​Һээр шаахада, дүрэ хэрэгтэй

Дулдарга аймагай Үзөөн нютагай 2004 ондо түрэһэн хүбүүн, 7-дохи ангиин һурагша Александр Дашинимаев абарга һээршэнэй нэрэ зэргэдэ хүртэбэ. Сагаалганай һайндэртэ зорюулагдаһан Бүгэдэ бу­ряадай «Толон» сониной шанда хүртэхын түлөө «Һээр шаалган» зан­шалта наадаар Агын Буряадай тойрогой 3-дахи мүрысөөн үнгэргэгдөө. Мүрысөөндэ Ага тойрогой болон Онон аймагай – бүхыдөө 27 можо түлөөлһэн 135 тамиршад хабаадаба. Һээр шаалга хараха дуратай зон үглөөнһөө танхим соо сугларжа, мүрысөөнэй эхилхэһээ сүлөө һуури олдохоёо болёод байгаа.

ХАБААДАГШАД

Һээр шаалгаар арадаймнай заншалта наадан тойрогой ямар нютагуудта дэлгэрэнгиб гэжэ ха­баадагшадай тоогоор дүн гар­гахаар. Жэшээнь, сууда гараһан һээршэдтэй Догой болон Ага-Хангил нютагуудһаа энэ удаа 4-4 можо хаба­адаа. Үзөөн, Сагаан-Уула, Урда-Ага, Согто-Хангил, Шулуутай нютагуудай 2-2 можо тэн тэрээн мүрысэһэн байна. Уртын «Тэнхэхэ», Сагаан-Шу­луутайн, Амидхаашын, Сахюуртын, Табтаанайн, Агын дасанай, Онон аймагай можонуудай һээршэд хаба шадалаа туршаа. Тиихэдэ Орловск тосхоной, Һүдэнтын можонууд анха түрүүшынхеэ тайзан дээрэ һээр ша­аба.

Иигэжэ «Толон» сониной шан­да хүртэхын түлөө мүрысөөндэ 135 һээршэдэй хабаадаһаниинь арадай энэ зугаа нааданай улам дэлгэржэ байһые гэршэлээ.

Һээр шаалган үндэһэн хубсаһаяа дэлгэрүүлхэ хэрэгтэ баһа нүлөөлнэ бшуу. «Толоной» шанда хүртэхын түлөө 1-дэхи мүрысөөндэ хабаа­дагшад оодон дэгэлтэй, үндэһэн хубсаһа һажаалгажа оёһон самсатай, кроссовкотой г.м. байһан һаа, мүнөө тон гурим руунь оёотой арадайнгаа хубсаһатай гарахадань, һүрөөтэй гэ­эшэнь! Мүрысөөнэй үргэлжэлэлдэ түрэл хэлэмнай ходо зэдэлжэ, һээр шаалгада бүришье һонирхол татаһаниинь лабтай. Можо бүхэнэй асарһан 35 hээр шүүгшэн нарин бүдүүнээрнь илгажа, уридшалан мэшээглэһэн байна. Ялайтарнь мүлжөөтэй, сэбэрлэгдэһэн hээрнүүд суглараа, шэхэнүүдынь таhа саб­шаатай hээрнүүд мүрысөөндэ табигдаагүй юм.

НЭЭЛГЫН ЁҺОЛОЛ

Мүрысөө нээлгын баяр ёhололдо Агын Буряадай тойрогой засаг дарга Бато Доржиев, Түлөөлэгшэдэй сугла­анай түрүүлэгшын орлогшо Даши Дугаров, хизаарай тамирай сайдай орлогшо Елена Борисова, аймагуу­дай засаг зургаанай түлөөлэгшэд, «Толон» сониной ахамад редак­тор Цыцык Тумурова, мүрысөөнэй юрэнхы шүүгшэ Батор Жапов гэг­шэд амаршалгын үгэнүүдые хэлэжэ, тамиршадта амжалта хүсөө. Тайзан дээрэ 27 можын ударидагшад уриг­дажа, нээлгэдэ хабаадалсаа.

Бато Сайнсаковичта үгын үгтэхэдэ, һээр шаалга хүгжэжэл бай­на, энэ мүрысөөн хадаа «Алтарга­на» нааданда бэлэдхэлэй түрүүшын шата болоно гэжэ онсолон тэмдэглэ­бэ.

Удангүй мүрысөөн эхиеэ абажа, хаанахи можо түрүүн гарахаб гэжэ татагдаһан жээрэбэй ёһоор һээршэд тайзан дээрэ уригдаа. Табан хүнһөө бүридэһэн можынхид тайзан дэ­эрэ гарахадаа, хүн бүхэниинь өөр өөрынгөө омогой тугта дүтэлжэ, уг удамаа хүндэлжэ байгаа. Тамир­шад hээрээ саарһаар орёогоод, гар нюсэгөөр шаагаа. Мүрысөөнэй үедэ буряад арадай ёhо заншал, hээр тушаа слайднууд харуулагдажа, тайлбарилагдажа байгаа. Юрэнхы шүүгшэ Батор Жапов болон шүүгшэ Солбон Чердонов хоёр hээр хухал­хаяа гараhан тамиршантай танил­суулхадаа, нэрэ обог, омог, хэды наhатайень тодорхойлон хөөрэжэ, мүрысөөнэй ябаса ульгамаар тайл­барилаа юм.

Түрүүшын дабаанда нарин, бэ­лээр хухархаар hээрнүүд табиг­даа, тиигэбэшье гартаа найдалтай ябаhан олон hээршэд яhа хухалжа шадангүй, олон хабаадагшад 1-дэхи дабаанда мүрысөөнһөө гараха баа­тай болоол даа. Дабаа гаталха бүри бүхэ hээрнүүд табигдана. Түрүүшын дабаа гаталhан һээршэндэ таба, хо­ёрдохиие - 10 гээд лэ, саашаа болохо бүреэ олон нюдэн үгтэжэ байгаа.

ШАНГАЙ ЖАСА

Мүрысөө эмхидхэгшэд гэхэдэ, Агын Буряадай тойрогой захиргаан, Бүгэдэ буряадай «Толон» сониной редакци болоно. Мүрысөөнэй жаса нютаг зоной, эмхи зургаануудай хүсөөр эмхидхэгдээ. «Толон» сони­ной редакциин үүсхэлые үндэһэн ёһо заншалаа сэгнэдэг нютагайхид халуунаар дэмжээ бшуу. Эдэ зонтой, арадайнгаа нангин ёһо гуримуудые залуу нүхэдтөө, үхи хүүгэдтээ занда­ханань дамжуулан, үглөөдэрэйнгөө үдэртэ хододоо этигэлтэй, ажана тэнюун ажаһууха хүсэлэнтэй нюта­гаархинтаяа уншагшадаа танилсу­улжа, түрүү һууринуудые эзэлһэн һээршэдтэ ямар шангууд барюулаг­дааб гэжэ тобшолоё.

ИЛАГША МОЖОНУУД

Түрүүшын һуури эзэлһэн Ага- Хангилай 2-дохи можодо кубок, мүнгэн шан, 5 һээршэн бүхэндэ мэшээг таряан ба «Лодон багшын дэбтэрһээ» гэһэн хоморой, буряад, ород хэлэнүүд дээрэ бэшээтэй но­мууд барюулагдаа. Мүн энэ можодо Агын дасанай (шэрээтэ – Цыбиков Бадма ламхай) шан - хонин хүртөө.

Хоёрдохи һуурида гараһан До­гойн 3-дахи можо мүнгэн шантай, 5 мэшээг таряатай, «Лодон багшын дэбтэрһээ» номуудтай болон Агын аймагай «Урда-Ага» агрокооперати­вай (түрүүлэгшэнь – Билигто Ринчи­нов, хонишон – Баир Дашицыренов) хонин шантай нютагаа бусаа.

Гурбадахи болоһон Догойн 2-дохи можодо мүнгэн шан, 5 мэшээг таряан, «Лодон багшын дэбтэрһээ» номууд болон Дулдаргын аймагай Шандалиин Бато Дашибаловай та­ряашанай-фермерэй ажахын хонин барюулагдаа.

Ага-Хангилай 3-дахи можо дүрбэдэхи дүн харуулжа, Могойтын аймагай Ленинэй нэрэмжэтэ ажа­хын (түрүүлэгшэнь – Буда Бальжи­нимаев) хонин бэлэгтэ, мүнгэн шан­да хүртөө.

Уртын «Тэнхэхэ» можо таба­дахи болоод, Могойтын аймагай Хүһөөшын Балдан Тумуровай таря­ашанай-фермерэй ажахын шангаар - хонёор, мүнгэн шангаар урмашуу­лагдаа.

Энэ үдэр халта урагшагүйдэһэн Сагаан-Уулын 2-дохи можынхид­та «Сахюурта» агрокооперативай (түрүүлэгшэнь - Алдар Жигмитов) хонин барюулагдаа.

Агын аймагай «Будалан» агроко­оперативай (түрүүлэгшэнь – Очир Дугаров) хонин шан 7-дохи дүн харуулһан Үзөөнэй 1-дэхи можодо хүртөө.

ХУБИИН МҮРЫСӨӨН

Мүрысөөнэй кубок, тусхай һээр шан, мүнгэн шан, мэшээг таряан, хальбан угай һүлдэ тэмдэг (авто­рынь - Болот Дондоков), «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном хубиин тэмсээндэ абарга һээршэн болоһон Саша Дашинимаевта барюулагдаа. Мүн тэрээндэ Дулдаргын аймагай шан – «Родина» үүлтэртэ ажахын (түрүүлэгшэнь – Дарима Дондокова, адуушан – Баясхалан Санжиев) даа­ган хүртөө юм.

Хоёрдохи һуурида гараһан До­гойн можын 1988 оной түлөөлэгшэ, сагаангууд омогой Бато Тагаровта Могойтын аймагай шан – Кировэй нэрэмжэтэ ажахын (түрүүлэгшэнь – Абида Лхабанов) буруун болон кубок, мүнгэн шан, мэшээг таряан, «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном ба­рюулагдаа.

Бато Тагаров

Гурбадахи һуури эзэлһэн Ага- Хангил нютагай сагаангууд омогой Баир Намдаков Агын аймагай шан­гаар – Шулуутайн Бато Цыденеши­евэй таряашанай-фермерэй ажахын табиһан хонёор, кубогаар, мүнгэн шангаар, мэшээг таряагаар, «Лодон багшын дэбтэрһээ» номоор шагнаг­даа.

«Ага тосхон» хотын тойрогой шан – «Гарант+» эмхиин хонин бо­лон мүнгэн шан, «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном Ага-Хангилай 2-дохи можо түлөөлжэ, 4-дэхи һуурида гараһан 35 наһатай улаалзай хүбдүүд омогой Владимир Митупов­та хүртөө.

Онон аймагай шан – Красная Ималка нютагай Николай Садаевай таряашанай-фермерэй ажахын хо­нин болон мүнгэн шан, «Лодон баг­шын дэбтэрһээ» ном 5-дахи болоһон Ага-Хангилай шарайд омогой Аюр Балдоржиевта барюулагдаа.

ТУСХАЙ ШАНГУУД

Шангай һууринуудһаа гадна мүрысөөнэй хэдэн тусхай шангу­уд байгуулагдаһан байна. Эгээл наһатай хабаадагша - Үзөөнэй 1955 оной хальбан омогой Борис Даши­нимаевта «Электробензоинстру­менты» магазинай (олзын хэрэг эр­хилэгшэ Балта Чимитов) тогтооһон шан – түлхюурнүүдэй суглуулбари барюулагдаа.

Эгээл эдир хабаадагша – Ага-Хан­гилай ажаһуугша, 2006 оной Санжи Нимаев «Автомастер» наймаагай (олзын хэрэг эрхилэгшэ Баир Цы­дыпов) тусхай шанда хүртөө. Мүн лэ эдир хабаадагшад, 2004 оной хүбүүд – Догойн Дамба Лхамажапов Сахю­уртын Чингис Намдаков хоёр энэл эмхиин бэлэгүүдээр урмашуулагдаа.

Эгээл зохид дүрэ хэрэглэһэн һээршэн – Амидхаашын Константин Подойницындо тусхай шан барюу­лагдаа.

Дарима БАЗАРОВА, “Толон” сониной нарин бэшэгэй дарга

Донир Доржиевай гэрэл зурагууд