А. Цыденов Улаан-Баатарай мэр С. Батболдтой уулзана
«Буряад Уласта зөөри хүрэнгэ оруулха боломжонууд» гэһэн ниитэ гаршагтай бизнес-хуралдаан Монгол ороной ниислэл Улаан-Баатарта үнгэргэгдэбэ. Буряад болон Монгол уласуудай оршон сагай харилсаанда түүхэтэ үйлэ хэрэг бүтэбэ гэжэ хэлэбэл, алдуу болохогүй. Ород ба Монгол гүрэнүүдтэ ажалаа урагшатай ябуулжа байһан олзын хэрэг эрхилэгшэд түрүүшынхиеэ бэе бэетэеэ тон дүтэ харилсажа, үдэр бүхэндэ ушардаг бэрхэшээлнүүдээ зүбшэбэ ха юм. Буряад орондо олзын хэрэг эрхилдэг 30 эмхиин түлөөлэгшэд уласаймнай Толгойлогшо Алексей Цыденовтэй хамта энэ хуралдаанда хабаадажа бусаба.
Монголой олзын хэрэг эрхилдэг 300 хүн тус хэмжээ ябуулгада тон эдэбхитэйгээр хабаадаа. Нүүдэлшэ арадуудай тала дайдада мүнгэ олодог бусадшье гүрэнүүдэй, тэрэ тоодо Хитадай түлөөлэгшэдэй дэмбэрэлтэ энэ хэрэгтэ хабаадаһаниинь һайшаалтай. Улаан-Баатар хотын түб талмайн шанха урдань баригдаһан «Blue Sky» гэжэ зошод буудалда монголшууд ашаг олзо эрхилхэ зорилготой хуралдаагаа эмхидхэбэ. Буряад Уласай эдэй засагай байдал болон олзын хэрэг эрхилэлгэ тухай мэдээнүүд Бүгэдэ найрамдаха Монгол Уласай олондо мэдээсэл тараадаг эмхинүүдэй анхарал татаба. Энэ хадаа тон шухала үзэгдэл гээшэ.
Алексей Цыденов: «Түсэбүүднай ехэ, зорилгонууднай бардам»
Буряад арадай мэндые монгол арадта хүргэхэ үедөө Алексей Цыденов хоёр гүрэнэй түлөөлэгшэд ерээдүй сагта бэе бэедээ ашаг олзотой харилсаа тогтоожо шадаха байха гэһэн найдалаа олондо дуулгаба.
«Манай түсэбүүд ехэ, зорилгонууднай бардам. Буряад Уласаймнай олзын хэрэг эрхилэлгын хүгжэлтэдэ һүүлшын жэлнүүдтэ ехэ-ехэ дабшалтанууд боложо байна. Бэелүүлэгдэжэ эхилһэн түсэлнүүд олон. Мүнөө бидэнэй суг ябуулжа байһан ажал эсэстээ бэе бэетэеэ нягта харилсаатайгаар хүдэлхөөр найдамтай нүхэдые олохо, олзын хэрэг эрхилэлгын ниитэ шанар һайжаруулха хэрэгтэмнай горитой нүлөө үзүүлхэ гэжэ һананаб», - гэжэ Буряад Уласай Толгойлогшо үгэлбэ.
2017 он болбол хоёр гүрэнүүдые улам нягта харилсаатай болгоо гэжэ бизнес-хуралдаа эмхидхэгшэдэй нэгэн, Монгол Уласай Үндэһэтэнэй аралжаа наймаанай, үйлэдбэриин танхимай юрэнхы ударидагша Э. Оюунтэгш үгэ хэлэхэ зуураа тэмдэглэбэ.
«Гүрэнүүд хоорондымнай харилсаан нёдондо шэнэ шатада гаража, улам үргэн боложо үгөө. Хоёр гүрэнэй парламентнууд, аралжаа наймаанай үйлэдбэриин танхимууд бэе бэетэеэ хэдэн удаа уулзаа. Хамтын ажал бэелүүлхээр таарамжатай зохид оршон байдал зохёогдоо», - гэбэ Оюунтэгш гуай.
«2014 ондо Улаан-Үдэ хотодо Улаан-Баатарай үдэрнүүдые эмхидхэһэнэймнай ашаар алишье талада ашагтай Буряад ба Монгол уласуудай харилсаан шэнэ хүсэ шадал ороо юм», - гээд, Монголой Ехэ Хуралай гэшүүн, Монгол болон Ород гүрэнүүдэй парламентнуудай бүлэгэй түрүүлэгшын орлогшо Б. Энх-Амгалан һанамжаяа дуулгахые шамдаба.
Ородой Холбоото Уласай олон можо нютагуудта, тодорхойлходо, Красноярскда, Санкт-Петербургда, Владивостогто болоһон эдэй засагай хуралдаануудта Монголой түлөөлэгшэд ото хабаададаг болонхой. Буряадта олзын хэрэг эрхилдэг нүхэдтэеэшье золгожо, ехэ ашаг олонобди гэһэн бодолнуудаа тэрэ ниитэлбэ.
Аяншалгын хүгжэхэ хэрэг гүрэнүүдэймнай хоорондо 2014 онһоо хойшо визэгүй харилсаанай тогтоһоной ашаар һайн хүгжөө гэжэ Ородой Холбоото Уласай Монголдохи онсо болон бүрин эрхэтэ элшэн сайд Искандер Азизов һануулба. Монголшуудай манай гүрэнэй можо нютагуудаар, илангаяа Буряад ороноор урданайхиһаа олоор ябадаг болоһонойхи, мүн тиихэдэ Россиин эрхэтэдэй Монгол ороноор һонирхожо, зорижо ошодог болоһонһоо уламжалан, энэ хуралдааншье бүтэжэ байна гэжэ тэрэ дуулгаба.
Хуралдаанай үедэ
Буряад Уласай Засагай газар аяншалга хүгжөөлгэ дэмжэхэ
Аяншалга хүгжөөлгэ, эд бараа Монголһоо Ород гүрэн руу, мүн Ородһоо Монгол руу зөөхэ хэрэгые үргэдхэлгэдэ зорюулагдаһан танилсалгануудые Буряад Уласай олзын хэрэг эрхилэгшэд эмхидхэбэ. Эндэ хабаадаһан монголшууд эдэй засагай талаар тусхай хүнгэлэлтэнүүдтэй «Байгалай сүнхэр» гэжэ бүһэлүүр, аяншалгын «Далай худар» гэжэ нэгэдэл, Бүргэд хадын ташалангаар (Улаан-Үдэ хотын оршондо байдаг) санаар һолжорхо нэгэдэл, авто-унаа тээбэриин «Байгал» ба «Хяагта» гэжэ кластернууд ашаглагдаадүй ехэ нөөсэтэй гэжэ мэдэжэ абаба. Тэрэнэй хажуугаар сүлөө огторгойтой боложо амжаһан «Байгал» гэжэ агаарай онгосонуудай буудалай ашаар хоёр гүрэндэ ажаһуудаг арад зон улам олоороо бэе бэедээ айлшалдаг болохонь гэжэ хүлеэгдэнэ. Монгол ороной олзын хэрэг эрхилэгшэдэй «Байгалай сүнхэрэй» дэргэдэ сүлөө байһан талмайнуудые эзэлхэ гэбэлнь, Буряадай Засагай газар дэмжэлгэ үзүүлхээр бэлэн.
Уласаймнай дэбисхэр дээрэ оршодог ашагта малтамалнуудай уурхайнууд болон түүхэй эд тухай мэдээсэл монголшуудай ехэ һонирхол татаба. Эгээл иимэ уулзалганууд хүсэеэ элсүүлэн хамтадхаха олзын хэрэг эрхилэгшэдые олохо хэрэгтэ туһа болохо гэжэ Буряад Уласай можо нютагай хүгжэлтын жасын түсэлнүүдэй менеджер Константин Ботоев үгэлбэ.
«Энэ бизнес-хуралдаамнай айхабтар үргэн, аргагүй ехэ хэмжээ ябуулга боложо үгэбэ. Монгол нүхэдтэеэ энээнһээ уридшье һайн харилсадаг һэн аабзабди даа. Теэд иимэ олон зоной хабаадалгатай танилсалганууд энээнһээ урид хэзээшье боложо үзөөгүй. Тиин ашагта малтамалнуудые болбосоруулдаг Буряад Уластахи комбинадуудые хүгжөөхэ түсэлнүүдтэй мүнөөдэр танилсуулбабди», - гэжэ Константин Ботоев хөөрэбэ.
Урзанданайхида орходоо, 2017 ондо Монголһоо Буряад орон руу 13,8 хубяар ехэ бараан ороо, харин Буряад Уласһаа Монгол гүрэн руу ошоһон бараан 23,7 хубяар ургаа гэжэ манай үйлэдбэриин сайд Алексей Мишенинэй хэлэһэн үгэнүүдһээ уламжална. Иимэ ехэ хуралдаануудай һүүлдэ хоёр гүрэндэ үйлэдбэрилэгдэһэн бараанай эрьесэ улам ехэ болохоор хүлеэгдэнэ.
Тус хуралдаан болбол хоёр гүрэндэ олон жэлэй туршада ябуулагдаха асари ехэ хүдэлмэриин тон түрүүшын шата гээшэ гэжэ Буряадай Толгойлогшо Алексей Цыденов онсолон тэмдэглээ. Уластамнай олзын хэрэг эрхилхэ талаар бүтээгдэжэ байһан ажалтай тон дүтэ танилсахаяа Буряад орон ерэгты гэжэ Алексей Цыденов бизнес-хуралдаанда хабаадаһан зониие уряа.
Алексей Мишенинэй тэмдэглэһээр, Монгол ошожо, олзын хэрэг эрхилэлгын арга боломжонуудтаяа танилсуулха гэжэ тон зүб шиидхэбэри абтаа. Монголой олзын хэрэг эрхилэгшэд Ород гүрэндэ, илангаяа Буряадта ямар һалбари эгээл ехээр хүгжэнэб, хайшань мүнгэ оруулбал һайн бэ гэхэ мэтын асуудалнуудые энэ хэмжээ ябуулгын үедэ олоор табиһан байна. Мүнөө сагта Буряадай олзын хэрэг эрхилэгшэд монгол нүхэдтэеэ харилсаа холбоотойгоор хүдэлхөөр бэлэн гү гэжэ һонирхолтой хөөрэлдөөн болоо.
Харилсаа холбоонууд тогтоогдоо
Тус хэмжээ ябуулга үрэ дүнтэйгөөр үнгэрөө. Буряадһаа ошоһон хэдэн олзын хэрэг эрхилэгшэд суг хүдэлхэ нүхэдые олобо. Арадай Хуралай һунгамал Баяр Доржиев Улаан-Баатарта мяха үйлэдбэрилдэг болон нооһо ээрэдэг оньһон аргануудтай танилсахаяа ерээб гээ. Энэ хэрэгтэнь хуралдаан туһатай байгаа.
- Монгол нютагаар харилсаа холбоо тогтоохо гэжэ нэгэтэ бэшэ оролдоһон байнаб. Мүнөөдэрэй хэмжээ ябуулгада абаһаар лэ суг хамтын хэрэг эрхилхэ хүнүүдые олохогүйш. Энэмнай нэгэ үдэрөөр бүтэшэдэггүй ха юм даа. Тэрэ дороо мүнгэтэй хүн ерээд туһалха гэжэ һанаха хэрэггүй. Тиимэһээ иимэ танилсалгануудые олоор үнгэргэхэ хэрэгтэй, - гэжэ Баяр Доржиев һанамжална.
Хэмжээ ябуулгын үедэ Семашкын нэрэмжэтэ уласай больница Монгол оронтой харилсаагаа бүри үргэдхэбэ. Ахамад врач, Арадай Хуралай һунгамал Евгения Лудуповагай хэлэһээр, манай эмшэлэлгын газар Улаан- Баатарай эмшэдтэй нягта харилсаатайгаар үнинэй хүдэлнэ.
- Хэдэн жэлэй саада тээ эндэ больницынгаа таһаг нээһэн байнабди. Тэрэмнай Монголой ниислэлэй Сүхэбаатар дүүрэгэй дэбисхэр дээрэ оршоно. Мүнөө Баянгол аймагай элүүрые хамгаалгын түбтэй хүдэлхэ тухай тусхай хэлсээ баталаабди. Хуралдаанай үедэ Улаан-Баатарай элүүрые хамгаалгын үшөө хоёр эмхитэй хөөрэлдөөбди. Энэ хадаа “Гранд Мед” клиникэ болон Павел Шастинай нэрэмжэтэ хотын 3 дугаар больница болоно, - гэжэ Евгения Лудупова хөөрэнэ. – Энээнэй ашаар эмшэлэлгын, элүүржүүлгын аяншалга хүгжөөжэ байнабди. Һүүлэй үедэ Монголһоо олон хүн манай больницада аргалуулхаяа ерэнэ.
Зайн гал дамжуулагдаха
Һүүлэй үедэ Монголдо Сэлэнгэ мүрэн дээрэ асари томо зайн галай станциин баригдаха тухай зугаа Буряад зониие хүлгөөнэ. Юуб гэхэдэ, Байгал далайда шудхан ородог Сэлэнгэ уһаяа багаар асардаг болохо. Тиигэбэл бүхы дэлхэйдэ суутай агууехэ далаймнай шэргэжэ хосорхо аюултай.
Монголнууд зайн галай ехээр дуталдадаг шалтагаанһаа иимэ барилга эрхилхэ һанаатай. Байдал заһаруулжа, Байгалаа абархын тула Ород гүрэн, илангаяа Буряад орон Монгол руу зайн гал дамжуулха тухай хэлсээ ябуулжа байна.
Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов энээн тухайгаа хэдэн уулзалгын үедэ мэдүүлһэн байна. Тэрэнэй хэлэһээр, Ород гүрэн зайн гал ехээр дамжуулха аргатай.
- Мүнөө үедэ Монгол гүрэн зайн гал худалдан абана. Сагһаа сагта абахадань, сэнгынь ехэ боложо үгэнэ. Харин таһалгаряагүй бүхэли сүүдхээр абабалнь, сэнгынь бага байха һэн, - гэжэ ойлгуулһанаа Алексей Самбуевич мэдүүлнэ. – ТЭЦ барихынгаа урда зайн гал хэрэглэхэ эмхинүүдые олохо хэрэгтэй. Тэдэниие бэдэрхэ үедэнь станци хүдэлэнгүй байхал. Мүн иимэ эмхинүүд түрүүн олдобол, зайн галгүй хүдэлжэ шадахагүй. Тиимэһээ манай зайн гал дамжуулбал, тон тааруу болоно. Бидэ хэрэглэхэ зайн галайнь ехэ-багые ойлгожо, хэрэгтэйень лэ дамжуулха аргатайбди.
Энэ асуудал удангүй шиидхэгдэхэ бэзэ гэжэ Буряадай Толгойлогшо найдана. Хоёр талаһаа тусхай хүдэлмэриин бүлэг байгуулагдажа, бүхы һанамжанууд, дурадхалнууд шэнжэлэн үзэгдэжэ, зүб шиидхэбэри абаха хэрэгтэйл даа.
Монголой малай мяханай амтан...
Үшөө зүблэлтэ засагай үедэ Буряад орон Монголтой хүдөө ажахын һалбариин талаар нягта харилсаа холбоотойгоор хүдэлдэг байгаа. Монголһоо үхэр, хони ашаһан томо машинануудай хилэ шадархи аймагуудай харгыгаар ябажа байдагыень манай аха үеын зон һайн һанадаг ёһотой.
Мүнөөшье сагта Монголһоо мяха худалдан абаха арга боломжо үгтэнэ. Үхэрэй мянган тонно, адуунай гурбан мянга гаран тонно мяха абаха тухай хэлсээн баталагдаа. Энэ мяхан Улаан-Үдын мяханай комбинадта дамжуулагдаха юм. Харин Буряад орон Монгол руу гахайн мяха эльгээхээр бэлэн байһанаа мэдүүлээ.
Буряад Уласай хүдөө ажахын болон хоол хүнэһэнэй сайд Даба-Жалсан Чириповэй хэлэһээр, Монголһоо мяха абаха хэрэг хэдэн шалтагаанһаа боложо, урагшагүйгөөр ябуулагдана.
- Һүүлэй үедэ Монголдомнай мал халдабарита үбшэнүүдтэ ехээр нэрбэгдэнэ. Тэндэмнай энэ талаар ажал муугаар ябуулагдана. Тиимэһээ Ород гүрэнэймнай ветеринарна албан мяха асархые хорино, - гэжэ Даба-Жалсан Чирипов хэлэнэ.
Һүүлэй хэдэн жэлнүүдтэ Монголдо ган гасуур ехээр ушарна. Энээнһээ боложо, тэндэхи малшад үбэлдөө үбһөөр дуталдадаг.
- Һаяхана Монголой тала Ород гүрэнэй Засагай газарта үбһөөр туһалха тухай хандаһан байна. Энэ гуйлтань маанадта дамжуулагдаа. Нэгэ мянган тонно үбһэ Монголдо үгэхэ гэжэ хуралдаанай үедэ хэлсээбди, - гэжэ Даба Жалсан Чирипов хөөрэнэ.
Ган гасуурһаа боложо, монголнууд Буряадай тала дэбисхэр дээрэ үбһэ ногоо ургуулжа, малаа тэжээхэ түсэбтэй. Тусхай ажахынууд байгуулагдажа, иимэ ажал ябуулагдаха болоно. Энэ талаар хөөрэлдэжэ байнхай.
Һонирхолтой хөөрэлдөөн
Найза нүхэдэй хөөрэлдөөн
Буряадай Толгойлогшо ганса тус хуралдаанда хабаадаа бэшэ, мүн олон тоото уулзалгануудые үнгэргөө юм.
Улаан-Баатар хотын мэр С.Батболдтой һонирхолтой хөөрэлдөөн болоһон байна. Тэрэнэй хэлэһээр, Улаан- Баатар Улаан-Үдэ хоёр 1996 ондо анда хотонууд болоһон байна. 2014 ондо Монголой ниислэл хотын үдэрнүүд Буряадта үнгэрөө һэн гэжэ һануулаа.
- Энэ суг хамтын ажал хэрэгнай маанадые бүри дүтэ болгон нүхэсүүлээ, - гэжэ Улаан-Баатарай мэр мэдүүлээ.
“Монголой ниислэл ерэхэ бүримни гоё боложол байна”, - гэжэ Алексей Цыденов тэмдэглээд, Улаан-Баатарые бүрхөөһэн муухай утаа уняарые усадхаха арга тухай һануулаа. Эндэ үнөөхил зайн галай асуудал гараадхёо.
- Монголой ниислэл хотын олон модон гэрнүүд түлеэгээр, шулуун нүүрһээр түлигдэнэ. Тиимэһээ эндэ ехэ утаа уняар гарана. Манай зайн гал дамжуулбал, энэ асуудал шиидхэгдэхэ байгаа. Хүн зоной гэрээ зайн галаар дулаасуулаад байбал, иимэ бэрхэтэй байдал тохёолдохогүй һэн, - гэжэ Буряадай Толгойлогшо хэлээ.
Монголдо үнгэргэгдэһэн бизнес-хуралдаан үрэ дүнтэй байба гэжэ хэлэхээр. Энээниие Алексей Цыденов баһа тэмдэглэнэ.
- Маанадые Монголой ажаһуугшад, дарга ноёд угаа һайнаар угтажа абаа. Бүхы уулзалгануудтаа найза нүхэд шэнгеэр хөөрэлдөөбди. Буряадай түлөөлэгшэдые иигэжэ угтажа абаһандань баярые хүргэнэб, - гэжэ Алексей Самбуевич хэлээ.
Буряадай болон Монголой олзын хэрэг эрхилэгшэд хөөрэлдөөгөө үргэлжэлүүлхэ юм. Ерэхэ зун хүршэ гүрэнэймнай түлөөлэгшэд манай улас ерэжэ, олзын хэрэг эрхилэлгын байдалтай танилсахаар хараалагдана.
Борис БАЛДАНОВ