түлөөлэгшэдэй тэмдэглэһээр, саашадаа ветеринарна электрон үнэмшэлгэнүүд нэбтэрүүлэгдэхэ юм ха. 2018 онһоо Ородой Холбооной бүхы газар дэбисхэр дээрэ ветеринарна үнэмшэлгэ электрон аргаар хэгдэхэ. Манай Буряад Улас дотор энэ хэрэг нэбтэрүүлгэдэ бэлэдхэл эхилэнхэй, “Меркурий” гэһэн гүрэнэй мэдээсэлэй бүридхэлэй түб тус ажал ябуулна. Иимэ электрон түхэл нэбтэрүүлхэдэ, ветеринарна үнэмшэлгэнүүдэй сэн доошолхо, эдеэ хоолой зүйл үйлэдбэриһөө эхилээд, бэлэн болоторнь хинан шалгагдаха, гадна үнэмшэлгэ богонихон болзор соо бүтээгдэдэг болохо юм.