һаяхана Кремль соо Ородой Юрэнхылэгшэ Владимир Путин Хитад Арадай Уласай Түрүүлэгшэ Си Цзиньпиньтэй уулзаа. Юрэнхылэгшэнэр гар гараа барижа, мэндэшэлһэнэйнгээ һүүлээр хоёр гүрэнэй хоорондохи харилсаа холбооной, сэрэгэй-техническэ, худалдаа наймаанай, эдэй засагай талаар харилсаата хүдэлмэриин асуудалнууд тухай хэлсээд, удаань сугтаа үдын хоол баряа.
Харин 70 жэлэй саана Москвада Буряадай уран зохёолшо Жамсо Тумунов Хитадай ирагуу найрагша Сяо Саньтай - элитэ гүрэнэй ажал ябуулагша, хитад коммунизмын гол теоретик Мао Цзэдүнэй дүтын нүхэртэй танилсаһан юм. Эдэ хоёр уран үгын бэлигтэнэй уулзалга саашадаа бата бэхи хани барисаан болон хүгжэжэ, олон жэлнүүдтэ үргэлжэлһэн байна.
Мао Сталин хоёр ...
Нэгэ хэды минутын туршада Жамсо Тумуновай хүбүүн, буряад ном хэблэгшэ Батор Тумунов Хитадай толгойлогшын Ородой толгойлогшодо албан хэрэгээр ерэһэн тухайнь һони дамжуулжа байһан экран руу хаража байтараа, телевизорээ болюулаад, бодолгото болобо... Толгой соонь түрэһэн бодолнууд тэрэниие холо үнгэрһэн саг руу абаашаадхиба.
1948 он. Москва. Тэрэ – гансал буряад хэлэтэйшье һаа, Трубна талмай шадархи 239-дэхи һургуулида һурадаг найматайхан хүбүүн. Һургуулидаа ошолго бүхэниинь – амидархын түлөө тэмсэл мэтэ. “Китаец идет!” гэжэ һүхирэлдэһэн хүбүүдтэй наншалдажа (тэрэ үедэ ниислэл хотодо буряадуудшье, казахуудшье, хальмагуудшье үгы байһан шахуу), ходо хүхэ бала нюуртай ябаха баатай бологшо һэн.
Зүгөөр нэгэ үдэр хамаг юумэн эгсэ хубилшоо бэлэй...
- Һургуулидаа ошохо замдаа талмай гаража ябатараа, “Мао ба Сталин маниие шагнана” – композитор Вано Мураделиин “Москва-Пекин” гэһэн зэдэлжэ байһан дуу шагнажархибаб. Хэдэн гэр алад гараад, углуугай саагуур годирходомни, тэндэмни үнөөхи хүбүүд хүлеэжэ байба. “Сүүмхэеэ һайнаар үргэлхэл даа”, - гэжэ досоогоо шэбшэн, наншалдахаяа бэлдэнэб. Гэнтэ хоёр-гурбаниинь: “Брат, друг!” – гэлдэн, гүйлдэжэ ерэбэ. Шаажархина аа гү гэжэ һэргэг болобоб. Харин тэдэ захиралай намайе бэдэржэ байһан тухай дуулгаба.
... Дежурна багшын Баторые захиралда абаашахадань, тэрэнь хоёр гараа арбайлган гүйжэ ерээд, ехэ баяртайгаар: “Танай вождь ерээ!” – гэжэ хэлээ бэлэй. “Ямар? Манай вождь – Сталин ха юм”, - гэжэ гайхашаһан хүбүүнэй харюусахада, түрэл нютагһаашни ерээ гэжэ хэлээ. Тиин зэдэлһэн мэдээжэ дуунай, гэнтэ һэришэһэн хани һайн хандалгын шалтагаан эндэл ойлгостой болоодхёо. “Теэд би хитад бэшэлби, буряад-монголби!” – гэжэ хэлэхэдэнь, хэншье тоогоогүй. “Буряад, үшөө монгол гүш? Боли даа! Бү зохёо. Ши хитад гээшэш!” - гэжэ һургуулиин директор таһа дүүрээд, гэртээ гүйжэ ошоод, сагаан самса үмдөөд, гуталаа арилгаад, үдэ болотор һөөргөө гүйжэ ерэхыень захираа һэн.
Хүбүүнэй директорэй хэлээшээр 12 сагта ялбагар толбогор юумэн һургуулидаа ерэхэдэнь, һургуулиин линейкэ эхилээ. Шэхэндэнь барабанай абяан, удаань “Мүнөөдэр манай тала, нүхэр Мао Цзэдун ерэбэ! Манай һургуулида нютагайнь хүбүүн һурадаг!” гэһэн соносхол, тиигээд нэрьемэ альга ташалган дуулдаад, тэрэ дороо хүзүүндэнь улаан галстук зүүлгэгдэшоо бэлэй. Тиигэжэ Хитадай Түрүүлэгшэ өөрөөшье мэдэнгүй, буряад хүбүүнэй эдир коммунист болоходонь туһалһан юм.
Хожомынь ажабайдал хитадай ирагуу найрагша, хубисхалша ба дипломадай һайгаар үшөө дахин бэе бэе тухайнь һануулха гэжэ хэн тиихэдэ мэдэбэ гээшэб.
Жамсо Тумунов Сталинай дүрэ зурагай дэргэдэ
Мао Цзедун
Сяо ба Мао
Сяо Сань хадаа Мао Цзэдунтай хамта Хунань провинцида эхин һургуулида болон Чанша хотодо багшанарай һургуулида һураһан, гадна “Сянцзян Пинлунь” сэтгүүлдэ суг хүдэлһэн юм. Тэрэ “Майн 4” гэһэн империализмда эсэргүүсэһэн хүдэлөөндэ хабаадаһан, 1920-1922 онуудта Францида ажаһууха үедөө Коммунис намай гэшүүн байһан болон француз уран зохёолшон ба публицист Эмиль Золягай хүндэдэ зорюулжа, “Эми Сяо” гэжэ далда нэрэ абаһан түүхэтэй. Удаань Ород гүрэн ерэжэ, И.В.Сталинай нэрэмжэтэ Зүүн зүгэй ажалшан хүдэлмэришэдэй Коммунис университедтэ һураа, “Интернационалые” хитад хэлэндэ оршуулжа, В.И.Ленинэй хуурсагай дэргэдэ хүндэтэ харуулда байха эрхэдэ хүртөө.
1924 ондо Хитадаа бусаад, толилолгонуудаа үргэлжэлүүлээ, комсомолой ажал ябуулаа, харин Цзэдүнэй засаг барихадань, соёлой ба музейн хэрэгэй талаар үндэр тушаалнуудые эзэлээ. Хүндэ үбшэнһөө боложо, Сань дахин Москва ерэһэн. Эндэ совет уран зохёолшодтой уулзадаг байгаа, тэдэнэй түрүүшын съезддэ хабаадаа, далда нэрээрээ хөөрөөнүүдые, очеркнуудые болон хитад ба ород хэлэнүүд дээрэ бэшэгдэһэн шүлэгүүдэйнгээ зургаан суглуулбари ном гаргаа. Тэрэ ород хэлэнһээ гадна француз, англи, немец, чех хэлэнүүдые һайн мэдэдэг байһан.
1939 ондо нютагаа бусажа, Пушкинай, Маяковскиин зохёолнуудые, “В.И.Ленин о литературе и искусстве” статья оршуулһан. Хитадай Арадай Уласай байгуулагдахада, хитад-совет хани барисаанай бүлгэмэй генеральна секретариин орлогшоор томилогдоо, манай уран зохёолшодой делегацинуудтай хүдэлдэг байһан. 1950-1960-аад онуудаар шүлэгүүдэй дүрбэн суглуулбаринуудые, мүн Горькиин зохёолнуудые шэнжэлһэн хүдэлмэри хэблүүлээ.
Тэрэ үеын хүнүүдэй тэмдэглэһээр, Сяо Сань арадуудай хоорондо зууршалагша байһанаа мэдэрдэг байһан мэтэ. Нэгэтэ тэрэ иигэжэ бэшэһэн юм:
Я думаю лишь об одном на свете:
Чтобы стать достойным двух великих стран,
Наследником труда тысячелетий.
Теэд Соёлой хубисхалай үедэ тэрэ “совет ревионизмын тагнуулшан” гэжэ тушаагдаад, 1967 ондо түрмэдэ хаагдаа. Һүүлдэ 1974 ондо сүлөөлэгдөөд, 1979 ондо нэрэеэ сагааруулагдаа һэн. Сяо Сань арбан жэлэй туршада юумэ зохёохо аргагүй байбашье, үндэр наһатай ба муу бэетэй болоһоншье һаа, 1981 ондо шэлэгдэмэл зохёолнуудайнгаа ном дахин хэблүүлээд, гонорараа Сычуань провинцида гэнэ усалһаа хохидоһон таряашадта дамжуулаад, 1983 ондо наһа бараа.
Харин энээнһээ урид, хэдэн арбаад жэлэй саана, Сяо Сань мэдээжэ буряад уран зохёолшо, “Нойрһоо һэриһэн тала” гэжэ түрүүшын буряад романай автор Жамсо Тумуновтай танилсаһан юм.
Жамсо ба Сяо
- Дүшөөд онуудаар бидэ Неглинкэ дээрэ ажаһуудаг байгаабди, - гэжэ Батор Тумунов хэлэнэ. – Тверской бульварай захада, Москвагай циркын саана, Садово кольцогой сэхэ урда Арадуудай хани барисаанай байшан оршодог бэлэй. Би тэрэнэй хажууда ходо хитад хүүгэдтэй наадагша һэм, харин абамни азиат шарайтай уран зохёолшотой хөөрэлдэдэг байһан. Тэдэ тэндэ танилсаһан юм гү, али КПСС-эй ЦК-гай дэргэдэхи намай Дээдэ һургуулида гү – сохом хэлэжэ шадахагүйб. Таахадам, танил оршуулагшадайнгаа болон нүхэдэйнгөө һайгаар бэе бэеэ мэдэхэ болоһон хэбэртэй.
Үнэхөөрөөшье, Сяо Сань ородой элитэ уран зохёолшод Борис Полевой, Михаил Шолохов, Максим Горький, Константин Симонов, Александр Фадеев гэгшэдтэй суг хүдэлһэн. Жамсо Тумунов эдэ элитэ зоноор баһал танил тала байһан юм. Жамсо Тумунов мэдээжэ уран зохёолшо Сергей Шервинскийтэй нүхэсэдэг байһан. Сергей Шервинский Жамсо Тумуновай шүлэгүүдые, “Сүхэ-Баатар” поэмыень оршуулһан. Сергей Шервинскиие Буряадта, Монголдо айлшалуулһан юм.
Сань хитад соёл, илангаяа хубисхал тухай уран зохёолые Ород гүрэндэ мэдээжэ болгохо талаар ехэ ажал ябуулаа, хитад ба ородуудые нэгэдүүлхэ талаар горитой хубита оруулаа, Тумуновуудай зүрхэ сэдьхэлдэ гүнзэгы мүр сараа үлээгээ гэжэ дээрэ хэлэгдээ һэн.
- Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ бомбын тэһэрэлгэһээ эсэгэмни эльгэеэ гэмэлтэһэн юм, - гэжэ Батор хөөрөөгөө үргэлжэлүүлнэ. – Тиин тусхай урилгаар партиин түрүү нюурнуудай аргалуулдаг Кремлиин больницада ороо. Нэгэтэ эсэгэдэмни суута профессор, эсэгэтэймни суг дайлалдаһан Мирон Вовси орожо ерээд, “Амиды үлэхэ гүб?” гэһэн асуудалдань сэхэ харюу үгөө: “Халагни халаг, юуншье туһалхагүйл даа”.
Жамсо Тумунов энээндэнь гайхаагүй. Тиин хүбүүн һамган хоёройнгоо ерэхэдэ: “Гэртээ, Улаан-Үдэеэ бусая! Би нүхэртэеэ хэлсэнхэйб, бидэниие вокзал дээрэ угтаха. Нүгөөдэр харгыдаа гарахабди!” – гээ бэлэй.
- Вокзал ерэхэдэмнай, нэгэ набтаршаг буряад хүн угтажа байгаа – тиихэдэ би тиигэжэ һанааб – тэрэ бидэниие сэбэр ородоор мэндэшэлээ. Абынгаа нүхэртэеэ хөөрэлдэжэ байхада, эжы бидэ хоёр абяагүй зогсообди: тэрэ үедэ эхэнэрнүүд ба хүүгэд эрэшүүлэй хөөрэлдөөндэ оролсодоггүй байһан гүб даа. Тэдэ хоёр урдамнай алхална, бидэ – хойнонь. Поезддо һуубабди. Нэгэ хэды болоод, эжы абаһаа тэрэ хүн тухай һураа. “Абяагүй бай”, - гэжэ аба харюусаа. Һүүлдэ мэдэн гэхэдэмнай, үнөөхи элитэ хитад Сяо мантай суг ябалсаһан байгаа...
... 1955 оной январиин 11-эй үглөөгүүр Жамсо Тумунов Эми Сяогой шүлэгүүдэй һая гараһан согсолбори тухай статьягаа бэшэжэ дууһаад, “Буряад үнэн” сониной редакцида тушаагаад, тэрэл һүниндөө энэ дэлхэйһээ халин ошоо бэлэй. Авторай наһа бараһанай һүүлдэ нара хараһан материал соонь хитад нүхэрэйнь шүлэгүүдэй оршуулганууд байгаа. Тэдэ шүлэгүүдээрээ Сяо Сань гэрэлтэ коммунизмын гүрэнтэй, харин Жамсо Тумунов бидэнтэй хахасаа гээшэ.
Жамсо Тумунов “Буряад үнэн” сонинтой бүхы наһан соогоо холбоотой байһан. Эгээл һүүлшынгээ ажалые “Буряад үнэн” сониндоо бэшэжэ гаргахаб гэжэ һанадаг байһанаа бэелүүлһэн гэхэ.
Прощай, широкая гладь Байкала,
Вдоль которого пас овец Су-у!
О, прощай, прощай,
Красная площадь, сердце всех сердец! ...
Прощайте, старые и новые друзья!
Прощайте, старшие и младшие товарищи!
Всем, всем – крепкое рукопожатие и объятие!
Знаю – будет день, мы встретимся снова.
Я иду домой, я должен посетить мать,
Она больна, ей нужны помощь и спасенье,
Когда она поправится, отец мой,
Я уверен, вы ещё заживёте одним домом!
Хитад ирагуу найрагша Тумуновай гэр бүлэдэ шаналал гашуудалаа мэдүүлһэн телеграмма эльгээһэн юм. Тэрэнь Агын Табтаанай нютагта Жамсо Тумуновай нэрэмжэтэ музейдэ хадагалаатай. Тэндэ ондоошье үзэбэринүүд бии. Нэгэниинь – Сяо Саниин (Эми Сяо) 1954 ондо хэблэгдэһэн “Шэлэгдэмэл зохёолнууд” гэһэн ном. Тэрэнэй хабтаһан дээрэ алталмал үзэгүүдээр “Дорогому товарищу Жамсо Тумунову на память о совместной поездке Москва-Пекин” гэжэ бэшээтэй, мүн гарынь табяатай.
Сяа Саниин ном
СЯО САНИИН ШЭНЭ НОМ
«Бурят-Монголой үнэн» сониной 1955 оной январиин 14-эй 11 дугаарта гараһан статья
Хитадай элитэ уран зохёолшо Сяо Саниин (Эми Сяогой) номдо зорюулһан энэ рецензи Жамсо Тумунович наһа бараха үдэрөө ами наһанайнгаа һүүлшын минута хүрэтэр бэшэжэ дүүргэһэн байна. Тэрэнииень газетынгээ мүнөөдэрэй номерто толилбобди.
Мандаһан хитад арадай эрхим зохёолшо нүхэр Сяо Саниин шэлэгдэмэл зохёолнууд ород хэлэн дээрэ шэнээр оршуулагдан хэблэгдэбэ. Сяо Сань хадаа энэнэй урда тээ Эми Сяо гэһэн литературна нэрээр хэблэгдэдэг байгаа. Революционно поэт Сяо Сань советскэ литературын эрхим хани нүхэр мүн. Тэрэнэй шүлэгүүд ород арадай революционно поэдүүд ба хитад арадай түрүү бодолто зохёолшодой нүлөө доро бүрилдэн ургаһан байна. Хитадай коммунистическэ партиин хуушанай гэшүүн Сяо Сань бэлигтэ шүлэгшэ байхаһаа гадна, томо литературовед, мэдээжэ прозаик мүн. Советскэ Союзда хэблэгдэдэг «Интернациональна литература» гэһэн журналай хитад хэлэн дээрэхи хэблэлые тэрэ арбаад жэл соо хүтэлбэрилһэн юм. Зохёолшо Сяо Сань өөрынгөө арадай бодото патриот, эб найрамдалай түлөө тэмсэлшэдэй хүтэлбэрилэгшэдэй нэгэн, Бүхэ хитадай арадай түлөөлэгшэдэй суглаанай депутат, Эб найрамдалай Бүхэдэлхэйн Соведэй гэшүүн, советскэ арадай үнэн сэхэ хани гэжэ өөрынгөө ажал ябуулгаар тодоржо гараһан хилын саанахи нүхэрнай юм.
Сяо Сань мэнэ һая Москвада үнгэргэгдэһэн советскэ уран зохёолшодой Хоёрдохи Бүхэсоюзна съезддэ айлшан боложо хабаадалсаха зуураа:
- Бүхы советскэ ба Бурят-Монголой уран зохёолтой танилсаһан хитад арад болбол Агууехэ Советскэ Союзай болон Бурят-Монголой арад зонтой угаа халуун хани барисаатай байһанаа улам хүсэтэйгөөр мэдэрнэ, - гэжэ Бурят-Монголой уран зохёолшодто эльгээһэн шэнэ жэлэйнгээ амаршалга соо тэмдэглэнэ.
Саашань өөрынгөө бэшэг соо нүхэр Сяо Сань иигэжэ хөөрэнэ: «Байгалай эрьеэр би олон дахин үнгэржэ гарадаг байгааб. Эндэ ябаха зуураа ханьска династиин үедэ хитад арадай зохёолшо Су-у гэгшын Байгал шадар хони адуулжа ябаһан тухайда хитад арадай дууе дурдадаг ба дууладаг байгааб».
Зургаан зуун миллион хитад арадай хэлэн дээрэ Бурят-Монголой уран зохёолшо Хоца Намсараевай зохёол үнгэрһэн жэлдэ хэблэгдэн гараба. Энэ хадаа бурят-монгол советскэ уран зохёолдо манай хүршэнэрэй ехэхэн анхаралаа табидагыень гэршэлнэ. Сяо Саниин шэнэ гараһан ном ород поэт И.Френкелиин редакци доро хэблэгдэһэн байна. Тус номһоо «Кантонско коммунын дурасхаалда» гэһэн поэмын отрывок оршуулагдаба.
1.
«Барайгар – хүдэлмэришэдтэ!
Газар – таряашанда!
Бүхы засаг – Соведүүдтэ!
Үхэл – гоминданда!»
Ханхинан байгаал иимэ дуун
Кантон городые сууряатуулан,
Хүдэлмэришэн, таряашан, солдадууд,
Хүсэлөөл зорилгонуудаа бэелүүлэн,
Агуу үдэрнүүдээ һайшаан дурдан,
Алхалнал ажалша хитад арад.
«Дайсад-эбсэгшэдые замһаа сэбэрлэн,
Дабхиял, урагшаа, арадни, нэгэдэн!»
2.
Декабрь һарын арбан нэгэн
Дэмы дээгүүрнай үнгэрөө бэшэл.
Алха, балтатай улаан тугнай
Ажалша Кантониие бадараан мандалай.
Үбэлэй сэнтэнги, харанхы үглөөгүүр –
Үйлсэдэ жагсаба улаан гвардеецүүд,
Тэмсэлшэд бодобо арадайнгаа түлөө,
Тэдэнэрэй сохилтоһоо дайсан һүнөө,
Наяралдажа байһан гоминдан этэгээдүүд,
Няса сохигдоод, городһоо этэрүүлээ...
Тэмсэлые хүтэлбэрилһэн Чжан Тай-Лай
Трибуна дээрэһээ иигэжэ хэлэлэй:
«Хүдэлмэришэ, таряаша, солдат нүхэд,
Аршалхын түлөө Хитад ороноо
Байгуулаа Совет засаг өөрынгөө.
Хамгаала тэрэнээ хүсэлөө нэгэдхэн!»
3.
Харата бузар английска империалист,
Канонеркэнүүдэйнгээ хүсэндэ ханана гүш?
Хорото сагаантани Кантон асараалши,
Кантоной Коммуные һүнөөхые хамһалсажа...
Ши, зольбо золиг, мэдэнэ гүш:
Шиидамдагдаһан Кантониие амида гэжэ,
Манай тэмсэлшэдые дарагдадаггүй гэжэ,
Мандаһан Кантоной улаан тугуудаар
Түмэ миллион индус арадууд
Тэмсэлдэ революцяар уряалагдаа гэжэ?
Хара дотортой Японой империалист,
Кантоной коммуные буудан алаалши,
Дарагдаа гэжэ бидэниие һанана гүш?
Дахин тэмсэлдэ бодохогүй гээ гүш?
Ши, зольбо золиг, мэдэнэ гүш,
Шиидамдагдаһан Кантониие амиды гэжэ,
Коммунын уряалые бадараа гэжэ,
Корейн арадые жагсаа гэжэ?
Садахаяа болиһон французска империалист,
Совет засагые Лунчжоуһаа һалгаалши...
Сохигдоо гэжэ бидэниие һанаа гүш,
Совет засагые хосороо гээ гүш?
Ши, зольбо золиг, мэдэнэ гүш,
Шиидамдагдаһан Кантониие амиды гэжэ,
Кантоной Коммунын улаан галые
Хайфан, Сайгон дээгүүр бадарна гэжэ? –
Кантоной Коммунын улаан тугые
Хамаг колониин зон һайшаанал.
Дарлагдаһан оронуудта Соведэй тогтохые
Даамай һайханаар Ленин юрөөгөөл.
Алагдаал Кантондо зургаа мянган тэмсэлшэд,
Арбаад провинцида амидыл тэдэнэр,
Айхагүйлди дайсантай тэмсэхэһээ бидэнэр,
Арадайнгаа алдарые бадаруулхалди.
Нүхэр Сяо Сань энэ поэмые 1931 ондо бэшэһэн байна. Энэ поэмын аялга соо ородой революционно поэдүүд В. Маяковский, Д. Бедный гэгшэдэй хүсэтэ поэзиин аялга зэдэлнэ.
Сүлөөлэгдэһэн «тусгаар можын» түб хото Яньаниин гэгээрэл болбосоролой хүтэлбэрилэгшэ байһан Сяо Сань болбол тэрэл дурасхаалта үдэрнүүдһээ эхилжэ Пушкин, Маяковскиин зохёолнуудые хитад хэлэн дээрэ оршуулжа захалһан ба М. Горький, Р. Роллан, А. Толстой болон хитад арадай түрүү бодолто зохёолшод Лу Синь, Цюй Цю-бо гэгшэдэй зохёолнууд тухай олон тоото статьянуудые бэшээ. Тэдэ статьянууд марксистско-ленинскэ һургаалай үндэһэ һуури дээрэһээ арадуудай эб найрамдалай бадаран һалбархые, илангаяа ород, хитад арадуудай уг үндэһөөрөө, хэтэдээ унтаршагүй байһан хани барисаае эли тодоор харуулһан байна.
Яньаниин түүхэтэ үдэрнүүдтэ Хитадай Коммунистическэ партиин хүтэлбэри доро нүхэр Сяо Сань «Ленин уран зохёол, уран һайхан тухай» гэһэн номые оршуулжа тунхаглаба. Нүхэр Сяо Саниин һүүлэй жэлнүүдтэ бэшэһэн зохёолнууд «Мао Цзедунай бага наһан, эдир наһан», «Хүнүүд болон дурасхаалнууд», «Эб найрамдалай замууд» гэһэн номууд болоно. Хитадай Коммунистическэ партиин тэмсэл, хариин хархис дээрмэшэд – американска, японско, английска, французска империалистнууд ба тэдэнэй тухирдаһад Чжан Цзо- лин, Сюань-тун, хара дээрмэшэн Чан Кай-шиин хорото аашые хамха сохижо, түрэлхи орондоо табан мүшэтэ эрхэ сүлөөгэй тугые мандуулһан хитад арадай баатар тэмсэл тус зохёолнууд соо тодоор харуулагдана.
Советскэ ороной амжалтанууд тухайда, советскэ оронһоо нютагаа бусаһан тухайдаа нүхэр Сяо Сань «Һаядаа уулзахаар хахасабаб» гэһэн шүлэг соогоо хитад арадай советскэ арадта ямар ехэ дуратайе сэдьхэл хүдэлгэмөөр дуулана: ...Баяртай, гүнзэгы үргэн Байгал,
Эрьеэршни Су-у хони манадаг байгаал!
...Баяртай, баяртай, Улаан талмай,
Баран зоной сэдьхэлэй далай!
...Баяртай, бүхы хүн түрэлтэнэй аба –
Байгаа зоной хани нүхэр Сталин багша!
...Үдэшүүлжэ нүхэдтөө гэртээ бусахам,
Үбдэһэн эхэдээ туһалхаяа ябахам –
Түрэлхи арадтам дууеытнай,
Тэрэл зандань хүргэхэб, найдалтай.
...Баяртай, хуушанаймнишье, шэнэшье ханинарни!
Баяртай, ахашье, дүүшье нүхэдни!
Бултантайтнай, бултантайтнай тэбэрин таалалданаб,
Бадарһан Илалтаар уулзахаяа баталнаб.
...Эхэ оромни дарлалтаһаа һалахал,
Эбнай бүри батаар сэсэглэн мандахал.
Иимэ юрөөлтэйгөөр нютагаа бусаһан поэт арад зонойнгоо, эсэгэ оронойнгоо түлөө хүндэ хүшэр тэмсэлдэ хабаадалсажа, түрэл партиингаа найдалые дүүргээд, 1949 ондо тэмдэглэгдэһэн А.С. Пушкинай түрэһөөр 150 жэлэй ойн баярта манай Ехэ театрын трибуна дээрэһээ нүхэр Сяо Сань хадаа советскэ нүхэдтөө хандажа, уулзахаб гэһэн үдэртөө таанартаяа уулзааб, угаа ехээр таанадаа амаршалнаб, таанартаяа хамта ябаһан сагтаа хитад арад хосорхоёо болёол гэжэ хэлээ һэн. Хитад, советскэ арадуудай эб найрамдал үдэрһөө үдэртэ улам батажана. Амгалан тайбан байдалай түлөө тэмсэлые ударидажа байгаа советскэ арад өөрынгөө хитад нүхэдэй амжалта бүхэндэ баясана. Нүхэр Сяо Саниин шэнэ номой хэблэгдэн тунхаглагдаһые советскэ уншагшад, тэрэнэй тоодо советскэ Бурят-Монголой уншагшад үнэн зүрхэнһөө һайшааха байна.
«Советскэ Парти арба мянган жэл мандаг!
Сэсэн Парти арба мянган жэл мандаг!
Советскэ арад арба мянган жэл мандаг!»
- гэһэн манай хани нүхэр Сяо Саниин үгэнь эб найрамдалай дайсадай шэхэндэ улам хүсэтэйгөөр зэдэлэг лэ!
Жамсо ТУМУНОВ
1955 оной январиин 11.