​Азиин арадуудай урлаг

Сентябриин 6-да Улаан-Үдын Ленинэй гудамжаар (Арбат) оршодог 42-дохи байшанда Ази түбиин арадуудай урлагай үзэсхэлэн бултанда мэдээжэ уран гартан Валерий Доржиевай басаган Светлана Валерьевна Доржиевагай хүсэл оролдолгоор нээгдээ. Энэ баяр ёһололдо хүндэтэ айлшад, Арадай Хуралай һунгамалнууд хабаадаа. 

2016 ондо Ивалгын дасанда дэлгэгдэһэн үзэсхэлэн мүнөө үшөө баян болгогдожо, энээниие бүри олон зон хаража хужарлаха, элдэб зүйлнүүдые худалдан абаха аргатай болобо. Ивалгын дасанай дэргэдэхи “Эрхим дархан” бүлгэмэйхидэй хүрэлөөр, модоор, шулуугаар бүтээһэн урлалнууд болон уран зурагууд юрын бүтээлнүүд бэшэ. Лама багшанарай адислаһан эдэ уран бүтээлнүүд өөрын онсо удхатай. Зүйл бүхэн һайн һайханиие, боди сэдьхэл, элүүр энхые, амар амгаланиие, үлзы хутаг түхээһэн, гүн ухаа гэгээрүүлһэн урлалнууд болоно. 

Бурхадай, бодисаданарай барималнууд заншалта ёһоор бүтээгдэнхэй. Зарим бүтээлнүүдтэ шэнэ зүйлнүүд оруулагданхай. Жэшээлхэдэ, Этигэлэй хамбын хүрэл баримал заншалта бадма лёнхобын дэльбэнүүд дээрэ бэшэ, харин субаргын маягтайгаар модоор бүтээгдэһэн һууритай hэн тула гансата анхарал татана. 

Буряад-монголшуудай эгээл үндэрөөр сэгнэдэг морин эрдэни олон янзаар бүтээгдэһэн байна. Заншалта хии моринһоо гадна “Гал морин”, “Майдарай хүлэг” барималнууд һонирхол татана. 12 жэлэй амитадай болон Шара замай ододые (знаки Зодиака) тэмдэглэһэн барималнууд уран шэнжээрээ хүнэй дура буляана. Үнгэрһэн Бишэн жэлэй болон мүнөө ябажа байһан Тахяа жэлэй барималнууд олон янзаар урлагданхай.

Агта хүлэгөөр урилдаашадай, банза номоёо дэлиһэн һур харбаашадай, бар хүсэеэ зангидаһан бүхэ барилдаашадай, оншо оныень олохоёо зэһэһэн һээршэдэй, гүн ухаагаа гүйлгэһэн шатаршадай уран нарин барималнууд харагшадай анхарал ехэтэ татана. 

Бүхы бүтээлнүүд буряад угсаатанай, Буддын шажантанай сэдьхэлдэ дүтэ, гүн удхатай гэжэ ойлгогдоно. Жэшээлхэдэ, “Талын хатан” баримал хэдэн удхатай: үлгэн дэлхэйе тэмдэглэһэн яһан хушалтата мэлхэйн нюрган дээрэ тогтоһон эхэ хүбүүгээ дүнгэн байхадаа, юртэмсын жама ёһоор хүмүүн түрэлтэнэй ажамидаралые хэтэ мүнхэдэнь үргэлжэлүүлхэ гэһэн табисуурыень харуулна. Манай заншалта хоол – буузашье уран гоёор бүтээгдээд байхадаа, үнэр баяниие, элбэг дэлбэгые үршөөнэ. Мүн баһа буузын түхэлтэй бойпуур ехэ зохидоор харагдана. 

Уран зурагуудшье баһал өөрын онсо гүнзэгы удхатай: хүхэ мүнхэ Эсэгэ тэнгэри, үлгэн ехэ Эхэ дэлхэй, алдарта Байгал арюухан далай… Тэрэнгиин ягааран сэсэглэжэ, ажамидаралай һалбархые харуулһан зурагууд хүн бүхэнэй дура татажа, сэдьхэл хүлгүүлжэ, һанаан бодолнуудые бусалгана.

Энэ үзэсхэлэн аяар холын Сочидо дэлгэгдэжэ, олоной анхарал татаа һэн. Эндэшье, Ивалгын дасандашье үзэсхэлэнгые олон айлшад һонирхожо хараа. Аяар холын Италиһаа, Энэдхэгһээ, Непалһаа ерэһэн айлшад хараһан үзэһэнөө, һанамжануудаа бэшэһэн байна.

“Эрдэни элэхэ бүреэ үнгэ ородог” гэдэгэй ёһоор, эдэ уран бүтээлнүүд сагай ошохо бүри сэгнэшэгүй ехэ удха шанартай болохол даа.