"Бабжын наадан" түрүүшынхиеэ үнгэргэгдэбэ

Агын тойрогой байгуулагдаһаар 80 жэлэй ойдо зорюулагдаһан “Бабжын наадан” гэһэн хэмжээ ябуулга үнгэрэгшэ амаралтын үдэрнүүдтэ үнгэргэгдэбэ.

Агын талада домог түүхэтэ газарнууд олон юм. Хэдэн мянгаад жэлэй саана энэ дайдада ажаһууһан арадай нангин түүхын гэршэ болодог. Энэл газарта Агууехэ Эзэн Чингис түрэһэн юм, тэрэнииие хархис дайсадһаа Бабжа Барас баатар аршалан хамгаалаа. Эндэл Агуу Балжан хатан замаа үргэлжэлүүлээ. Хори буряадай домог түүхэ энэл газар дайдаһаа эхитэй, олон жэлнүүдэй хугасаада хура бороодо нэбтэрһэн хүшөө шулуунуудай үлэгдэлнүүд эдэ бүгэдые гэршэлдэг.

Домог суута Бабжа Барас баатар Онон голой эрьеэр монгол сэрэгшэдтэй тэмсэжэ, эндэхи газарнуудаа хамгаалһан түүхэтэй. Дайсанай тала руу харбаһан годлинуудынь буряад сэрэгшэдэй хүсэ шадал, шадабари гэршэлһэн юм. Дайсад диилдэхэ туйлдаа хүрэхэдөө, гэдэргээ бусаха баатай болоһон ха. Тиимэһээ эндэ байһан хабсагай Гэдэргэ гэжэ нэршэһэн. Мүн лэ Бабжа Баатарай баатаршалгануудтай холбоотой газарнууд мүнөө онсо дурасхаалай зүйлнүүд болонхой: Сэрэг нарһан, Тогоон Шулуун, Бага Баатар, Томо Баатар гэхэ мэтэ.

Хоёр жэлэй саана Томо Баатар уулын хормойдо, Ага аймагай Будалан нютагай газар дэбисхэр дээрэ, Онон голой эрьедэ Онон Хатан эжын ордон баригдаһан юм гээд һануулая.

Түүхэтэ нэрэ һэргээгдэбэ

Аяншалга, заншалта соёл, буряад хэлэ хүгжөөлгын хэмжээндэ Эрын гурбан наада һэргээхэ зорилготой энэ хэмжээ ябуулгые Агын аймагай захиргаан Хүнхэр, Будалан нютагаархидтай сугтаа эмхидхэбэ гээшэ. Ага аймагай захиргаанай засаг дарга Жаргал Жапов сугларагшадые тус һайндэрөөр амаршалба.

- Алдарта Баатарайнгаа нэрэ һүлдэ һэргээһэн хори буряадуудай нютагта эмхидхэгдэһэн энэ һайндэртэ манай мэргэшүүл, бүхэшүүл бэеэ туршаха. Аяар 25 жэлэй саана иимэ хэмжээ ябуулга Будалан нютагайхид эмхидхээ бэлэй. Харин мүнөө энэ наадан Үбэр Байгалай хизаарай хэмжээндэ үнгэргэгдэжэ байна, - гэжэ тэрэ тэмдэглэбэ.

Нааданда хабаадагша бүхэн бүхэ барилдаанда, һур харбалгада, мори урилдаанда бэеэ туршаха аргатай байгаа. “Бабжын нааданда” Ородой Холбоото Уласай федеральна Суглаанай Федерациин Зүблэлэй хорооной түрүүлэгшэ Баир Жамсуев, Ородой Холбоото Уласай Ажалай Герой Далай Гунгаев болон хизаарай, тойрогой, аймагай засаг түрын түлөөлэгшэд хабаадалсаа.

Баир Жамсуев наада эмхидхэн үүсхэһэн Будалан нютагайхидай эдэбхитэдтэ ехэ баярые хүргэбэ.

- Онон голой эрьедэ үнгэргэгдэжэ байһан энэ үйлэ ехэ гүнзэгы удха шанартай. Энэл Будалан нютагайхидай болон эндэхи захиргаанай хүтэлбэриин үүсхэлээр Онон Хатан эжын ордон бодхоогдоо һэн. Тиигэжэ тус нютагта ажаһуугшад Онон голоо хүндэлжэ байһанаа гэршэлээ. Энэ һайхан дайдада агуу баатарнууд түрэдэг, бэлиг шадабаритай арад зон ажаһуудаг юм, - гэжэ Баир Баясхаланович тэмдэглээ.

Баяр нааданай эхиндэ хүхэ номин хубсаһатай Онон Хатан айлшадаа угтан амаршалба, Бабжа Барас түрүүтэй мори унаһан 23 баатарнууд (мүрысөөнүүдтэ хабаадагшад) хүрэжэ ерэбэ. Бабжын нааданда хабаадагшад Будалан нютаг тоонтотой, дэлхэйн, Европын, Москва хотын абарга бүхэ болоһон уласхоорондын классай мастер Бадмацырен Доржиевые, тэрэнэй һоригшо Буянта Дугаровые хүндэлэн ёһолбод.

Баир Жамсуев абарга бүхэндэ уран гартан Жигжит Баясхалановай бүтээһэн хутага, һоригшодонь ташуур бэлэг бариба.

Баир Жамсуев бэлэг барюулна

Нааданай һүлдэ тэмдэг – туг намилзаа

Нааданай үедэ тус үйлын һүлдэ тэмдэг – туг намилзаа. Энэ туг хадаа өөрын удхатай. Сагаан үнгэнь хори буряадуудай тоонто газараа хархис эзэмдэгшэдһээ абаран хамгаалха сагаан һанаа харуулна. Дундахи шара дүхэригынь – алтан шара наран, досоонь – далияа һэбижэ байһан бүргэд шубуун – арадай эрэлхэг зоригой һүлдэ, эрэлхэг эсэгын хүбүүдэй өөдөө дэгжэхэ тэмдэг болоно. Дээдэ хүбөөнь– хүхэ номин тэнгэри, доодо хүбөөнь – ногоон газар дайда. Баруун таладань Хориин 11 эсэгын угай тугууд, хуа үнгэтэй хүбөөнь Бабжа Барас баатарай хуасай угай байһые гэршэлнэ.

Тамирай, соёлой талаар урилдаанууд

Нааданай нээлгэдэ зорюулагдаһан баяр ёһололой удаа Эрын гурбан наадан эхилээ. Эндэ элдэб наһанай, бэеын хэмжүүрэй, дүй дүршэлтэйшье, һая эхилжэ ябаһаншье тамиршад хабаадаба. Тэдэнэй дунда “Алтаргана” нааданай, тойрогой, можо нютаг хоорондын, бүхэроссиин мүрысөөнүүдтэ илагшад, спортын мастернуудшье байгаа. Эгээл наһатайнь Зугаалай нютагай 53–тай Цыренжаб Гындынов, тиихэдэ Зугаалайн Содном Долсонов, Будаланай Зоригто Дугаров гэгшэд 18-тайханууд, эгээл залуунуудынь.

Бултанай һонирхол татадаг наадан мори урилдаан болоно. Эндэ эгээл хурдан морид 3 200 метр зайда урилдаа. Эрын гурбан нааданһаа гадуур һээр шаалга үнгэргэгдөө. Эндэ оло дахин илагша боложо тодорһон Ага-Хангил нютагай Болот Будуев 8 һээр хухалаа.

Айлшадай дунда заншалта хубсаһанай харалга эмхидхэгдээ. Үхибүүдэй дунда Ага һууринай Светлана, Дарья Доржиеванууд, Будаланай Санжа Жапов, Тамир Бадмажапов гэгшэд эгээл гоё хубсаһатай байгаа, ехэшүүлэй дунда Буряад оронһоо ерэһэн Галина Ванчикова, Хүнхэрэй Балдан Далаев гэгшэд тэмдэглэгдээ.

Бабжа Барас баатарта зорюулагдаһан дуу шүлэгэй харалга эмхидхэгдэжэ, Дугарма Батоболотовагай шүлэг дээрэ хүгжэмшэн Баир Балдандашиевай зохёоһон дуу Дэлгэр Ирдынеев гүйсэдхэжэ шалгараа.

Нааданай үедэ Ага һууринай зохёохы бүлэгүүд, Новая Заря тосхоной һайн дуранай артистнууд концерт наадаяа дэлгэжэ, хүн зониие хужарлуулаа.

Энэ үдэр хизаар ороноо шэнжэлэлгын «Бабжа Барас баатарай һэеы гэр” музей нээгдээ. Энэ түсэл “Хүдөө нютагай газар дэбисхэрнүүдэй тогтууритай хүгжэлтэ” гэһэн тусхай зорилготой программын ашаар бэелүүлэгдээ. Эмхидхэгшэнь – Будаланай үмсын хэрэг эрхилэгшэ Баяржаб Дугаров болон энэ нютагайхид юм.

Тамирай мүрысөөнүүдһээ гадна соёлой талаар урилдаанууд эмхидхэгдээ

Эрын гурбан нааданда илагшад тодороо

Эрын гурбан наадан бүхэли үдэрэй туршада эдэбхитэйгээр үнгэргэгдэжэ, илагшад тодороо. Гурбан шатын тэмсэлдэ шалгарагшадые нэрлэе. Бүхэ барилдаагаар түрүүшын һуурида Могойто аймагай Хара Шэбэр нютагай 23 наһатай галзууд омогой Намжил Цыденжапов гараа. Тиигэжэ тэрэ “Бабжын нааданай Абарга Баатар” гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, 50 мянган түхэригэй мүнгэн шангаар болон дааган хүлэгөөр шагнагдаа. Хоёрдохи һуури – “ Бабжын нааданай Арсалан” – Ага аймагай Будалан нютагай 27 наһатай боохой хуасай угай Зоригто Ешеев эзэлээд, 35 мянган түхэриг шанда, хонин бэлэгтэ хүртөө. Гурбадахи һуурида – “Бабжын нааданай Заан” – Ага аймагай Амидхааша нютагай 27-той бодонгууд угай Эрдэм Баторов гаража, тэрээндэ 20 мянган түхэриг шан, хонин бэлэг үгтөө.

Эрын гурбан нааданай бэшэ янзануудаар илагшад мүн лэ элирүүлэгдээ. Һур харбалгаар Могойто аймагай Ага-Хангилай 46 наһатай хүхэ харгана угай Болот Ринчинов, мори урилдаагаар Могойто аймагай Зугаалайн 18 наһатай баряахай харгана омогой Содном Долсонов гэгшэд шалгараа. Тэдэ тус тустаа арба-арба мянган түхэриг мүнгэн шангаар, хонин бэлэгээр урмашуулагдаа. Иигэжэ “Бабжын нааданай” түрүүшын фестиваль дүүрэбэ. Ага аймагай засаг дарга Жаргал Жаповай хэлэһээр, саашадаа энэ хэмжээ ябуулга заншалта боложо, жэл бүри эмхидхэгдэдэг байхаар түсэблэгдэнэ.