​Байгалай эрьеын буряадууд

Үбhэ сабшалгын хаһа түлэг дундаа. Эгээл тиимэһээ Кабанскын аймагаар ябахада, хаа-хаанагүй бухалнууд обойлдожо харагдана. Зарим бэрхэшүүлэй хорой соо хэдэн hүри үбһэн бэлдээтэй. Дэлхэйн эрдэни зэндэмэни Байгал далайн эрьедэ hэн тула эндэхи зон хура бороо хүлеэжэ зуhадаггүй, ган гасуур гээшые мэдэдэггүй гэжэ хэлэхээр. Арайл үбһэ сабшаха газарынь ехэ бэшэ. 

Нютагаа сахиһан Сахилович 

Гайхамшагта далай руугаа урдажал байдаг Сэлэнгэ мүрэнэй эрье дээрэ Корсаково һуурин оршоно. Нютагай зон үбһэеэ сабшахаяа үнинэй гаранхай. Олонхинь Сэлэнгэ мүрэнэй олтирогууд дээрэ малай тэжээл бэлдэдэг байна. Нютагай сомоной дарга Леонид Сахилович Сониевшье (гэрэл зураг дээрэ) нэгэ олтирог дээрэ тракторһаа гарангүй шахуу хэдэн хоног үбһэеэ сабшана. 

- Арбаад толгой малтайб. Манай нютагай ажаһуугшадай олонхинь хоринһоо үсөөн мал баридаггүй. Малайнгаа ашаар ажамидарна гүбди даа. Бүхы зомнай үмсын ажахытай, хэдэн фермернүүд бии, - гээд, сомоной дарга нютагтаяа танилсуулжа эхилбэ. 

Корсаковода мүнөө дээрээ 300 гаран үрхэтэ айл ажаһууна. Хүн зонойнь тоо 600 хүрэнэ. 

- Үшөөшье олон зон байха аад, заримашуулнай гэр бараатаяа Улаан- Үдэ руу зөөшөө. Ябаха зониинь ябаал даа. Үлэһэн бидэ нютагаа үргэхэл гэжэ оролдонобди, - гээд Сониев дарга тэмдэглэнэ. 

Бардамаар түбхинэһэн үйлсэ үргэнтэй сэлеэн соогуураа ябажа харуулба. Нэгэ айлай газаа зогсоод, иигэжэ нэмэбэ: «Эндэ нэгэ фермер ажаһууна. Тээ саана үшөө нэгэ фермэ байгуулагдаа. Байгша ондо Буряад Уласай Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яаманай грант эдэ фермернүүднай абажа, техникэеэ шэнэлээ», - гэжэ омогорхол дүүрэнээр Леонид Сахилович хэлэбэ. 

«Эхирэдүүдэй нэгэдэл» гэһэн нааданай эмхидхэгдэһэн газарта хүрэжэ, hарабшатай тайзанһаа эхилээд, яагаад хэдэн гэрнүүд бодооб гэжэ сомоной дарга хөөрэжэ үгэбэ. Мүнөө Корсаковода эхирэдүүдэй музей байгуулагдахаар хараалагдана. Сомоной даргые дахаад, Хараус гэһэн горхоной эрьедэ хүрэжэ ерэбэбди. Хуушан хүүргын хажууда шэб шэнэхэн хүүргэ баригданхай. Горхоной нүгөө эрьедэ үшөө нэгэ фермерэй бууса байдаг гэжэ ойлгобобди. 

- Олоной оролдолго хүсөөр энэ хүүргэ байгша ондо баригдаа. Тэрээндэ 500-аад мянган түхэриг гаргашалагдаа. Сметэ табяад, ёһоорнь баряа һаа, 10 сая мүнгэн хэрэгтэй болохо һааб даа. Дүү хүбүүмни түмэр боолтонуудые шаажа үгөө һэн. Нилээд гүнзэгы хүрэтэр шаагдаа бшуу. Тиигээд дээрэһээнь модон хушалта хэхэдэмнай, хүүргэ бодошоол даа. Мүнөө энэ хүүргэмнай олондо жэшээ болонхой. Энэ хүүргыемнай Хэжэнгэһээ ерэhэн хүнүүд хараад ошоо бэлэй, - гэжэ Корсаковын сомоной дарга хөөрэнэ. 

Нютагай һургуулиин хажууда ерэбэбди. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадагшадта зорюулагдаһан Алдар солын аллей һургуулиин дэргэдэ байгуулагдаһаниинь дэмы бэшэ. Ургажа ябаһан үхибүүдтэ ёһотой жэшээ болоно. Корсаково нютагһаа 300-гаад хүн дайнда ошоhон байна. Энэ аллейһээ холо бэшэ үнэн алдарта шажантанай сүмэ харагдана. 

- Урдандаа эндэ хүнүүдые хүдөөлдэг байһан. Эгээл тиимэһээ түргэн бушуу сүмэ бодхоохыемнай нютагай зон гуйгаа. Дүрбэн жэлэй саана сүмэ барижа, һанаагаа амараабди, - гэжэ Леонид Сахилович хөөрэнэ. 

Сүмын саана хушалтатай спортивна талмай харагдана. Хүдөөдэ иимэ болбосон түхэлтэй талмай хараад, ехэтэ гайхамаар. Улаан-Үдын зарим һургуулинуудташье иимэ талмай үгы ха юм.

- Түрэлэймни хүбүүн мөөрөөр резиновэ хушалтануудые хэдэг. Туһалаал даа. Корсаковоһаа гарбалтай шадалтай болоһон зон нютагаархинаа мартадаггүй, арга боломжоороо туһалжал байдаг, - гэжэ нютагай захиргаанай дарга нэмэбэ.

Леонид Сахилович Сониев нютагайнгаа, олоной түлөө оролдодог хүн гэжэ ойлгохоор. Тиимэ hэн тулань Корсаковын ажаһуугшад тэрэниие хоёрдохиёо сомоной даргаар һунгаа бшуу. 

Жэшээ болоһон шэнэ хүүргэ, хажуудань - хуушан хүүргэ

Авторай гэрэл зураг

Дулаан оронуудһаа дутахагүй “Дулаан” лэ 

“Дулаан” гэжэ үгэдөө хүрэмэ соморхон сэлеэн руу зунай сагта аяншалагшад тэгүүлжэл байдаг. Тэдэниие түлбэреэр байлгажа, олзо олоошод олон. Хорёо соогоо хабтагайгаар хоёр дабхар гэрнүүдые баряад, тэрэнээ болбосон түхэлтэй болгоод, амарагшадта тушаана. Нэгэ хоногой түлөө 500-hаа 1 мянган түхэриг хүрэтэр сэн эзэдынь эридэг байна. Тиихэдээ хорой дотороо бассейн, үхибүүдэй наадаха талмай, бани гэхэ мэтые бэлдэнэ. Харин аяншалагшадта, амарагшадта эгээл ехээр далайн дулаахан уһан һайшаагдана юм ааб даа. 

1861 он багаар газарай ехээр хүдэлхэдэ, Худариин буряадуудай ажаһуудаг һуурин уһан доро ороһон байгаа. Эгээл тэрэ газарта уһанда хүнүүд шунгана. Илангаяа үхибүүдтэ һайшаагдама гүйхэн, дулаахан уһан. Элһэтэй эрьеэрнь оршоһон шугыханууд холоһоо дулаан ороной пальманууд мэтээр харагдана. Дулаан оронуудһаа дутахагүй “Дулаан” лэ!