​Уласай Толгойлогшые улад зомнай һунгаба

Буряад литээр гарагай нэгэндэ Ородой Холбоото Уласта хуулиин ёһоор тогтоогдоһон һунгалтын ниитэ нэгэн үдэр Буряад Уласаймнай Толгойлогшын һунгалта үнгэргэгдөө. Энэ жэлэй эгээл шухала хэмжээ ябуулгада хабаадаһан 260 гаран мянга һунгагшад гү, али зуунай 87 хахад хубинь Алексей Цыденовэй түлөө дуугаа үгэжэ, Буряад Уласай Толгойлогшоор тэрэниие һунгажа абаба. 

Һунгалтын тоо баримтанууд 

Сентябриин арбанда үглөөнэй 8 сагта улас доторнай байгуулагдаһан һунгуулиин 839 газарнууд (участогууд) булта үүдэеэ саг соогоо сэлижэ, һунгагшадые угтан абажа эхилһэн байна. Буряад Уласай Һунгуулиин комиссиин мэдээсэһээр, манай уласта энэ жэлэй эхинэй тоогоор дүн хамта 715 мянга 422 һунгагша бүридхэлдэ абтанхай байгаа. Эгээл олон, аяар 293 мянга 524 һунгагшатай нютагай засагай байгууламжа – ниислэл хото Улаан-Үдэмнай. Харин эгээл үсөөн һунгагшадтай нютагай засагай байгууламжа хадаа – уласаймнай баруун урда захада, Саяан хадын хабшал соогуур оршодог Аха аймаг болоно гээшэ. Тэндэ оройдоол 4000 гаран һунгагша бүридхэлдэ абтажа, тусхай тобьёгто оруулагдаһан байха юм. 

“Буряад үнэн” Хэблэлэй байшан энэ һунгалтын үедэ бүхэли үдэр гүрэнэй хоёр – буряад болон ород – хэлэнүүд дээрэ сэхэ дамжуулга www. burunen.ru сайт дээрээ үнгэргөө. Һунгуулиин участогуудта һунгагшад хэр эдэбхитэйгээр ерэжэ һунганаб, хуули хазагайруулгын ушарнууд бүридхэлдэ абтана гү гэхэ мэтын болон бусад олон һонинуудые манай сурбалжалагшадай түргэн шуумгай бэлдэһэн репортаж болон мэдээсэлнүүд сооһоо мэдэхэ аргатай байгаа. Гүрэнэй бодолгоор, уласай Толгойлогшын һунгалтаар һонирхоһон зон сэхэ дамжуулгыемнай олоор уншаа. 

Арбан табан жэлэй туршада арад зон һунгаагүй 

Боложо үнгэрһэн һунгалтые түүхэтэ үйлэ хэрэг гэбэл, багаханшье алдуу болохогүй. Ушар юуб гэхэдэ, манай улас дотор арбан табан жэлэй саада тээ, 2002 оной июниин 23-да, боложо үнгэрһэн Буряад Уласай Юрэнхылэгшын һунгалтаһаа хойшо уласай даргые сэхэ һунгаха ушар болоогүй юм. Тиихэдэ уласай түрүүшын юрэнхылэгшэ Леонид Потапов гурбадахияа энэ үндэр тушаалда һунгагдаһан байгаа. Тэрэнэй түлөө һунгалтада хабаадаһан һунгагшадай зуунай 67 хубинь дуугаа үгэһэн түүхэтэй. 

Харин 2007 оной зун һунгагдаһан болзоройнгоо үнгэрхэдэ, Леонид Потапов тушаалһаа буужа, Москва зөөгөөд, Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшын Захиргаанай хүтэлбэрилэгшын туһалагшаар хүдэлөө. Мүнөө Леонид Васильевич түрэл Буряад орондоо үни бусанхай, Улаан-Үдэ хотодоо ан-бун ажаһуухаһаа гадна, Буряадай эрдэмэй түбтэ ажалладаг юм. 

Тэрэл зундаа, 2007 оной долоодугаар һараһаа эхилэн, гүрэн түрын һэлгэгдэһэн шэнэ хууляар шэлэгдэһэн Юрэнхылэгшэ Вячеслав Наговицын манай уласые хүтэлбэрилжэ эхилээ. Тиихэдэ Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшын зууршалгаар Буряад Уласай Арадай Хуралай һунгамалнууд дуугаа үгэжэ, тэрэниие тушаалдань һунгаһан байха юм. Тэрэ гэһэнһээ хойшо, үшөө нэгэ дахин, 2012 оной зун мүн лэ Арадай Хуралай шиидхэбэреэр дахинаа һунгагдахадаа, уласай Юрэнхылэгшын бэшэ, харин Толгойлогшо гэжэ шэнээр нэрлэгдэһэн уласай эгээл ехэ тушаал дахин эзэлжэ, дүн хамта арбан жэлэй туршада ажаллаад, үнгэрһэн үбэл һайн дураараа засагай дээдын зиндаагаа орхёо һэн. Тэрэнииень Владимир Путинай дурадхаһан, дэбжүүлһэн залуу дарга Алексей Цыденов саг зуура эзэлжэ, мүнөөдэр болотор уласай толгойлогшын уялга дүүргэгшээр хүдэлжэ байнхай гээд бултанда мэдээжэ. 

Гурбан кандидат 

Буряадай Толгойлогшын һунгалтада уласай һунгуулиин комисси гурбан кандидадуудые бүридхэлдэ абаһан байгаа гээд һануулая. Тиихэдээ албан ёһонойнгоо сайт дээрэ яагаад бэшэжэ гаргаһаарнь мэдээсэл дурадханабди. 

Багдаев Батодалай Баторович, 1972 оной январиин 8-да Шэтэ можын Агын Буряадай тойрогой Могойтын аймагай Сагаан-Уула нютагта түрэһэн. Коммунис нам Россиин коммунистнууд гэһэн политическэ намай Буряадай Уласай таһаг гэһэн һунгуулиин нэгэдэлээр дэбжүүлэгдээ. Хэдэг ажалынь – “Газета “Улан-Удэ” гэһэн ООО-гой юрэнхы захирал. 

Дорош Сергей Дмитриевич, Москва можын Чеховско районой Новый Быт гэһэн тосхондо түрэһэн. ЛДПР гэһэн политическэ намай Буряадай нютагай таһаг гэһэн һунгуулиин нэгэдэлээр дэбжүүлэгдээ. 

Цыденов Алексей Самбуевич, Шэтэ можын Петровск-Забайкальский хотодо 1976 ондо түрэһэн. Эзэлдэг тушаалынь – Буряад Уласай Толгойлогшын уялгануудые саг суура дүүргэгшэ. “Ниитэ нэгэн Росси” гэһэн политическэ намай Буряадай нютагай таһаг гэһэн һунгуулиин нэгэдэлээр дэбжүүлэгдээ. 

Гурбан кандидадуудай идхалгын материалнуудые бидэ гүрэнэй газетэнүүдтэ - “Буряад үнэндөө”, “Бурятия” сониндошье жээрэб таталгын дүнгүүдээр түлөөһэгүйгөөр толилжо, таанараа, хүндэтэ уншагшад, дээдын тушаал эзэлбэл, хэхэ, бэелүүлхээ һанаһан түсэбүүдтэйнь танилсуулһан байнабди. Тиимэһээ тэдэниие дабтаһанай үлүү. 

Зулай бариһан зургаан аймаг

Һунгалтын үдэр үглөөнһөө абан, энэ шухала хэмжээ ябуулга эмхидхэгшэд, тэрэниие бэлдэн үнгэргэжэ байгаа һунгуулиин комиссинууд хүлгөөтэй ажалаа хөөрсэгэнэлдэн байжа хээ гэбэл, огтошье алдуу болохогүйл даа. Энэньшье ойлгосотой. Аяар арбан табан жэлэй туршада болоогүй һунгалта шэнэ хууляар, шэнэ дүримөөр үнгэргэхэ гээшэ – нилээн харюусалгатай хэрэг. Уласаймнай бүхы аймагуудта, хото хүдөөдэ – илгаагүй, идхалгын ажал урид болоһон һунгалтануудта орходоо, ехэ номгоноор үнгэрөө гэжэ бүхы зон тэмдэглэнэ. 

Һунгалтын үедэ дуугаа үгэхэдөө, хашан болонхойбди гээд бултанда мэдээжэ. Гүрэнэй Дүүмын депутадуудай нёдондо үнгэргэгдэһэн һунгалтада хабаадаһан зонһоо олон хүн энэ удаа дуугаа үгэхэеэ һунгалтада ерээ гээд уласай һунгуулиин комисси дуулгаа. 

Уридшалһан дүнгүүдые адаглан харахада, Буряад Уласай аймаг, хото бүхэндэ һунгаһан хүнүүдэй зуунай наян хубиһаа олониинь Алексей Цыденовэй түлөө дуугаа үгэһэн байха юм. Харин зургаан аймагай һунгагшадай 90 гаран хубинь залуу даргые дэмжээ. Эгээл олоороо һунгаһан хэжэнгээрхин (зуунай 95 хуби) “нэгэдэхи һуурида” гараа. Хадата Аха аймагай һунгагшадай зуунай 94,63 хуби зон Алексей Самбуевичай түлөө дуугаа үгэжэ, хоёрдохи һуури эзэлһэн байха юм. Гурбадахида – Захаамин аймаг (94,37%), дүрбэдэхи һуурида – Хурамхаан аймаг (94,35%). Хори (93,18%), Ярууна (92,31%) аймагууд удаа дараалан, табадахи, зургаадахи һууринуудта гараһан байха юм. 

Үнгэрһэн һунгалтын дүнгүүдые согсолон хэлэхэ болоо һаа, иимэ олоороо бүхы аймагуудаймнай, хото, хүдөөгэй зон Алексей Цыденовэй түлөө дуугаа үгэхэдөө, ушаргүй ехэ харюусалга залуу даргын ээм мүр дээрэ даалгаа болоно. Тиихэдээ Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путинай өөрөө дэбжүүлжэ, манда дурадхаһан залуу даргын долоо гаран һарын туршада уластаа ябуулжа байгаа ажалыень нюдөөрөө хаража, шадалынь, дүй дүршэлынь ойлгоһон, сэгнэһэн байна. Гадна, һунгагдаһан даргын хэжэ захалһан ажалайнь алхамуудые бүримүһэн зүбшөөһэнэй гэршэ энэл бэзэ. 

Арадай ехэ дэмжэлгэ абажа, Буряад Уласай Толгойлогшоор һунгагдаһан Алексей Самбуевич Цыденовтэ асари ехэ амжалта хүсэе.