Цыбигма Лубсанова
Үнгэрһэн долоон хоногой эсэстэ Буряад Уласай “Эрхим багша-2017” гэһэн урилдаанай түрүү һуури эзэлэгшэд элирүүлэгдэбэ.Буряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай буряад хэлэ болон уран зохёолой багша Цыбигма Владимировна Лубсанова шалгаржа, гол шанда хүртэбэ.
“Эрхим багша” мүрысөөн 2007 онһоо үнгэргэгдэнэ. Хоёр жэл соо нэгэ дахин боложо, ууган буряад хэлэеэ хүгжөөжэ, соёл эрдэмээ саашань арьбажуулжа, залуу үетэндөө дамжуулжа байһан буряад хэлэ болон уран зохёолой багшанарые харилсуулха зорилготой энэ мүрысөөн абаһаар лэ олондо һайшаагдаа.
Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай сайд Баяр Жалсановай хэлэһээр, тус хэмжээ ябуулга өөрынгөө зорилгонуудтаа үнинэй хүрэнхэй. Энээниие мэдэржэ, түрэл хэлэеэ бүри хүгжөөхын тула энэ мүрысөөн уласхоорондын хэмжээнэй болгогдоо ха юм.
- Уулзалгада Монголой болон Хитадай Үбэр Монголой, Эрхүү можын болон Үбэр Байгалай хизаарай багшанар хабаадажа, өөрынгөө дүй дүршэлөөр хубаалдаһан байна. Хари гүрэнэй мэргэжэлтэд Буряадай “Эрхим багшада” оролсоходоо, хэлэ болон уран зохёол дэлхэй дээрэ һүүлэй үедэ яагаад заагдажа байнаб гэжэ бидэниие танилсуулжа байна ха юм, - гэжэ Баяр Жалсанов мэдүүлнэ.
Сайдай һанамжаар, эндэ хабаадаһан багшанар ганса өөрынгөө бэшэ, мүн тэдээндэ заалгажа байһан шабинарай ба түрэлхидэй хии мори үшөө дээгүүр ниидүүлнэ ха юм. Юуб гэхэдэ, нэгэ доро эгээл дүй дүршэлтэй, абьяас бэлигтэй түрүү багшанар сугларанхай.
- Урилдаанай үдэрнүүдтэ хабаадагша бүхэн энэ зохёохы ажалай оршон байдалда ороод байхадаа, ганса өөрыгөө шалгаха бэшэ, мүн бэе бэетэйгээ дүтөөр танилсажа, “буряад һайхан һургуулида хүдэлнэб” гэжэ олондо мэдүүлжэ байһандатнай алдар соло! - гэжэ Баяр Жалсанов амаршалаа.
Буряад Уласай Арадай Хуралай хороониие хүтэлбэрилэгшэ Цыденжап Батуевай мэдээсэһээр, “Эрхим багша” гэһэн мүрысөөн ехэ удха шанартай болонхой.
- Энэ мүрысөөнэй ашаар засаг газарта һууһан ноёд һайд, аймагуудай засаг дарганар сэдьхэлээ, ухаан бодолоо хүдэлгэн, саашадаа яагаад буряад хэлэеэ хүгжөөхэб, ямараар тэрээндэ хандахаб гэжэ һанаата боложо эхилнэ, - гэжэ Цыденжап Батуев сугларагшадай урда мэдүүлһэн байна.
Буряад хэлэ бүхы нютагуудта...
Мүнөө жэлэй мүрысөөндэ Буряад Уласай аймагуудай 20 багша оролсобо гээшэ. Буряад арадай ажаһуудаг Аха, Бэшүүр, Хяагта аймагуудһаа багшанарай ерээгүйдэ тон харамтай гэжэ һанагдана. Тиихэдэ Баунт аймагай Багдарин һууринһаа, Байгал шадарай аймагай Турунтаевын гимназиин, Загарай аймагай Элхи һууринай, Тарбагатай аймагай Дээдэ Саянтын санаторно интернат-һургуулиин, Хурамхаан аймагай Сахали һууринай, Мухар-Шэбэр һууринай 2-дохи һургуулиин түлөөлэгшэд “Эрхим багшада” хабаадаһаниинь баярламаар.
“Эрхим багша” гурбан үдэртэ үргэлжэлжэ, хабаадагшад хэдэн шанга шалгалта дабажа гараа. Түрүүшын шатада хүн бүхэн өөрыгөө танилсуулһан байна. Удаадахи дабаанда хэшээлһээ гадуур хэжэ ябаһан ажалаа харуулаа. Багша бүхэн энэ хоёр шатада дуушан, хатаршан, хүгжэмэй зэмсэг дээрэ наададаг болон бусад дайралдадаг ажал хэжэ шададагаа бүхыгөөрөө сугларагшадта, илангаяа шүүгшэдтэ харуулан баярлуулаа.
Хэмжээ ябуулгын гурбадахи шата гол дабаан боложо үгөө гэхэдэ, алдуу болохогүй. Юуб гэхэдэ, багшанар танигдаагүй үхибүүдэй урда хэшээлнүүдые үнгэргэһэн байна. Энэ харюусалгатай хэрэгтэ багшанар бүхы дүй дүршэлөө харуулха гэжэ оролдоо. Урдаа табиһан зорилгодоо хүрэхын тула хэшээлэй бүри орёо сэдэбүүдые тэдэ шэлэн абаһан байна. 20 хабаадагшад сооһоо оройдоол 8-иинь буряад хэлэ түрэл хэлэнэй шэглэлээр заагаа, 12-ынь – гүрэнэй хэлэнэй гуримаар үхибүүдтэ дамжуулаа.
Причастна түхэл, юрын мэдүүлэл ойлгосо тухай, зүгэй падеж гэхэ мэтэ бэрхэшээлтэй сэдэбүүдтэ зарим багшанар хандаһан байна. Буряад уран зохёолоор һонирхолтой хэшээлнүүд харуулагдаа. “Алтан сэсэг” гэһэн онтохо, “Бэлиг-үүн толи” болон “Гал могой жэл” гэһэн зохёолнуудые һурагшадта болон шүүгшэдтэ хабаадагшад ойлгуулһан байна.
Хэшээлнүүдэй һүүлээр 10 хүн үлэжэ, “Эрхим багша” болохын тула харгыгаа үргэлжэлүүлһэн байна. Түрэлхидэй суглаа һуралсалай үедэ эмхидхэжэ үнгэргэхэ гээшэ тон шухала хэрэг болоно бшуу. Энэ ажалһаа үхибүүнэй байра байдал, һуралсал яһала ехээр дулдыдадаг ха юм. Тиимэһээ урилдаанда энэ ажал тусхай шата болгон оруулагдаһаар лэ.
Һүүлшын шатада үлэһэн табан хабаадагшад өөһэдөө һурагшадай һуури эзэлэн, найруулга бэшээ.
Илагшадай тоодо бүхы хабаадагшад
Мүрысөөнэй дүнгүүдээр нэгэшье багша бэлэг сэлэггүй үлөөгүй. Хүн бүхэн һайн сэгнэлтэдэ хүртэжэ, зүб харгыгаар ажалаа ябуулжа байна гэжэ хэлэмээр.
Буряад Уласай Арадай Хуралай хэдэн һунгамалнууд өөрын нютагай багшанарта баяраа мэдүүлһэниинь баярламаар байгаа. Тиигэжэ бүхы аймагуудай толгойлогшонор болон тэдэнэй орлогшонор буряад хэлэнэй энэ найрта ерэжэ, нютагайнгаа бэрхэ багшанарые амаршалһан ушар хадаа түрэл хэлэндээ болон тэрэниие хүгжөөлгэдэ засаг газарай яһала һайн хандасатай байһыень гэршэлнэ бшуу.
Багша бүхэндэ шангууд тусхай номинацида барюулагдаа. “Ажалдаа абьяастай багша”, “Уран бэлигтэй багша”, “Ухаан бодол дэлгэрүүлэгшэ”, “Ажалдаа үнэн сэхэ”, “Ажалдаа зохёохы хандасатай багша”, “Бэлигтэй залуу багша”, “Бэлиг түгэлдэр багша”, “Ёһо заншалаа сахигша”, “Урагшаа эрмэлзэлтэй багша” болон бусад һайхан номинацинуудые эмхидхэгшэд зохёоһон байна.
Табанай тоодо орохын түлөө Тарбагатай аймагай Дээдэ Саянтын санаторно интернат-һургуулиин багша Валерия Тогтохоевна Шираповада оройдоол хахад балл хүрөөгүй. Энэ залуу багшада анха түрүүшынхиеэ уласай хэмжээнэй шанга урилдаанда ороһонойнь түлөө “Багшын ажалай найдал” гэһэн шан барюулагдаба.
Валерия Ширапова
Улаан-Үдэ хотын хоёр түлөөлэгшэ шангай гурбадахи һуурида гараа. Эдэ хэд бэ гэбэл, 32 дугаар һургуулиин Баярма Пурбожаповна Лыгденова болон 52 дугаар һургуулиин Светлана Владимировна Ломбоева гэгшэд болоно.
Светлана Ломбоева
- Багша бүхэн өөрын онол аргатай ха юм. Һүүлэй үедэ таарама, залуушуулда дуратай болоһон квест наада болон үхибүүнэй ухаа бодолго гүйлгэдэг наадануудые хэшээлдээ үнгэргэнэб, - гэжэ Светлана Ломбоева хэлэнэ.
Хэжэнгэ аймагай Чисаанын дунда һургуулин багша Соёлма Дашиевна Цыдыпова 2-дохи һуурида гаража, олон тоото нютагаархидаа баясуулаа. Түрүү багшаяа амаршалхаяа аймагай толгойлогшо Геннадий Зондуевич Лхасаранов түрүүтэй бүлэг нүхэд Хэжэнгэһээ ерэһэн байна.
Соёлма Цыдыпова
1-дэхи һуури эзэлһэн Лхама Санжимитуповна Цыренова Буряадай 29 дүгээр буряад һургуулида багшалдаг юм.
Лхама Цыренова
- Дүй дүршэлөөрөө хубаалдаха иимэ урилдаанда хабаадахада, ехэ һонирхолтой байгаа. Түрэл Ага тоонтодоо хүдэлжэ ябахадаа, буряад хэлэнэй багшанарай урилдаанда орожо, баһа 1-дэхи һуури эзэлһэн намтартайб. Тиихэдэ би буряад хэлэ түрэл хэлэнэй гуримаар заагша һэм. Харин мүнөө Улаан-Үдэ ерээд хүдэлжэ байхадаа, 3-дахи программаар багшалнаб. Эндэ хари хэлэ заалгын методико, онол арга хэрэглэгдэнэ ха юм гэжэ бултанда мэдээжэ. Хөөрэхэдөө, хэлэхэдээ, харилсахадаа нэгэ бага ядалдадаг үхибүүдтэ буряад хэлэ заахада ондоо байна, - гэжэ Лхама Санжимитуповна хөөрэнэ.
Бэлигтэй багшын амжалта
“Эрхим багша -2017” гэһэн урилдаанай гол шан Гран-придэ Буряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай бэлигтэй багша Цыбигма Владимировна Лубсанова хүртэһэн байна.
- Би энэ һургуулида 2000 онһоо хойшо хүдэлжэ эхилээб. Энэ хадаа минии түрүүшын мүрысөөн бэшэ. Уласай хэмжээнэй урилдаануудта урид оролсоһон байнаб. Илалта туйлааб гэжэ баяртай байхада, һайхан үгэнүүдшье олдоногүйл даа, - гэжэ Цыбигма Владимировна һанаагаа даран хөөрэнэ. - Шата бүхэндэ элдэб бэрхэшээлнүүд багша бүхэндэ дайралдаа ааб даа. Эгээл хүндэнь гэхэдэ, “мүнөөдэр энэ шата гараһайб” гэжэ үглөө бүри зосоогоо шэбшэжэ байхада, аймшагтайгаар үзэгдөө.
Урилдаанай үедэ хэшээл үнгэргэхэдэ аргагүй хүндэ байгаа гээд һанагдана.
Цыбигма Владимировна Захаамин аймагай Шара Азарга тоонтотой. 9-дэхи ангиин һүүлээр Улаан-Үдэ ерэжэ, Буряадай багшын колледждо һурахаяа ороһон байна. 1997 ондо колледж дүргээд, Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин буряад хэлэ бэшэгэй факультедтэ 3-дахи курсын оюутан боложо ороо һэн.
2000 ондо залуу мэргэжэлтэн Буряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадта ажалайнгаа намтар эхилжэ, мүнөө болотор хүдэлжэ ябана. Олон жэлнүүдэй туршада үхибүүдтэ буряад хэлэ бэшэг, уран зохёол урагшатай һайн, амжалта түгэс заажа байһан энэ һургуулиин элитэ багшанар залуу Цыбигма Владимировнае дүнгэжэ абаа һэн.
Багшанарай колледждо болон дээдэ һургуулида суг хамта һураһан 58 дугаар һургуулиин багша Вера Намжилнимбуевна Дондоковагай хэлэһээр, Цыбигма багаһаа хойшо бүхы юумэеэ оролдосотойгоор хэдэг.
- Манай бүлгэм соо эгээл эрхим оюутан ябаа. Буряад хэлэнэй грамматика бултанһаа һайнаар ойлгогшо һэн. Тиимэһээ энэ мүрысөөндэ хабаадахадаа, “Абтаһан үгэнүүд” гэһэн сэдэб шэлэһэндэнь гайхаагүйб, - гэжэ Вера Намжилнимбуевна оюутан ябаһанайнгаа хаһа һанан бусаана. - Цыбигма Владимировна дуулахадаашье, хатархадаашье бэрхэ юм. Ятага дээрэ шадамар бэрхээр наададаг. Найдалтай нүхэр басаганайнгаа “Эрхим багша” гэһэн урилдаанай гол шанда хүртэхэдэнь, өөрөөшье илалта туйлаһандал адли болошоод ябанаб.
Цыбигма Владимировна тус мүрысөөндэ хабааданаб гээд бусад юумэеэ орхёод һуугаагүй. Багшын колледж 20 жэл саана дүүргэһэн үетэн нүхэдөө суглуулжа, уулзалга эмхидхээ. Мүнөө жэлэй урилдаанда 2016 ондо “Эрхим багша” болоһон Ивалгын дунда һургуулиин багша Наталья Бадмажаповна Ширапова шүүгшэдэй дунда хабаадагшадай ажалнуудые сэгнэһэн байна. 2018 ондо уласхоорондын хэмжээнэй урилдаанда шүүгшэдэй дунда Цыбигма Владимировна һууха бшуу. Энэшье ажалда абьяас бэлигтэй, һүбэлгэн ухаатай байһанаа харуулхал гээд һанагдана.
Борис БАЛДАНОВ
Авторай гэрэл зурагууд.