​Дүлии хүн долоон нүгэлтэй

Тэрэ Америкын холбоото гүрэндэ обоо тахигдаад, таралган болоо гэлсэнэ хаяа? 

- (Харагшадта хандан.) Болёо байна даа, энэмнай. Шэхынь тэбэнээр ухашалхаар. (Шангаар һүхирэн һагад) Юу тиихым даа, тэдэш ондоо һүзэгтэн хым. Тэрэ хуушан Бараагай Абаамай орондо Тараампын Орноолиие һунгаа бэлэй даа. 

***

«Саг сагтаа, сахилза хүхэдөө» гэжэ үнэн лэ юм байна. Буурал хүгшэднай үндэр наһаяашье мартажа, гурим журамаа алдажа, һаянай ондоохон болошоо.

- Үтэлхэ үлбэртэхэ наһандаа юу дууланагүйбиб даа. Энээгүүрхи хүгшэднай боро хараан болобо гү, үгы гү – жэмэсэй улаахан архиханиие үбэртэлөөд лэ, сеэксэ хэхэеэ ошонод. Үшөө наадахамнай гэхымэ, эшэхэ гайхахаш юумэгүй!

- Үгы, та буруу ойлгоот. «Сека» гэжэ хаартын наадан бии юм.

- Тиимэ юм бы? Теэд юун һайн юумэ байба гээбши даа. Архи хаарта хоёршни “тиишэнь абаашахаараал абаашаха, тиигүүлхэеэ тиигүүлхэ!» 

***

- Энэ алаабхи тойроошодой таби, зуун граммай зүгын тоһо хямдаар абажа, толгой заһанабди гээшэнь ямар удхатай, ушартай юм? 

- Тэрэтнай үе мүсынгөө шархирхада, хии бараанай болоходо түрхижэ, эльбэхэ дальбаха, нидхэрхэ эмэй зүйл гээшэ. Уухада одоол хорон гээшэ, теэд ууха зон уужал байнал даа. Уудаг зоной дунда «Пчёлка» гэжэ нэршээ юм.

АПТЕКЭДЭ

Ород хэлэ муугаар мэдэдэг хүгшөөдэйн оршуулагшые олохо һанаатай байтар гар утаһаар хөөрэлдэһэн залуу хүн дайралдаба. 

Хүгшөө:

- Мухаа, намда оршуулагшам боложо үгыш даа. Эм абаха гээд, үбшэеэ тайлбарилжа, ородоор ойлгуулжа шадахагүй байнаб, - гэжэ хандаба. 

Залуу хүн:

- И здесь, в поселке проходу не дают (наринханаар дуугараад, хамар дороо), ой, бабуся, однако нэгэ хэды придется повозиться с вами, быстрее хэлээрэйгты. 

Аптекэдэ дахасалдаад оронод. Хүгшэн ялхиргажа, дуугарһаар ороно:

- Хүгшэрхэ гээшэмнай далайтай жэшээтэй хадань гайтайхан саг ерэжэ байна гээшэ аа гү даа. Тииһээ тиитэрээ тиигээд шимни хэнэй хүбүүн болонобши? – гэжэ асуугаадхина. 

Залуу хүн:

- Всем надо знать, хэнэй, хэнэй... Макарова Энгельсина я... 

Хүгшэн:

- Хэн, хэн... Минии харахада, үнөөхи огород соо зоожорхиһон айбаладал адляар харагдахадал гэнэлши даа. Хэлэ амамнишье эрьелдэнэгүй.... Нюдэнэймни хараа муудажал байнал ха. Эрэ эмыншье ойлгоногүйб даа. Болигдожол байна хадаа... 

Хүгшөөдэйн гүбэрхые Энгельсина тооншьегүй, аптекарьта хандана: 

- Вот бабушка попросила меня быть переводчицей. 

Хүгшөөдэ хандажа:

- Скажите быстрее, юунтнай болит. 

Хүгшэн: 

- Нюдэмни харанхылаад, тархимни эрьехэдэл гэдэг болошоо... Уруу һуулгажа, досоомни мушхан түглынэ. Тиихэһээ гадна, хүлнүүдни хара зоргондоо хабдажа, хапуустын дэльбээр хабдарынь даруулха юм гэлсэхэдэнь, туһа болобогүй, али буруу хээ хүн гүб? Ямар эм уубал һайн болохобиб? 

Энгельсина бодолгото болон:

- Что-то темнит бабуся, про какую-то капусту мелет... – гэжэ дуугараад, газаашаа гарашана. 

Аптекын ажалшан ород шарайтайшье һаа, торгон буряадаар:

- Та, хүгшэн эжы, һанаагаа бү зобогты. Битнай олон жэлдэ хүдэлдэг хадаа танайнгаа хэлэ мэдэхэ болоһонби. Мухаадайн Максарай Гэлэгмааһаа үлүү мэдэхэл хаб даа, - гэжэ һанааень амаруулба. 

"ЯМААХА"

Зутараантайхан сайгаа һоросогоон, хоёр хүгшэд хөөрэлдэнэ. 

- Аша хүбүүнтнай “Ямааха” гээшые абаа гэлсэнэл.

- Хотодо байдаг зондо ямаанай хэрэг бии юм гү? Бүри гайхалаа барашоод һуунаб. Нэгэ тээ байлгаашье гэел даа, теэд хаанаа адуулха юм, гайха ехэ? 

- Хари даа, нэгэ аргынь олохол байгаа бэд даа.

ГЭМЫНЬ УРДАА...

«Саласаан!» 

Манай үеын олонхи залуушуул Буряадай хүдөө ажахын һургуулида һурахаяа ородог байгаа. Минии һайн танил ветеринарна факультедтэ хайшан гэжэ биологёор шалгалта бариһанаа хөөрэгшэ һэн:

- Урдамни бахын препарат табигдашаба. Һургуулида үзэһэн хадамнай, энээн тухай асуудал дайралдаа юм гээбы гэхэһээ бэшэ, тархидам юуншье ороногүй... Одоол: “Нүгэлхэнөө нюдөөрөө хараха саг ерэбэ!” - гэжэ досоом хаха сохин оробо: - 

Тэрэ муухайханшье һаа, амитаниие амидаар барижа, бүгсэ руунь ожорһоор үлеэжэ, тэһэртэрнь наададаг һэм, ай бурхан, биологиин хэшээлдэ хэнһээшье ехээр оромоо алдадаг, тоомоо таһардаг һэм. Юундэб даа, Жамсо Тумуновай «Нойрһоо һэриһэн талаһаа»: «...сонгоол Жамбалов: «Саласаан!» – гэжэ хашхараад, моринһоо унашалай...» гээшэнь бузархан элеэр һанаандам орошолой. 

Тэрэ роман уншахадаа, энээхэн хэһэг һажаажа байжа хэнһээшье ехээр хүхигшэ һэм даа... 

Мүрынь ганса болобо даа, дүтэрхылэн һагад таамаглахал болоо. Гадарһаань бэшэ, хүн гахай хоёрой доторынь тон адлирхуу юм гэжэ шэхэндэмни «шагтагалдаһан» байжа, энэшниш амитан хадаа тиимэшүүл байгаа бэзэ гэжэ һанаһамни туһа болоо гэжэ һанагшаб. Бүхэтэрхэн, боргооһондо адлихан «3» гэһэн сэгнэлтэдэ угаа ехээр баярлаһанаа мартагшагүйб! 

Залитайхан залуу наһан 

Элдэб энеэдэтэй ушарнууд боложол байдаг һэн. Оюутад болоһон бидэнэр Улаан-Үдэдэ хоёр һара байжа, хотын ажабайдалда яһала дадабабди. Нэгэтэ «Прогресстэ» кино харая гэлдээд, трамвайгаар даралдабабди даа. Советскэ гудамжа Соведүүдэй талмай хоёрой хоорондохи годигорто удаардаг һэн, мүнөөшье тиимэл лэ даа... 

Харан гэһээмнай, 50-яад наһанай хүн гараа үргэн зогсожо байба гээшэ. Бидэшье «үсэгэлдэрэй» хүдөөгэй хүйхэрнүүд, тэрэ гараа үргөөшэ баһал хүдөөгэй, гансал «мүнөөдэрэй», одоошье ехээр энеэлдээ һэмди даа. Һүрхэй “хотынхид” болошоһон амитад.

«Свят, свят» 

Нэгэтэ үбэлэй хүйтэндэ басагаднай оперо, баледэй театр ошохо болоходоо, нюураа гайтайхан «штукатурдажа», айхабтар «гоёхонууд» болонхой трамвай удаан хүлеэбэ гээшэ. Ута нидхэнүүдынь хүйтэндэ сэнтээд, “румяна” хасарнуудынь бүри хайшаа болоо юм һэн бэ-ээ, сэнхиилдэжэ байбад. Одоо трамвайшье ерэжэ тогтобо. Тэрэ 70-аад онуудта хуушан трамвайнууд ябадаг һэн. Оромсоор – хүндэлэн ута һуури... 

Трамвай руу орон гэһээнь, сэхэ урда һууһан ород үбгэжөөл хобхо һүрэн бодожо: «Свят, свят», - гэжэ гүбэрэн, гараараа хэрээhэлэн мүргэнэ... 

Бахардаһан басагад юушье ойлгонгүй тээлмэрдэбэд. Маанадһаа һүрдэбэ гэжэ һүүлдэ ойлгоходоо, одоол тэрэ үбгэжөөлэй һүнэһэн зайлаа ёһотой, үглөөдэрынь тэрэ һүмэдөө ошожо мүргөө ёһотой гэлдэжэ, хүхилдөө һэмди. 

Хулгайшанай алдуу 

Нютагай хүйхэрхэн хүбүүн хүршынгөө хатарша мориндо үнинэй хорхойтонхой һэн. Намарай үдхэн хюруугай унадаг хаһада одоо зүрхэлжэ, үглөөгүүр үүр хираалхын урда, манаанда табигдаһан морииень барижа, холохоно абаашажа нюугаад, һанаа амархан ябагаханаар гэртээ ерэн гэһээнь, хүршэнь участковотой хүлеэжэ байбал даа.

«Хаанаһаа мэдэгдэшоо гээшэбиб? - гэһэн асуудалда хулгайшамнай харюу үгэжэ шаданагүй, - яһалал түсэблөө бэлэйб, һэргэг гэгшээр ябаа бэшэ аалби»,– гэжэ бодоно. 

Хюруугай хатаагүй байхада, һэргэг хүршэнь халуун мүрөөрнь мүшхэжэ, нюуһан газартань гараһан байгаа...

НЮТАГ ХЭЛЭНҮҮД

Суургатай ханза 

Хяагтада нүхэр басагантаяа хэрэгээрээ нэгэ хэды хонохо баатай болобобди. Һанаандамнай таараһан буряад хүгшэнтэй эбээрээ хэлсэжэ байрлабабди. Тэрэ гэрэймнай эзэн хүгшэн унтахаа хэбтэһэн аад, нүгөө таһалгаһаа шангаар: «Ханза хаагты!» - гэбэ. Бидэшье гайхашабабди... Гэр соонь, баглажа харахада, томо хара ханза суургатай, дээрэнь 3-4 чемодан, балай бэшэ үлүү юумэн үгы. Өөһэд хоорондоо шэбэнэлдэбэбди: «Маниие хулгайшад гэжэ һанажа хэбтэнэ бэшэ аал...». 

Би һөөргэдэжэ харюусабаб: «Ханзатнай суургатайл, юугээ хэлэнэбта?!». Тиигэжэ хэлэһэн хойномни хүгшэмнай нюсэгэн хүлөөрөө пас- пас гэшхэлээд, пеэшэнэйнгээ үрхэ хаажархиба-аа. 

«Хүнэг яблока» 

Хориһоо гарбалтай залуухан басаган хадата Түнхэнэй бэри боложо, нүхэрэйнгөө гэртэхиндэ айлшаар ошобо. Нэгэ хэды хоноошье һаа, дадажа ядажа байхадань, хадам эхэнь: “Хүнэг абаад, подпоолиһоо яабалха гарга”, – гэбэ даа. 

Тэрэ залуухан басагамнайш гайхашалай: «Барагхан, шадалтай айлайл бэри болохомни ха, подпоолидоо яблока гээшые гамгүй хадагалаад, хүнэгөөр гаргуулжа байха!». 

Хүнэг барижа, доошоо ороод харыш, хараашалыш, түмэсһөө бэшэ юумэн нюдэндэнь торосолдоногүй, доогуурнь һабардаадшье үзэбэ, үгы... Ядахадаа хэлэхэ баатай болобо:

- Үгыл эндэтнай тэрэ яблока гээшэтнай. 

Бархирааб даа 

Нэгэтэ хүршэ сэлеэнэй танил һамган ехэл гомдолтойгоор хэлэбэ гээшэ:

- Танай сонхо доро үдэшэ бархирхал гэжэ бархирааб даа!

Бишье гайхахаһаа байтагай, боро хараан болоһон хойно айлай сонхо доогуур бархиржа ябаха гээшэ юун гээшэб? Юугээ зүгнэбэб гэжэ муу һанажа, һурабаб: 

-Юун болошоо юм, сонхын доогуур бархиржа ябаха?! - гэбэб. 

Тэрэмни намайе ондоо нютагай гэжэ ойлгожо:

- Э-ээ гэжэ даа, таанадые ооголжо ядаалби даа. 

Саашань ородшолбо: - “Пришла, громко звала, кричала”. 

Үүдээ тайлыт

Хоёр гартаа сүүмхэ бариһан һамган Петропавловка ошохо микригтэ дүтэлжэ:

- Үүдээ тайлыт, - гэбэ. 

Тиин гэһээнь жолоошон: 

- Үшөө юугээ тайлахабиб? - гэбэ. 

Одоол аягүй байдал тогтоо... 

Олон зантай бэри 

- Тэрэ Дагбында ородогоороо оробоб. Мэндэ һайниие хэлээд, дохигод гэхэдэм, дохилсоол бэлэй... Һандалиин байхада һуужа, дуулаһан, хараһан һонин һорьмойгоо хөөрөөд болиходом, шэмээгүй. (Гэнтэ дуугарсагаахаа болишоо юм, олон зантайхан бэри хаш гэжэ досоогоо бодобоб). Һуужа, һуужа бодоод, гараа һарбайн гэһээм, шифоньерэйнь гэрэлтэй «ханилжа», сагаа үнгэргөө хаб гэжэ ойлгооб, - гэжэ хөөрөөгөө Дулсан хүгшэн дүүргэбэ. 

«Не ревни...»

60-70-аад гэхэһээ, бүри 80-яад онууд болотор хүдөөгэй залуушуул клубта сугларжа, концерт-наада харуулжа, һайсахан лэ ябагдаа. Һайхан хоолойтой хүбүүмнай, ехээр зүрхэниинь түшэгэнэһэн, залд гэһэн юм гү, тэрэ дабталгыень “не ревни” гээд бү һалыш даа. 

Улаан-Үдэдэ оперно театрай тайзан дээрэһээ нэгэмнай: «Трактор агтын аялга... Таняаб шинии дуратайе», - гэжэ гоёхоноор хангюурдаа һэн даа... 

Баһа нэгэ сценкэ табиба гээшэбди. «Һамганайнгаа» хондолой руу жааханаар үдьхэлхэ шэнги болохо аад, тэрээнэймнай тархидань юун ороһон юм, һэмээхэн 100 грамм барижархиһан тула бүхы шадалаараа удьхэлжэрхибэ гэшаа-аа. Теэд яахаб даа, «һамганиинь» боложо наадаашань тэмтэржэ бодоод, наадажа дууһаха баатай болоо һэн.