689
Буряад Уласай Толгойлогшын уялгануудые дүүргэгшэ Алексей Цыденов хоёр үдэрэй туршада Хяагта болон Бэшүүр аймагуудта албанай хэрэгээр ябаба.
Алексей Цыденов августын 8-да Хяагта аймагай Наушки һууринай болон Хяагта хотын ажаһуугшадтай уулзаһан байна. Үсэгэлдэр Бэшүүр аймагай Окино-Ключи, Дээдэ Мангирта, Елань, Бэшүүр һууринуудта уласай хүтэлбэрилэгшэ хүрэбэ. Тиихэдээ ветеранууд, эмхи зургаануудай түлөөлэгшэд, залуушуулай эмхинүүдэй болон хүдэлөөнүүдэй эдэбхитэдтэй уулзалга эмхидхэгдэбэ.
Буряад үүлтэртэ мал хэрэгтэй гү?
Гүрэнэй тэдхэмжэдэ хүртэдэг, казах үүлтэрэй бодото мал, буряад үүлтэрэй мори, монгол үүлтэрэй хони үсхэбэрилдэг, таряа талха, хартаабха ургуулдаг, хүдөө ажахын һалбариин түрүү үйлэдбэринүүдэй нэгэн болохо “Кяхтинское” гэһэн ажахыда хүрэжэ, Алексей Цыденов ажалаа эхилһэн байна. Энэ үйлэдбэри 2009 ондо байгууулагдажа, мал үсхэбэрилхэ долоон ажахынуудые байгуулжа, 26 хүнүүдые ажалаар хангадаг.
2015 ондо энэ ажахыда зуугаад толгой буряад үүлтэрэй мал асарагдаһан юм. Саашадаа энэ мал үсхэбэрилгэдэ олзын хэрэг эрхилэгшэд гүрэнэй туһаламжа үзүүлэгдэхэ гэжэ найдана.
“Буряад үүлтэрэй мал үсхэбэрилгэдэ даб дээрээ туһаламжа үзүүлээгүй һаа, энэ үүлтэр хосорхо”, - гэжэ эрдэмтэн, буряад үүлтэрэй мал үсхэбэрилэгшэ Һасаранай Булад уласай хүтэлбэрилэгшэдэ хэлэбэ.
- Энэ мал арадай үүлтэртэ мал гээд үсхэбэрилхэ гү, али эдэй засагай талаар аша үрэтэйгөөр гү гэһэн асуудалнуудаар шиидхэхэ шухала. Бэеэрээ бага мал 173 кг шэгнүүртэй болотороо, жэл хахад, гурбан жэлэй туршада тэжээдэг юм. Хальмаг гү, али казах үүлтэрэй мал энэ туршада хоёр дахин ехэ шэгнүүртэй болоно. Тиихэдэ буряад мал хурсашье һаа, һү багатай. Тиигэбэшье энэ мал жэлэй дүрбэн сагта бэлшэдэг. Энэ асуудалаар эрдэмтэдэй хэһэн тоололгонууд хэгдэнхэй. Тэдэниие эдэй засагай талаһаа хаража үзөөд, шиидхэбэри абтаха, -гэжэ Буряад Уласай Толгойлогшын уялгануудые дүүргэгшэ Алексей Цыденов хэлэбэ.
Саһа, бороо багатай уларилай нүлөө
Алексей Цыденов Хяагта аймагай ажаһуугшадтай уулзажа, тэдэнэй асуудалнуудта харюусаһан байна. Энхэ-Талын ажаһуугшад эдихэ, ууха уһанай бага болоһон тухай хэлэбэ. Тиимэһээ тэдэнэр үмсэдөө худаг малтаха баатай боложо, үсөөхэн лэ айлнууд худагтай болоһон байна. Энхэ-Талын 76 наһатай ажаһуугша Ардан Аюшеевэй хэлэһээр, аймагай захиргаан уласай Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой, Байгаалиин нөөсэнүүдэй яаманай түлөөлэгшэдтэй хамта уһанай сөөрэмүүдые шэнжэлһэн байна. Хэдэн жэлэй туршада улас дотор саһа, бороо багатай уларил тогтоһоной шалтагаанһаа болоно гэжэ тэдэнэр согсолоо һэн. Буряадта һүүлэй жэлнүүдтэ олон гол горхонууд хатаа гэжэ, тиигэбэшье эдэ асуудалнуудаар зүбшэн хэлсэгдэхэ гэжэ Байгаалиин нөөсэнүүдэй сайдай уялгануудые дүүргэгшэ Юрий Сафьянов тэмдэглэбэ. Энэ асуудал даажа абаха тухай Алексей Цыденов Байгаалиин нөөсэнүүдэй яаманда даабари үгэбэ.
Бэшүүр аймагта баһал хуурай бороогүй уларил тогтоһон тухай хэлсэбэ. Елань һууринда хизаарламал харюусалгатай «Еланская гречиха» бүлгэмэй түлөөлэгшэдэй хэлэһээр, хоёр үлүүтэй һара бороо ороогүй. Энэ үйлэдбэри ганса таряа ургуулхаһаа гадна, мал ажахы үсхэбэрилдэг, гэршүүхын, манна хүрпээ үйлэдбэрилдэг, хилээмэ баридаг байна.
Зайн гал болон харгын шанар дээшэлүүлхэ – шухала асуудалнууд
Ажаһуугшадтай эмхидхэгдэһэн уулзалгын үедэ газарай, ажалаар хангалга гэхэ мэтэ асуудалнуудһаа гадуур, яагаад операцида орохоб, эмнэлгэ гарахаб, гэрнүүдһээ бог шорой гаргаха гэхэ мэтэ хубиин асуудалнууд баһал олон байба.
Тиихэдэ Бэшүүр аймагай ажаһуугшад һайн шанартай, таһалгаряагүй дамжуулагдаха зайн галтай болохо тухай хэлэбэ.
“Заримандаа бүрүүл байдаг, заримандаа зайн галай хүсэн эршэдэжэ, гэртэ байһан техникэ дүрэнэ”, - гэжэ ажаһуугшад хэлэбэ.
Хяагта аймагта фермернүүдэй ажахынуудые зайн галтай болгохо тухай хэлэгдэһэн байна. Эдэ асуудалнуудаар Буряад Уласай Толгойлогшын уялгануудые дүүргэгшэ Алексей Цыденов Транспортын, элшэ хүсэнэй болон харгын ажахы хүгжөөлгын яаманда газар үйлэдбэрилгын комплекснуудай хүтэлбэрилэгшэдэй мэдүүлгэнүүдые суглуулха даабари үгэжэ, «Бурятэнерго» эмхиин мүнгэ һомололгын программа хаража, эдэ мэдүүлгэнүүдые оруулхабди гэжэ хэлэбэ.
Бэшүүр аймагай Окино-Ключи һууринай ажаһуугшад муу шанартай харгы болон һургуулиин заһабарилга тухай хэлэбэ. Энэ һургуулида долоон нютагуудай үхибүүд һурадаг байна. Үбэр Байгалай хизаартай хилэ шадар оршодог һуринай ажаһуугшад харгы заһабарилха, хүүргэ бариха тухай хэлэбэ.
Тиихэдэ Окино-Ключи һууринһаа холо бэшэ оршодог, хуби ниилүүлһэн нээмэл «Интер РАО» бүлгэмэй бүридэлдэ ородог хизаарламал харюусалгатай «Угольный разрез» бүлгэмэй ябуулдаг ажал болон тэрэнэй хүгжэлтэ тухай Алексей Цыденов зүбшэбэ. Тэрэнэй үйлэдбэрилһэн шулуун нүүрһэ Гусиноозёрскын зайн галай станци хэрэглэдэг юм.
Удаань Буряад Уласай Толгойлогшын уялгануудые дүүргэгшэ Алексей Цыденов Бэшүүртэ баригдажа байһан зайн галай станцида хүрэжэ, ажалыень хараһан байна. 10 МВт шахуу элшэ хүсэнэй хэмжээтэй Бэшүүрэй наранай элшын зайн галай станциин барилгада 1млрд. түхэригһөө дээшэ мүнгэн һомологдоһон юм.
Буряад Уласта холо оршодог Бабанта болон Аха аймагуудта наранай элшын станци бариха арга тухай уласай хүтэлбэрилэгшэ хэлсэбэ.
Анна Огороднигой гэрэл зурагууд.
