740
Аба эжын үреэлтэй
Алтан сэргэтэ Нуртамни,
Аша гушын жаргалые
Аршалан байгша тоонтомни.
Иимэ уянгата мүрнүүдээр түрэһэн нютагаа багшанарай багша Дора Чимитова (Бальжанова) дурдана. Багшын дунда, дээдэ һургуулинуудые эрхимээр түгэсхэһэн Дора Гармажаповна Захааминайнгаа болбосорол гэгээрэлдэ 55 жэлдэ таһалгаряагүйгөөр амжалта түгэс хүдэлөө.
Буряадай, Ородой Холбоото Уласай габьяата багша, “Арадуудай хани барисаан” орденой кавалер Бадма Базарова хэһэн ажал хүдэлмэри тухайгаа манай сурбалжалагшада хөөрэжэ үгэбэ.
- Бадма Гомбоевна, тамнай Дора Гармажаповнатай нэгэ нютагай байнат. Тиигээд арадай гэгээрэлэй буянта ажалда эб хамта хүдэлөөт. Дэмбэрэлтэ ажалайнь намтарые уудалан эхилыт даа.
- Өөртөөшье, бусадташье эрилтэ ехэтэй Дора Гармажаповна багшашье ябахадаа, ямаршье тушаалда хүдэлхэдөө, хүн бүхэндэ адли тэгшээр хандажа, адли эрилтэнүүдые табидагаараа мэдээжэ юм. Багшынгаа дэмбэрэлтэ ажал Хуртагын һургуулиһаа сог залитайгаар эхилээ. Удаань Сахирай интернат-һургуулида эршэтэйгээр багшалаа. Оролдосотой бэрхэ багшын эмхидхэхы арга шадалыень хараадаа абажа, аймагай гэгээрэлэй таһагта хүдэлхыень уряа һэн.
- Гэгээрэлэй таһагта хорёод жэлдэ хүдэлхэдөө, Дора Гармажаповна илангаяа дээдэ талын һургуулинуудта мэдээжэ болоо һэн бэлэй.
- Тиимэ даа, Дүтэлүүрһээ Далахай хүрэтэр найман һургуулиие Дора Гармажаповна даажа байгаа. Оноото һургуулинуудайнгаа материальна талынь һайжаруулха, дутуу дундыень элирүүлжэ усадхаха гэжэ ходо оролдожо байгаа. Үхибүүдые һургаха, хүмүүжүүлхэ, хүгжөөхэ онол аргануудые үе сагайнгаа эрилтэнүүдтэ хүргэхэ гэһэн гол шэглэлнүүдээр шармайн, бүхы хүсэ шадалаа элсүүлээ. Һургуулинуудай хоорондо бата холбоо байгуулжа, багшанарайшье, һурагшадайшье хабаадалгатайгаар урилдаа, мүрысөөнүүдые, дүй дүршэлөөрөө хубаалдалгые дээдэ хэмжээндэ гаргажа шадаа. Һурагшадай хамтын байрын байдал, туршалгын талмайнууд, хизаар ороноо шэнжэлэлгэ, уран бэлиг хүгжөөлгэ, эрдэм мэдэсэ шэнэ сагай эрилтээр хангаха тухай эрдэмэй практическа хуралдаанууд республикын түрүү багшанарай болон эрдэмтэдэй хабаадалгатайгаар үнгэргэгдэдэг һэн. Дора Гармажаповнагай абьяас эрмэлзэлэй хүсэл оролдолгоор олон багшанар һайн үрэ дүн харуулжа, бүхы Буряадта мэдээжэ боложо, Буряадайнгаа габьяата багшанар, РСФСР-эй, СССР-эй арадай гэгээрэлэй отличнигууд болоо. Орден, медальнуудташье хүртэһэн багшанар олон юм.
- Үхибүүдые ганса эрдэмдэ һургаад байха бэшэ, харин ажалда дүршүүлхэ хэрэгтэй. Тиихэдээ ажалай мэргэжэл олгуулха шухала. Энэ талаар Дора Гармажаповна ехэ ажал ябуулһан габьяатайл даа.
- Закаменск хотын һургуулинуудай аха ангинуудай һурагшадые эблүүлжэ, нэгэ доро ажалай мэргэжэлдэ һургаха гэжэ үйлэдбэриин һуралсалай комбинат (УПК) байгуулагдаһан юм. Дора Гармажаповнагай УПК-да орлогшоор, захиралаар хүдэлхэ үедэнь найман шэглэлээр мэргэжэлнүүдые шудалдаг болоо. Шэнэ үеын компьютерна кабинет байгуулагдаа. Тиигэжэ ажалай эхин шатын мэдэсэ, онол арга, дүршэл түрүү аргануудаар эндэ заагдадаг болоо. Энэ һургуулида олоһон мэргэжэлээрээ олон залуушуул ажалайнгаа намтар эхилһэн юм. Зариманайнь наһанай хэрэг болоһон байна. Мүнөөшье болотор мяха тоһо, сагаан эдеэ болон халуун хүйтэн эдеэ хоол буйлуулдаг, хилээмэ болон талханай зүйлнүүдые бариха һалбариин ажахынуудта; булад шэрэм хайлуулха, гагнаха үйлэдбэринүүдтэ амжалтатай хүдэлнэд.
- Һалажа һандарһан Михайловкын санаторно һургуулиин хуби заяан олоной һанаае зобоогоо бэлэй. Олохон багшанаршье, ажалшадшье хүдэлмэригүй үлөө, байра байдалаа һэлгэхэ ушартай һэн.
- Зэдэ, Захаамин аймагуудһаа суглуулагдаһан эрэмдэг бэетэй үхибүүдые һургадаг энэ һургуулиие Закаменскда нүүлгэжэ, һэргээхэ ажал 90-ээд онуудаар хурсаар табигдаа һэн. Алишье ажалдаа эдэбхи үүсхэлтэйгээр, абьяас оролдосотойгоор хандадаг Д.Г. Чимитовада энэ даагдашагүй ажал даалгагдаа. Нэн түрүүн Дора Гармажаповна һургуулиин материальна бааза шиидхэжэ, мэргэжэлтэ багшанарые урижа, эбтэй нэгэ коллектив байгуулаа. Энэ һургуулида һураха бэе муутай үхибүүдэй онсо шэнжые хараадаа абажа, гар үзүүрэй ажалда даамайханаар һургаха, сэдьхэлэй элүүрые хамгаалха, ухаан бодолынь, табан мэдэрэлынь һайжаруулжа, “би хүнби”, “би шадахаб” гэһэн мэдэрэл досоо юртэмсэдэнь хүгжөөхэ зорилгонуудые багшанарайнгаа урда табяа. Һургуулиингаал байдалые хараад ябангүй, шабинарайнгаа гэртэхи байдалтай дүтөөр танилсажа, арга шадалаараа туһа хүргэхэ гэжэ оролдоо. Гурбан үхибүүд гүрэнэй тэдхэмжэ абаха болоо, ядаруу байдалтай хэдэн гэр бүлэнүүдтэ гүрэнэй зүгһөө туһа үзүүлэгдээ.
- Хизаар ороноо шэнжэлэлгые шэнэ шатада гаргаһан габьяаень үндэрөөр сэгнэхэ хэрэгтэй гэжэ һананаб.
- Дора Гармажаповна ЦДО-до хүдэлхэдөө, түрэһэн нютагайнгааа һүр һүлдые үргэхэ, эхэ эсэгынгээ нэрые нэрлүүлхэ, элинсэг хулинсагуудайнгаа ажабайдалай түрүү аргануудые, угайнгаа ёһо заншалые хэрэглэхэ гэһэн бодолоор аймагайнгаа хизаар ороноо шэнжэлэгшэдые нэгэдхэжэ ударидаһан юм. Энэ ажалайнь дүн гэхэдэ, һургуулинуудай музейнүүд ажалаа һэргээгээ, нютаг нютагуудай домогууд суглуулагдаа, аймагай болбосорол гэгээрэлэй музей байгуулагдаа. Эхилһэн хэрэгээ заабол ханшандань хүргэжэ шададаг Дора Гармажаповна үсэд нэтэрүү бэдэрэлгэ шэнжэлэлгын хүсөөр музейн үзэмжэнүүдые байгуулжа, аймагай гэгээрэлэй түүхэтэ замые шата шатаарнь харуулаа. Багшанарай багша, арад зоноо болбосоролой харгыгаар хүтэлжэ ябаһан агуу гэгээрүүлэгшэд одоошье арад зондоо мэдээжэ болон тодороо.
Түрэл аймагайнгаа байгуулагдаһаар болон аймагай эрдэм һуралсалай таһагай 90 жэлэй ойнуудта зорюулжа, “Заведующие айм-районо и начальники районным управлением образования с 1927 по 2017 год” ном Валентина Цыренова Мария Дамдинова хоёртой бэлдэжэ хэблүүлээ. Ном соо аймагайнгаа эрдэм һуралсалые ударидажа ябаһан 32 хүнэй намтар, ажал хэрэг тодорхойгоор бэшэгдэжэ, гэрэл зурагуудтайгаар үгтөө.
Музейнгээ материалнуудые хэрэглэжэ, наһатай багшанартай хөөрэлдэжэ, наһан болоһон хүнүүдэй үри үхибүүдтэй уулзажа, Захааминайнгаа түрүү багшанар тухай “Нет событий важнее людей” гэһэн ном Валентина Цыреноватай хэблүүлжэ гаргаа. Тиигэжэ Захааминда эрдэм гэгээрэлэй эхи заха табиһан, энэ дэмбэрэлтэ ажалда ами бэеэ зорюулһан алдарта багшанар номдо орожо мүнхэрүүлэгдээ.
- Аймагайнгаа ойн баяр угталгада болон бусад баярай хэмжээ ябуулгануудта та бүгэдэн ехэ эдэбхитэйгээр хабаадаа бэлэйт.
- Бүхы наһаяа арадай гэгээрэлэй буянта ажалда ябажа, наһанай амаралтада гараабди, хүгшэрөөбди гэжэ гараа хабсараад, миин һуунагүйбди. Дора Гармажаповна маанадаа, ветерануудаа, эблүүлжэ, энэ ехэ түүхэтэ хэрэгүүдтэ хабаадуулаа. “Түрэл Захааминдаа дуратайгаар” гэжэ түсэл зохёожо, мүнөө үедэ Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг багшын ажалай ветерануудые хабаадуулһандань барагдашагүй ехэ баяр хүргэхэ байнаб. Тиимэһээл Дора Гармажаповнае Захааминай багшанарай зүблэлэй түрүүшын түрүүлэгшээр һунгаабди. Иимэл урагшаа һанаатай, хэдышье наһандаа сог заляар бадаржа, бэшэнээ ударидан хабаадуулха шадалтай Дора Гармажаповнагай бүтээһэн туйлай ехэ буянгынь юугээр сэгнэхэб – “Буряад үнэндөөл” гаргажа, нэрынь дуудажа, солынь үргэхэл даа.
- Хөөрэлдөөнэйнгөө түгэсхэлдэ гэр бүлэ тухайнь хөөрэжэ үгыт даа.
- Дора Гармажаповнагай наһанайнь нүхэр Василий Ширапович эртэ наһа бараһан юм. Тиибэшье ажабайдалай шэрүүн сохилтодо диилдэнгүй, дүрбэн үхибүүдээ дүрбэн тэгшээр хүмүүжүүлжэ, ажабайдалай арюун харгыда гаргаа. Валерий - подполковник зэргэтэй, Ородой физическэ соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Павел – багша-һоригшо, Татьяна – инженер-юрист, Тамара Буряадай хүдөө ажахын Ехэ һургуули дүүргэнэ. Иимэл даа, ашата багша – гэртээшье, гэгээрэлдээшье адли тэгшэ.
- Бадма Гомбоевна, һайн даа. Дора Гармажаповнатаяа буянтай бурхантай дэмбэрэлтэ ажалаа саашань үргэлжэлүүлыт даа.
Сэнгэ РИНЧИНОВ
