​Олоной түлөө оролдоё!

Эгээл иимэ уряатайгаар Буряад Уласай түлөөлэлгын зургаануудай хуралдаан 4-дэхи удаагаа октябриин 20-до Улаан-Yдэдэ зарлагдаа. Энэ хуралдаанда хабаа­дахаяа аяар 500-гаад түлөөлэгшэд Буряадай бүхы аймагуудhаа бууһан байна.

Эдэй засаг болон социальна hалбари хараалһан хоёр шэглэлээр энэ хуралдаан үнгэрөө.

Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Владимир Павло­вай хүтэлбэри доро ниигэмые хамгаал­гын асуудалнууд бодхоогдоһон байна.

Буряадай бүхы аймагуудта тус тустаа зүблөөнүүд үнгэржэ, тэрээн дээрэ нютагай хүтэлбэриин талаар бэрхэшээлнүүд зүбшэн хэлсэгдээд, ха­магай шухалань мүнөө хараалагдахань гээд, зүблөөнэй эхиндэ Владимир Пав­лов мэдээсээ. Тэрэшэлэн үшөө иигэжэ дуулгаба:

- Олоной байдал һайжаруулха талаар бүхы дурадхалнуудтнай согсо­логдон, Засагай газар руу эльгээгдэһэн байна. Хамагай хүндүүлхэйнүүдыень шэлээд, тусхай гол данса (резолюци) бэлдээбди. Тэрэнээ энэ хуралдаанай үедэ баталха ёһотойбди.

Буряад Уласай Арадай Хуралай хо­роонуудай түрүүлэгшэнэр болохо Борис Ботоев, Александр Стопичев, Цыденжап Батуев гэгшэд гол дан­сада оруулагдаһан асуудалнуудые хараалһан элидхэл уншаа. Тиигэхэдээ асуудалнууд яажа шэлэгдээб гээд, хабаадагшадта ойлгуулжа үгөө.

Аймагуудта юун хэрэгтэйб?

«Нютагай байгууламжын һонин мэ­дээ» гэһэн сонин хэблэхэ тухай дурад­хал Баунтын аймагай Һунгамалнуудай зүблэл оруулһан байна. Тэрэнииень ехэ дэмжэжэ байһанаа Буряад Уласай Арадай Хуралай Можонууд хоорон­дын холбоонуудай, үндэһэ яһатанай асуудалнуудай, залуушуулай бо­долгын, олониитын болон шажан мүргэлэй нэгэдэлнүүдэй талаар хоро­оной түрүүлэгшэ Цыденжап Батуев мэдүүлбэ.

«Аймагай мэдэлэй харгынуудые заһабарилгын талаар эрид шиидхэбэринүүдые абахаар болоо. Аймагууд дотор харгынууд хуушаранхай, - гэжэ Хяагта аймагые түлөөлдэг Буряад Уласай һунгамал Валерий Цыремпи­лов тэмдэглэбэ. - Федеральна мэдэлэй харгынуудые Эрхүүгэй компанинууд заһабарилхаяа даан абаһан аад, ажалаа ондоо байгуулгануудта дамжуулжархи­на».

Валерий Жамсуевич үшөө иигэжэ нэмэбэ:

- Федеральна 131-дэхи хуулида хубилалтануудые оруулха тухай үүсхэл Ородой Холбоото Уласай Гүрэнэй Дүүмэ руу эльгээхэ сагнай тулажа ерээ. Тиихэдээ нютагуудай сомонуудта даалгагдаһан эрхэ мэдэлэй 43-һаань 7 хүрэтэр хаһаад, мүнгэ үгэнгүй байха­дамнай, ямаршье ажал хэгдэнэгүй. Со­моной дарганар ганса салин абахаһаа бэшэ, юушье шиидхэн хэхэ аргагүй болонхой. Тиихэдэ салингыншье гэжэ ээлтэй. Бодото дээрээ нютагайл захир­гаанууд хүн зонтойгоо дүтын харилсаа­тай ха юм.

Хүдөөгөөрхинэй байдалда хабаатай үшөө олон шиидхэгдээгүй асуудалну­удые бодхоохоор, зарим тэдыень лэ хэлэбэб гээд, Валерий Цыремпилов хөөрөөгөө түгэсхэбэ.

Жэшээ харуулһан эрхүүгээрхин

Эрхүү можын хуули зохёолгын Су­глаанай хорооной түрүүлэгшэ Борис Алексеев үгэ абахадаа, Зэдэ аймагһаа гарбалтайб гэжэ нэн түрүүн мэдүүлбэ. Удаань эрхүүгэйрхинэй зарим тэды хуулинуудта хабаатай ажал хүдэлмэри тухай тобшохоноор хөөрэжэ үгэбэ:

- Арадай үүсхэл дэмжэһэн ТОС-уудай хоорондо урилдаагаа үргэлжэлүүлһээр зандаабди. Тииһэнэймнай ашаар аяар 1,5 мянган түсэлнүүд бэелүүлэгдээд байна. Эрхүү можын Засагай газартай хэлсэжэ, можын бюджедһээ энэ хэ­рэгтэ үшөө 650 сая түхэриг һомолхо түсэбтэйбди.

Борис Алексеевэй дурадхалаар, Ко­ординационно зүблэлэй хүдэлмэри һэргээн байгуулха тухай федеральна хэмжээндэ хамтын зууршалга ябуу­лая. Иимэ зүблэлэй ашаар бэе бэетэ­еэ нягта холбоотойгоор, бүри ехэ аша үрэтэйгээр ажалаа ябуулдаг байхабди.

Аймагай устав руу хубилалта оруулмаар гү?

Түнхэн аймагай Һунгамалнуудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Аламжа Сыре­нов хуули зохёолгын талаар үшөө нэгэ үүсхэл дурадхаба. Тэрэнэй хэлэһээр, аймагуудай уставуудта хубилалта оруу­лаад, аймагай засаг даргын орлогшоно­рые томилходоо, аймагай түлөөлэлгын зургаанһаа зүбшөөл абадаг болгооё:

- Верховно шүүхын шиидхэбэреэр нютагай байгуулгын уставуудһаа энэ эрхэ хаһагданхай. Тиигэхэдээ нютагай түлөөлэлгын зургаануудые тооногүй, доромжолно болоно. Тиигэхэдэ Буряад Уласай хэмжээндэ Түрүүлэгшын орлог­шонорые, сайдуудые томилходоо, Ара­дай Хуралай һунгамалнуудһаа зүбшөөл абтана ха юм.

Энэ асуудалда Борис Ботоев иигэжэ харюусаба:

- Засаг даргын орлогшонорые то­милходоо, урдань ходо түлөөлэлгын зургаантай зүбшэн хэлсэдэг байһан. Гэбэшье энэ талаар арсалдаан Түнхэн аймагтал болоо. Тиимэһээ энэ хэрэг Верховно сүүдтэ дамжуулагдаад, за­саг дарга өөрөө командаяа бүридүүлхэ эрхэтэй гэжэ сүүд шиидхэһэн байна. Тиихэдэ бидэ федеральна болоод ула­сай хуулинуудые иража шэнжэлээб­ди, энэ хэрэг гансата хориһон статья олоогүйбди. Тиимэһээ Арадай Хурал Гүрэнэй Дүүмэ руу хандалга ябуулаа байна. 131-дэхи хуулиин ёһоор устав­даа хубилалта оруулжа болоно гэһэн харюу ерээ.

Yхибүүдэй тэдхэмжэ тухай асуу­далда ниигэмые хамгаалгын сайд Та­тьяна Быковада харюусаа. Түймэрһөө һэргылэмжын талаар асуудалнууд Россиин Онсо байдалай яаманай Бу­ряад Уласай таһагай даргын уялга гүйсэдхэгшэ Константин Григорьевто, мүн үшөөшье олон ондоо асуудалну­уд болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайд Баяр Жалсановта зорюулагдаа.

Буряад хэлэн тухай асуудал

Хуралдаанай түгэсхэл тээхэнэ нэрээ хэлээгүй һунгамал Баяр Жалсановта иигэжэ асуудал табиба:

- Yхибүүн һургуулида ошобо гэе. Долоон хоногой туршада табан сагай туршада буряад хэлэ шудална. Тиихэ­дэ ород хэлэ болон уншалгада – нэгэ, хоёр лэ саг үгтэнэ. Зүб гү? Ород хэлээр үхибүүд ЕГЭ тушаана ха юм. Yндэһэн һургуулинуудта багшанар үхибүүдые ЕГЭ-дэ бэлдэнэгүй. Иимэ байдалда бу­ряад хэлэ шудалһанай хэрэг бии гү?

Болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайд иигэжэ харюусаа:

- Зүблэлтэ засагай үедэ «үндэһэн һургуули» гэһэн ойлгосо байһан. Тэ­рэниие түгэсхэгшэд ород хэлээр дик­тант бэшэдэг һаань, үндэһэн бэшэ һургуулиин шабинар найруулга гү, али изложени бэшэдэг бэлэй. Мүнөө Ородой Холбоото Уласай хуулин ёһоор иимэ илгаа үгы. Тиимэһээ бүхы һургуулинууд үндэһэн боло­но. Тиихэдэ Буряад Уласай ямаршье һургуулида 5 сагай туршада буряад хэлэн заагдадаггүй. Ямар һургуулида тиигдэнэб гэжэ хэлэжэ үгыт. Харахаб­ди. Бүхы һургуулинууд зүбшөөрэлгэ болон шалгалта гарана. Һуралсалай түсэбэй ёһоор, ород хэлэ федеральна предмедүүдэй тобьёгто онсо һуури эзэлнэ. Буряад хэлэ заалгые хараха бо­лоо һаа, һайн дураар заагдана гүб даа.

Аймагай сонинуудта – онсо анхарал

Буряад Уласай Түлөөлэлгын зур­гаануудай хуралдаанай үмэнэ Ара­дай Хуралай Түрүүлэгшэ Цырен-Да­ша Доржиев аймагуудай сонинуудай түлөөлэгшэдтэй уулзаһан байна.

Аймагай хэмжээндэ мэдээсэл та­раадаг хэблэлнүүдэй үүргэ үндэрөөр сэгнэжэ байһанаа Цырен-Даша Эрды­неевич мэдүүлбэ. Тэрэшэлэн иигэжэ уряалба:

- Нютагтаа боложо байһан үйлэ ябадалнуудые тон һайн мэдэхэ һэн тула түлөөлэлгын зургаануудай ажал хэрэг олондо үргэлжэ мэдээсэжэ байгыт. Ай­магай болон сомонуудай түлөөлэлгын зургаануудай гэшүүдэй хүндыень үргэхэ уялга танда даалгагданхай бшуу. Олон тоото бэрхэшээлнүүд хүдөө ню­тагуудтамнай байһаар. Эб хамта шиид­хэхын тула энэ хуралдаан болоно гээд һануулба.

Удаань Цырен-Даша Доржиев айма­гай сонинуудай түлөөлэгшэдтэ Баярай бэшэгүүдые барюулаа.

Хуралдаанда хабаадагшад олон асуудалнуудые хаража үзөө 

Хуралдаанай үедэ

Анна Огороднигой гэрэл зурагууд