781
Ажалай хойноhоо шармайhан, олоной түлөө оролдожо ябаhан хүниие арад зомнай аргагүй ехээр хүндэлдэг гээшэ. Энэ һайхан заншалаа буряад арад нангинаар сахидаг. Оролдосо ехэтэй хүнүүдэй эдэбхи үүсхэл нютаг нугын, гүрэн түрын хүгжэлтэдэ хэмжээгүй ехэ туһа нэмэри болодог. Алдар суута Агын Буряадай тойрогой үргэн Ононой эрьедэ оршодог Гүнэй hайхан нютагай аха захатан Долгорова Галина Загдаевна манай нютагай түрүү хүнүүдэй тоодо ородог юм.
Галина Загдаевна Онон хатан эжын энгэртэ, хүрьhэтэ дэлхэйн сээжэдэ, Холбоо гэжэ газарта хүнэй бэе оложо, хохир дээрэ унаа hэм гэжэ зүрхэ хүдэлгэмэ хөөрөө дэлгээн hуудаг. 1949 оной намарай hайхан намжаа сагта эхын түшэлгэ, айлай ехэ басаган боложо мүндэлөө hэн. Хойноо гурбан дүүнэрые дахуулжа, хүлыень дүрөөдэ, гарыень ганзагада хүргэлсэхэ нангин үүргэ дүүргэhэн юм. Мэдээ орохо сагhаа, бага балшар наhанhаа эхэ эсэгын эрхилжэ ябаhан мал ажалда, hаалида Шэмэд эжыгээ, Долгор нагаса эжыгээ дахаhаар, ажалай амта hайсахан таниhан байна. Холбоогой hаалида хүдөө талаар, шугын дундуур хүл нюсэгөөр гүйжэ ябаха гээшэ бэеын энхэ элүүртэ, бэе махабадта хэлэшэгүй ехэ туhатайе хэлэн хэлэн байхадаа, үхэрэй дулаахан шабааhан соо хүлөө дулаасуулжашье туршаhан, гоогол мангираар хооллоhоншье, орооhоной шүлэнэй амтатайе сэгнэhэншье байхаб гэхэл даа. Нээрээшье, далаяа шахажа ябаhан наhатай хүнэй дурсалга залуушуулда аяар холын сагай шэнгеэр hанагдахал даа. Үнэн дээрээ энэ наhандаа Галина Загдаевна хүл хүнгэн, ухаан hонор, бэе элүүр зандаа гүйжэл ябадаг гэжэ нютагай зон омогорхон хөөрэлдэхэ.
1956 ондо эхин шатын hургуулиин богоhо алхалжа ороод, эрдэм hуралсалай түрүүшын шата эрхим дабажа, хүршэ Һүдэнтын найман жэлэй hургуулида бэрхэ багшанарта, тэдэнэй тоодо тоо бодолгын hургагша Бадараев Хончин Бадараевичта заалгажа, ерээдүйнгөө мэргэжэл шэлэхэ тухай бодоhон байжа болоо. Саашаа Согто-Хангилай дунда hургуули дүүргэжэ, аяар холын Тыва Уласта Кызыл хотын дээдэ hургуулида орожо, тоо бодолгын багшын мэргэжэлтэй боложо гараhан юм. Эхэнэр хүнэй жаргал харида гэдэгтэл, тыва яhанай Алексей нүхэртэй боложо, эсэгын нэрэ нэрлүүлхэ, уг гарбалаа үргэлжэлүүлхэ табан хүдэр хүбүүдые үндылгэбэ.
1978 ондо түрэhэн нютагаа гэр бүлөөрөө зөөжэ ерээд, багшалжа эхилээ. Үхибүүдэй хамтын байрын даагшаар хүдэлхэ үедөө малшадай хүүгэдые эдеэ хоолоор, хубсаhа хунараар хангаха, журамтай ба гуримтайгаар хүмүүжүүлхэ ажалаа жэншэдгүй ябуулжал байhан гэжэ тэмдэглэхээр. Гүнэйн дунда hургуулида hуралсалай ба хүмүүжүүлгын талаар захиралай орлогшын үүргэ олон жэлдэ бэелүүлжэ ябаа.
2009 ондо наhанай амаралтада гараха үедэнь hургуулиин захирал Семёнов Валерий Шойжамсоевичой, сомоной дарга Дармаев Рихард Цыдыповичэй, мүн нютагай эдэбхитэнэй хүсөөр музей байгуулагдажа, Галина Загдаевнае музейн даагшаар томилһон байна. Нютагай түүхэ, арад зоной ажалай намтар, ажахын хүгжэлтэ, түрүү хүнүүд тухай мэдээнүүдые суглуулан эмхилжэ, нюдэнэй хужар болгон, үнгэтэ гоёор шэмэглэн, hонирхолтой стенднүүд, брошюранууд, букледүүд мэтые бүтээн, музейн жаса баяжуулдаг юм. Элинсэг хулинсагуудаймнай ажабайдалдаа хэрэглэжэ ябаhан заншалта эд зөөриин зүйлнүүдые суглуулжа, олоной анхаралда табиhан гэжэ мэдэнэбди.
Галина Загдаевна болбол «Алтан булаг» гэhэн фольклорно бүлгэмые хорёод жэл ударидажа, арадайнгаа аман зохёол үргэн арадта дэлгэрүүлхэ, аялга hайхан дуунуудые, ёhо заншалнуудые дамжуулха ехэ үүргэ гүйсэд дүүрэн ябуулжа байhан буянтай хүн. Ага тойрогой, Үбэр Байгалай хизаарай хэмжээндэ үнгэргэгдэдэг аман зохёолой мүрысөөн-харалганда жэл бүри хабаадажа, түрүү hууринуудые эзэлдэгынь эли бшуу. 2014 ондо Тыва ошожо, «Эб нэгэтэнэй hолонго» гэhэн уласхоорондын фестивальда Гүнэйн арадай ансамбль хабаадажа, гурбадахи hуурида гараhан байна.
2000 онhоо мүнөө болотор арад зон найдажа, нютагай зүблэлэй депутадаар hунгадаг. Һунгамалаар хүдэлхэ үедөө хэды олон хүшэр хүндэ асуудалнуудые шиидхэнэб, зоной түлөө, олоной түлөө оролдоно гээшэб!
Эндэ hая Агын тойрогой музейн ажалшадай дунда үнгэргэгдэhэн «Музей ба болбосорол» гэһэн урилдаанда хабаадажа, 10000 түхэриг грант шүүhэн байна. Мүн баhа 2016 ондо «Агроэтнотуризм» гэжэ нэрэтэй түсэл Галина Загдаевнагай ударидалга доро зохёогдожо, Үбэр Байгалай хизаарай хэмжээнэй урилдаанда 500 000 түхэригэй грантда хүртэhэн гээшэ.
Түрэлхиин шадамар бэрхэ, хүл хүнгэн, урдалхуу Галина Загдаевнагай түрэл Гүнэй нютагайнгаа, буряад арадайнгаа нэрэ хүндые дээшэнь үргэжэ ябахадань, одо заяаниинь элшэ туяагаа сасажа, үшөөшье hаруулаар гэрэлтэнэ...
Баярма Дылгырова, буряад хэлэнэй, уран зохёолой багша. Гүнэй нютаг
