Үндэһэн буряад үхэрэймнай мяхан үндэр дээрэ сэгнэгдэжэ, Уласхоорондын “Яаралгүй хоол” (Slow food) гэдэг эмхиин тобьёгто оруулагдаба. Уласаймнай залуушуулай хоорондо олониитын ажал эдэбхитэйгээр ябуулагша, Буряадай соёлой эблэлэй түрүүлэгшэ Ринчин Гармаев энэ хэрэг бүтээгээ.
Ябууд эдеэлжэ һураабди
Дэлхэй дээрэ бүхы амитан эдеэлхын ба үдэхын түлөө ажамидарна. Хүн түрэлтэн энэ эрмэлзэлһээ үлүү илгардаггүй. Хүнүүд хадаа амтатайгаар садатараа эдеэлхэеэ, элүүр мэндэ, һүбэлгэн ухаатай үхибүүтэй болохоёо, һайнаар хубсалхаяа һанаһан зандаа. Мүнөө хүнүүд энэ хүсэлөө хүсэлдүүлжэ шадаха арга боломжо олонхой, оложошье байна.
ХIХ зуун жэлэй һүүл багаһаа эхилээд, ажабайдал ехэ эршэдээ, хурдан болоо. Хүн яаража эхилээ. Саг түргэн үнгэрдэг, үдэр дутадаг болоо. Тиимэһээ үдэрэй 24 саг хаанаһаань хаһажа болохоор бэ гээд бододог болонхойбди. Нэгэдэхеэр, хоол баридаг сагаа бага болгобол, тааруу гэжэ бодоод, 1921 ондо Канзас хотодо “Уайт Кестли” (“White Castli”) нэгэдэл түрүүшын түргэн бэлдэгдэдэг, яаруу, ябууд хоорондоо эдеэлхээр хоол зохёогоо. Тэрэ үедөө ехэ жэгтэй гамбургер гэжэ хоол бии болоо.
1940 оной һүүл багаар энэ хэрэгтэ үрсэлдөөшэ McDonald`s бии болоо. Түргэн хоол фастфуд «Макдоналдс» гэжэ олондо мэдээжэ болоод, бүхы дэлхэйгээр, аяар 119 гүрэнүүдээр, тараа. Энэ хоол юундэ иитэрээ дэлгэрээб гэхэдэ, ехэ түргэн бэлдэгдэдэг, үнэгүй, болбосоруулан бүтээлгын арга боломжо нэбтэрүүлхэдэ бэлэн ба эрид нэтэрүү бараа магталга ехэ үүргэ оруулаа.
Теэд түргэн хоол гээшэ бэеын тамирта муу нүлөө үзүүлдэг гэжэ мүнөө зон ойлгожо, мэдэжэ эхилээ. Юундэб гэхэдэ, уг шуһа, мяха, ургамалай шанар хубилгадаг бодосуудые хэрэглэдэг ха юм. Иимэ бодосуудай ашаар мал түргэн томо болодог, ургамал хурдаар ургадаг боложо, хүнэй бэедэ һайнаар нүлөөлхэ бүтээл үгэдэггүйнь мэдээжэ.
“Яаралгүй хоол” яагаад бии болооб?
Һүүлэй үедэ соёлжоһон, баяжаһан зон эдеэ хоолой шанарта ехэ анхаралаа табижа эхилээ. Тиимэһээ 1986 ондо Италида “Яаралгүй хоол” (“Slow food”) гэһэн хүдэлөөн эхилээ бшуу. Тэрэнэй гол удхань – шанар һайтай эдеэ яаралгүйгөөр эдихэ гэһэн бодол болоно. Энэ хэрэг баһа бүхы дэлхэйгээр – зуун табяад гүрэнүүдээр таранхай. Тиигэжэ “Яаралгүй хоол” гэжэ нэрэтэй уласхоорондын эмхи зургаан бии болоо.
Мүнөө сагта һайн шанартай эдеэн дэлхэй дээрэ ехэ хомор болонхой. Олон ондоо гүрэнүүдэй нютагуудта, хизаар можонуудта үсхэбэрилэгдэһэн малай мяханһаа ба ургуулагдаһан ургамалһаа тиимэ эдеэ хоол хэгдэнэ гээшэ. Тиимэһээ хоморой нютаг мал ба ургамал ехэ эрилтэтэй, үнэтэй, сэнтэй боложо байна бшуу.
Жэшээлхэдэ, Баруун Европын дэлгүүртэ манай эндэхи «бүүбэй» үүлтэрэй хониной, буряад үхэрэй, адуунай һүн, мяхан гэхэ мэтэ, тэндэхи хэмэл үүлтэрэй малай бүтээлнүүдһээ 5-10 дахин сэнтэй байха жэшээтэй.
2005 ондо «бүүбэй» хониной мяха Баруун Европо абаашажа худалдаха гэһэн ажал Москва хотын мэр Юрий Лужковтой хөөрэлдэжэ байтарнай, тэрэмнай тушаалһаа буулгагдашоо һэн. Мүнөө сагта ехэ үсөөн малай мяхан болон ургамал “Яаралгүй хоол” (“Слоу фуд”) эмхиин дансада ородог юм. Манай эндэхи малай мяханай тэрэ дансада оруулагдаһан ушар хадаа буряад үхэрэй үндэр хэмжээндэ сэгнэгдэһые гэршэлнэ ха юм.