​Буян гээшэ хүсэтэй

Буян гээшэ татадаг, бурханай номууд хүсэтэй гэжэ үшөө дахин мэдэрбэб. Юуб гэхэдэ, Хэжэнгэдээ хадаг табилганда байлсаха гэжэ Улаан-Үдэһөө гараһан аад, һубаряад болоһон буянта хэрэгүүдтэ хабаадаха золтой байбаб. 

Байгша оной августын 25-да буусадаа буухадамни, басагад бэреэд сугларанхай, хадагта бэлэдхэл түлэг дундаа боложо байба. Иимэ олоороо эбтэйхэнээр юумээ хэхэ гээшэ яагаашье һайн гээшэб даа гэжэ баясабаб. Чимит-Доржо дүү хүбүүмнай хэдэн жэлдэ удаа дараалан Хэжэнгэ аймагай Сурхарбаанда абсолютна чемпион боложо, абарга бүхын соло дуудуулдаг байһан. Һургуулидаа һурахадаа, хурса, бэрхэ, ухаатай һүбэлгэн, хүнгэн солбон, шүрбэһэлиг шанга, хүдэр шамбай бэетэй, сэхэ сэбэр, хүндэмүүшэ, хүндэ урид, һайн абари зантай хүн байһан. Хэжэнгын РЭС-тэ электромонтёроор ажалладаг һэн. Эсэгэеэ дагажа, мүнөө Арсалан хүбүүниинь инженер-электригэй мэргэжэлээр дээдэ һургуулида һурана. 

Ехэ басаган Мэдэгмаань нютагайнгаа лицей-һургуули эрхимээр дүүргэжэ, БГУ-гай физико-математикын факультет түгэсхөөд, багшын мэргэжэлтэй болонхой, хоёр басагадтай. 

Үбдэдэг байһан Сэржэня басагандаа Чимит-Доржо эсэгэнь ехэтэ һанаагаа зободог һэн. Түрэлхиин һонор ухаатай энэ басаган һургуулияа эрхимээр дүүргээд, заочноор дээдэ һургуули дүүргээд, финансиcт-экономист мэргэжэлтэй болонхой. Ехэ амтатайгаар эдихэ юумэ хэдэг, шадамар бэрхэ эхэнэр болонхой, хүнгэн машинааршье ядамаггүй ябуулдаг. Инвалидуудые ажалда абажа болохо гэһэн гүрэнэй хуули бии гүб даа. Аймагай захиргаанай анхаржа, дүнгэжэ, гүрэнэй ажалда абажа, хүдэлхэ арга олгуулдаг һаань, буянтай хэрэг бүтэхэ байгаал даа. 

Харин мүнөө дээдэ һургуулида фармацевт-провизорой мэргэжэлдэ һуража байһан Сарюна басагандань хадаг табиба. Августын 25-ай үдэр Галуута нуурhаа табан бүһэтэйшүүл энэ хэрэгээр зорижо, Хэжэнгэ hууринай Колхозно үйлсэдэ оршодог буусадамнай хүрэжэ ерэһэн байна. Сэлэнгэһээ бууһан айлшадаа хүхюу зугаатай хуряахай болохо Цыденжа-пов Цырен-Доржо Аюшеевич нахид гэтэр бэлдэһэн баян столдо урижа, бурханда зула бадараагдажа, сагаан алда хадаг табигдажа, бэлэг сэлэгэй андалдаан боложо, хадаг табилга арадай ёһо заншалаар бүтээгдээ. 

Сарюнын 78 наһатай Сэндэмэ нагаса эжынь Шалсаанын магтаал дуулажа, наран шэнги Баясхалан нагасань удхатай үреэл хэлэжэ, һайхан дуу баряа. Би,Дулмажаб абга эгэшэнь, худатанай нагаса болохо Георгий Дашибыловэй шүлэг шэхэнэй шэмэг болгон уншааб, һайхан буряад хубсаһатай Эржена хатан эжынь зохидоор дуу дуулажа, Сэлэнгын худа урагуудшье хүхюу зугаа дэлгээ. Энэ ехэ хэрэгнай ёһо соогоо һайнаар үнгэрөө. 

Жинсриг хурал 

Үглөөдэрынь, 26-да, Хэжэнгын дасанда Ямандагын Жинсриг хурагдаа. Тэрэниие Гармажаб шэрээтэ хүтэлбэрилөө. Дээдэ-Онгостойн ламанар нютагаймнай дасанай ламанартай уншалга бүтээгээ. 

Жинсриг хадаа ородоор «огненная пуджа» гэгдэдэг. Байгаалиин аюулнуудые, жэшээнь, гал түймэр гэхэ мэтые сарадаг хүн зоной һайн байхын түлөө, талха таряа, үбһэ ногооной элбэгээр ургахын, арад зоной баян бүдүүн ажаһуухын тула хурагдадаг. 

Мүн 12 янзын үргэл үргэгдэхэдөө, өөр-өөрын удхатай: тоһон – наһа утадхахын түлөө, хэшэгтэй, баян һуухын тула; барайгар – жаргалай арьбажахын, буян үйлэдэхэдэ, һаалта юумын усадхагдахын; горох – хүсэ шадалтай, элүүр мэндэ ябахын тулада; шэниисэ – үбшэнһөө эдэгэхын тула гэхэ мэтэ. 

Хэжэнгын дасанай шэрээтэ Гармажаб Дондокович Жамбаловай интернет соо ород-буряад хэлэн дээрэ шажанай номуудай, хуралай удха тайлбарилжа, ойлгуулжа байдагынь һайшаалтай. 

Хэжэнгын дасан 

Хэжэнгын «Даша-Лхумбулин» дасан ехэ һайхан юм. Тон һайханаар шэмэглэгдэнхэй. Дасанай гол бурхан – Зандан-Жуу бурханай хүрэг ураар бүтээгдэнхэй юм. Баруун таладань 3 метр үндэр ерээдүй сагай Майдар бурханай ордон бодонхой. Урда тээнь – 7 метр Шэгэмүүни бурхан багшын һүмэ. Гартаа бариһан бадар аяга соонь һанаһан хүсэлөө хэлээд, гэдэргээ эрьеэд, мүнгэ шэдэн тудажа оноо һаа, хүсэл бүтэхэ гэдэг юм. Баруун-хойнонь Сахюусанай дуган. Һама-Жамсаран – дасанай сахюусад юм. Зүүн-урда тээнь тон һайхан Диваажанай дуган бии. Баруун-урда зүгтэ 11 нягууртай, дүн сагаан үнгэтэй Арьяа-Баала бурханай мааниин дуган. Эндэ олон зоной хабаадалгатайгаар маани хурагдадаг. Мүн хорёо соонь Гүнригэй дуган бии. Наһа бараһан зоной һүнэһые сэхэ дээшэнь зорюулдаг бурхан. Ород гүрэндэ ондоо тээ хаанашье иимэ Гүнригэй дуган үгы. Дасанай хорёоһоо баруулжаа 20 метр шахуу зайда Миларайбын агы шулуун байха. Мила богдо энэ наһан соогоо гэгээрһэн габьяатай. Гороолоод, мүнгэ, хадаг үргөөд, һанаһанаа, хэлэһэн гуйлтыетнай шагнаха гэжэ шэхээ табяад байдаг. Зүүн-урда зүгтэнь мүнхэ зула хүнэй харгы харуулха гэһэн удхатай. Бойпуур соо үдэр бүри сан табигдадаг. Дасанай хорёо соо олон тоото маани мэгзэм тарнинуудтай хүрдэнүүдые эрьюулжэ, тэдэниие уншаһантай адли боложо, дасан соохи бурханай ехэ номуудһаа адис абажа, субаргануудые гороолжо, зула бадараажа, буян олохо арга боломжо бии. 

Шойрын дуганай рамнай

Сентябриин 9-дэ Эрдэни-Хайбзан Галшиевай нэрэмжэтэ Шойрын дуганай рамнай болоо. Бурханда, субаргада зула үргэһэнэй 10 туһа эрдэм тухай Хэжэнгын дасанай ламанар Булад Молонов, Мэргэн Бальжинимаев гэгшэд «Лэгшэд» сэтгүүл соо иигэжэ бэшэнэ:

1) юртэмсэдэ зула мэтэ болон ошохо; 

2) мяхан нюдэн асари арюун болохо; 

3) тэнгэриин нюдэ олохо; 

4) бэлиг оюунтай болохо; 

5) мэдэхэгүйе, мунхагай харанхые арилгаха; 

6) бэлигүүн бэлигэй үзэгдэлые олохо; 

7) оршонһоо гарахын сагта хэзээшье харанхыда орохогүй болохо; 

8) ехэ түгэс эдлэлтэй (баян бардам) болохо; 

9) үндэр заяанда түрэхэ; 

10) муу заяанһаа хурдан хахасаха. 

Диваажанай хурал 

Нүгөөдэрынь, 27-до, Хэжэнгын «Даша-Лхумбулин» дасанда Диваажан хурагдаа. Зунай һүүлшын монгол һарын 6-да Диваажанай хурал Даша-Доржо Дамбаевтанай гэр бүлэ жэл бүри даажа абадаг заншалтай. Тус хуралай үедэ туй, мандал үргэгдэжэ, даллага, сэржэм болоно, Дуншаг уншагдажа, 35 Согто Зандан бурхадай урда мүргэжэ, нүгэл наманшалагдана, хуралда сугларһан зон амгалан байдалай түлөө нэрэнүүдээ оруулжа, нүгшэһэн зоноо сэсэгһээ мүндэлдэг Диваажанай орондо түрэхыень юрөөл табина. 

Энэ хуралай үедэ 9 хүсэл бүтэхын тула Цогчид үргэгдэнэ: 

1) үбшэнгүй, бүрин бүтэн ажабайдал туйлахые; 

2) хүндэлэл ехэтэй, суутай ябахые; һайн галабай ерэхые; 

3) түгэс жаргалан эдлэхые; 

4) амарлингые болон эди шэдиие олохые; 

5) сагһаа урид үхэхэгүйе; үбшэнэй сарагдахые; 

6) бисалгалда һаад болохо тодхор, муу зүүдэнэй тодхор гэхэ мэтые усадхахые; 

7) амгалан тэнюун ажабайдалые; элбэг ургаса, ногоон таряан арьбажахые; адуу малай олошорхые; 

8) бурханай номой дэлгэрхые; 

9) боди хотог олохые. 

Шалсаана буурал баабайн үршөөл 

Сүлөө сагай олдоходо, үндэр наһатай Валентина Бальчиндоржиевнатай хөөрэлдэбэб. Тэрэ айлай ганса басаган байгаа, мүнөө 51 халуун амин болонхойбди гэнэ. Гансаһаа газар дүүрэхэ гэһэн арадай үгэ эндэ эгээл таарана. 

- Жаа үхибүүн ябахадаа, Шалсаана буурал баабайн обоодо ошоходоо, намда 6 басага, 2 хүбүү үгыт гэжэ гуйһан байгааб. Тэрэмни хүсэлдэжэ, 8 үхибүүдтэй болооб. Нагасатанай 6 басагатай байһан хадань һажаажа, 6 басага эриһэн байгааб. Юундэшье 2 хүбүү гэжэ эриһэн хүмбиб, 3 гэхэгүй гэжэ мүнөө болоходо халагланаб, - гэжэ тэрэ хөөрэнэ. - Залуудаа Дамбаев Даша-Доржо нүхэртөө: «Институт дүүргээгүй һаашни, шамда хадамда гарахагүйб», - гэжэ хэлэһыемни, эрилтыем хүсэлдүүлжэ, дээдэ һургуули дүүргэжэ, нүхэрни инженер-механик болоһон юм. Ниилээд, нютагтаа хонишон боложо, зуунһаа зуун хурьга абадаг, инженер хонишон айлайхи гэжэ нютагтаа хэлсүүлдэг байгаабди. Үхибүүднай булта эрдэмтэй.

78 наһатайшье һаа, Валентина Бальчиндоржиевна хүнгэн сарюун зандаа, маанида һуудаг, һунажа мүргэдэг, хүнгэн машина хашалгүй жолоодожо ябадаг. 

Сангарилай хүсэн 

Августын 29-дэ, монгол һарын 8-да, Отошын дүйсэн үдэр Хэжэнгын Школьно гудамжаар һуудаг аргагүй дүйтэй, алтан гартай Даша-Дондог Аюшеевич Сэрэн-Дулма Даша-Доржиевна хоёрой гэртэ сангарил болоо. 

Хорёод хүгшэд сугларжа, ехэ һайхан хоолойгоор бурханай номуудые, тарни магтаалнуудые гурбан саг үлүүтэй һүртэй һайханаар уншажа, сангарил хураа. 

Стол дээрэхи хүрдэнүүдэй доро гэрэй эзэдэй нэрэнүүд, Тамир Галановай Люда эхынь гуйлтаар энэ хүбүүнэй нэрэ мүн оруулагдаа. Сангарил хуралгын үедэ боксоор дэлхэйн чемпионадта Германи ошоод байһан нютагайнгаа хүбүүнэй амжалтатай һайнаар тэмсэхынь тула үреэл табиһаниинь хүсэлдэжэ, Тамир Галанов энэ ехэ мүрысөөндэ амжалтатай хабаадажа, хүрэл медальда хүртэһэниинь сангарил уншаһан хүгшэдэй үреэлэй, бурханай номуудай хүсэтэйе гэршэлнэ. 

Сангарилда хабаадаһан Цымпилова Долгор Цыденовна худагы иигэжэ хөөрэбэ: «Манай гэртэ хэдэн үдэр «Алтан гэрэл» ном уншаабди. Һүүлээрнь хүлөө алдажа, ехэ гэгшээр унашоо һэм. Миил иигээд унаа һаа, нюрга һээрээ гэмэлтэхэ байгаа юм аабзаб даа. Теэд хүхэ бала болоод лэ, ээлээб. «Алтан гэрэл» бурханай ном абараа, буян гээшэ хүсэтэй байнал даа гэжэ одоошье һанаа һэм». 

Эдэ хүгшэд сагааншье сангарил хурадаг, хүнэй наһа барахадашье юрөөлнүүдые уншадаг буянтай. Энэ ехэ буяндань даган баясанаб. Ута наһатай, удаан жаргалтай, элүүр мэндэ ябахыень үнэн зүрхэнһөө хүсэнэб. Эльвира Шойдокова буянта үйлэ хэрэгүүдые буулгадаг, Youtubе- тэ оруулдаг гүб даа. Эдэ хүгшэдэй сангарил хурахые буулгажа, интернедтэ оруулаа һаань, һайн ха һэн гэжэ һанаа һэм. 

Буряад нэрэеэ үргэел! 

Бандида хамба лама Дамба Аюшеевэй оролдолгоор Буряад-ФМ радиогоор үдэр бүри үглөөнэй 6 сагһаа Доншуур маани, Ногоон Дара Эхын магтаал, Этигэлэй хамбын захяа заабари дамжуулагдадагынь ехэл һайн. 

Табан хушуу мал, буряад хони үдхэбэл, арад зомнай һайн ажаһууха гэжэ хамба лама зүб ойлгуулна. Эрын гурбан наада һайн шангуудтайгаар эмхидхэнэ. Һургуулиин үхибүүдые дэмжэжэ, гар урлалай конкурснуудые ябуулжа, буряад хэлэн дээрээ арадайнгаа хубсаһа үмдөөд, хэһэн бүтээлнүүдээ хамгаалха хэмжээ ябуулгануудые эмхидхэнэ. 

Хэжэнгэ аймагай засаг дарга Геннадий Зундуевич Лхасаранов багшалхаяа ерэһэн залуу мэргэжэлтэдые дэмжэжэ, мүнгэ барюулдаг, буряад үүлтэрэй хони бэлэглэдэг гэжэ дуулаад, ехээр баясаа бэлэйб. Иигэжэ залуушуулые дүнгэжэ, хүдөөдэ ажал, байдалаа эрхилхэдэнь туһалха гээшэ ехэ буянтай, дэмбэрэлтэй хэрэг гээшэл. 

«Хэжэнгэ» сониноо буряад хэлэн дээрээ уншадаг болоёл! «Буряад үнэн» сониноо захиял! Эндэ олон һонирхолтой материалнууд, зурхай, телепрограмма хэблэгдэдэг гүб даа. Буряад-ФМ радиогоор 90.8 долгин дээрэ нютаг нютагай һони дуулгадаг, һайхан дуунуудые дамжуулдаг, сагай уларил, зурхай тухай мэдээнүүдые хэлэдэг гээшэ. Иигэжэ үхибүүдээ түрэл хэлэндээ һургажа, өөһэдөө хүүгэдтэеэ буряад хэлэн дээрээ хөөрэлдэжэ байя. 

Түрэһэн дайдамнай һалбаржа, түрэл хэлэмнай хүгжэжэ, арад зомнай буянтай, хэшэгтэй, һайн һайхан ажаһуухань болтогой!