Оршон үе сагта Буряад орондо эгээл алдар суутай, эгээл абьяас бэлигтэй ирагуу найрагша Баир Дугаров 70 наһанай дабаан дээрэ гараба. Энэ ушараар Буряад театрай тайзан дээрэ 70 наһанайнь ойн баярта зорюулагдаһан ирагуу найрагшатай уулзалгын үдэшэ үнгэрөө һэн. Буряад театрай үргөө соо улад зон олоороо суглараа. Сэсэгэй баглаа бариһан залуушуул, түрэл түтимынь, холые холо гэнгүй, хүдөө нютагһаа ерэһэншье хүнүүд олон байба.
Баир Дугаров энэ үдэшэ уран шүлэгүүдээ ородоор, буряадаар уншаа. Тиихэдээ хүнэй зүрхэ доһолгомо уранаар, сэдьхэлэй уяртар уянгатуулан, уран бэлигэйнгээ дээжые арад зондоо сахилзатар сасажа байһандал үзэгдэбэ. Уншагшадтаяа сэхэ, нюур нюураараа уулзажа байһандаа, сэдьхэлынь баяраар халижа байгаа һэн. Ирагуу найрагшын гүн ухаанай гүнзэгы удхатай, ажабайдалай элдэб ушаралтай, удха түгэлдэр бодолнуудтай, шог зугаатай шүлэгүүдээ уншахадань, театрай ордон соо шэб шэмээгүй, сугларагшад һонирхол дүүрэн, айхабтар ехэ анхаралтайгаар шүлэгүүдэйнь зэдэлхые шагнаа. Нүүдэлшэ арадай хүбүүнэй шүлэгүүд түрэл арадтань дүтөөр һанагдажа, ухаан бодолдонь ойлгосотой, эльгэ зүрхэндэнь шэнгэсэтэй байгаа гэжэ адагламаар.
“Наян Наваа”, “Баргуджин Түхэм”, “Үгэдэйн аяга” болон бусад шүлэгүүд гайхамшаг гоёор соностобо. Морин хуурай аялгын зэдэлээн доро ирагуу найрагшын шүлэгүүдээ уншахадань, хүнүүдэй досоо һүр һүлдэ бадаруулан, һүрөөтэй гоёор соностохо юм. Буряадай оперо болон баледэй, дуу болон хатарай “Байгал”, Буряад театрнуудай артистнар уран бэлигээрээ ирагуу шүлэгүүдэй зэдэлэлгые шэмэглэбэ.
“Магтаалнууд” гээд нэрлэгдэһэн бүлэгһөө “Олтирог”, “Хото”, “Ра”, “Ази” гэһэн шүлэгүүдынь хүгжэмтэ композици болонхой. Оперо болон баледэй театрай гол дуушан, Ородой Холбоото Уласай габьяата артистка Татьяна Шойдагбаева эдэ магтаалнуудые гайхалтай һайханаар дуулаа.
Эхэ орон, түрэһэн нютаг Аха тухайгаа, аба, эжы тухайгаа Баир Сономович сэдьхэл хүдэлгэмэ шүлэгүүдээ уншаа. Харагшад нэрьемэ альга ташалгаар шүлэг бүхэниие угтажа байгаа бэлэй.
Баир Дугаровай “Аха нютаг тухай магтаал” гэһэн шүлэгэй үгэдэ хүгжэм зохёолшо М.Баттулгын аялга дууе Аха нютагһаа гарбалтай Галсан Ошоров дуулаа. Хүгжэм зохёолшо Лариса Санжиева ирагуу найрагшын шүлэгүүдтэ баһа хүгжэм зохёоһон байна. Оперо болон баледэй театрай гол дуушад Елена Мохосова, Эдуард Жагбаев, Зүүн Сибириин гүрэнэй соёлой дээдэ һургуулиин 3-дахи курсын оюутан Валентина Соломейникова болон бусад олохон дуунуудые дуулажа, хүнүүдэй шэхэ хужарлуулаа.
Буряадай арадай артистнар, Ородой Холбоото Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэд Саян, Эржена Жамбаловтан Баир Дугаровай «Нүүдэлшэнэй одон” шүлэгтэнь хүгжэм зохёоһон юм. Энэ дуун арад зоной дунда алдар суутай болонхой. Мэдээжэ энэ дуун баһа зэдэлээ.
“1996 ондо Москва ниислэлэй 850 жэлэй ойдо зорюулагдаһан тоглолтодо дуугаа дуулалдажа ябаабди. Буряадаараа дууладаг байгаабди. Гэнтэ Саян хэлэбэ гээшэ: “Буряадаараа дуулахадамнай, москвагайхид ойлгоногүйл даа. Баир Дугаровай эрхим шүлэг байна. Энэ шүлэгтэнь хүгжэм зохёое”. Тиигэжэ нэгэ һүни соо “Нүүдэлшэдэй одон” гэжэ дуу зохёогоо һэмди”,- гэжэ Эржена Жамбалова хөөрөө.
Баир Дугаровай шүлэгүүд дэлхэйн олон үндэһэтэнэй хэлэндэ оршуулагдаһан байна. Тэрэ Монгол гүрэнэй “Алтан гадаһан” орденоор шагнагдаһан юм.
70 наһанай дабаан дээрэ алхалжа ябаашье һаа, бэлигтэй ирагуу найрагша зохёохы ажалайнгаа түлэг дунда ябана гэжэ һанагдана. Үшөө үндэр орьёлнууд, уран шүлэгэй ульгам мүрнүүд урдань зэрэлгээтэжэ байнал даа.
Намжилма БАЛЬЖИНИМАЕВА